Willem Petzer (1994) is zo oud als de democratie in Zuid-Afrika. Maar over de regenboognatie die Nelson Mandela’s ANC voor ogen had toen die partij precies dertig jaar geleden de macht kreeg, kan hij kort zijn. „Multiculturalisme werkt niet in Zuid-Afrika. Zelfbeschikking is de enige oplossing.”
Gezeten voor zijn aquarium in zijn huis in Pretoria pakt Petzer de kaart van Zuid-Afrika erbij. Hij wijst met een potlood de plek aan waar volgens hem een onafhankelijke republiek moet komen. Exclusief voor zijn volk, de witte Afrikaner Boeren, met hoofdletter B. „Boer is niet mijn beroep. Het is mijn etniciteit. Mijn geschiedenis. Mijn afkomst”, zegt Petzer.
Met meer dan 300.000 volgers op Facebook, YouTube en X, is Petzer een van de invloedrijkste en meest omstreden Boeren-activisten en Afrikaner influencers in het land. Een Volksstaat-ideoloog. Met zijn potlood trekt hij een grens tussen Johannesburg en Pretoria. „Pretoria is nog in meerderheid blank. Johannesburg is de grootste en rijkste stad van het land, maar ook de meest multiculturele stad”, zegt hij.
Een republiek voor slegs blankes, dertig jaar na apartheid? Hoe dan? Petzer: „De Boeren hebben helaas geen leger meer. Dus internationale druk is het antwoord. Onze vele vrienden in het buitenland hebben gezegd dat ze ons zullen steunen.”
Paria’s
Afrikaner separatisten hadden na 1994 nauwelijks buitenlandse vrienden over. De bedenkers van apartheid en hun aanhangers waren internationale paria’s. Jarenlange protesten en sancties hadden apartheid op de knieën gedwongen. De Nasionale Party, die apartheid bedacht en vanaf 1948 uitvoerde, werd opgeheven. Hun beroemdste gevangene, Nelson Mandela, vloog na zijn vrijlating de wereld rond als boegbeeld van de multiculturele democratie.
Maar onder het ANC, dat bij de verkiezingen van afgelopen woensdag zijn meerderheid verloor, verkruimelde in drie decennia de Zuid-Afrikaanse staat. En door de groei van radicaal-rechtse partijen en media in de VS en Europa krijgen Afrikaners plots internationale aandacht en baden ze in de sympathie van hun geestverwanten elders.
„Apartheid viel niet meer te handhaven, jammer genoeg”, zei bijvoorbeeld Thierry Baudet eind januari bij de oprichtingsbijeenkomst van de Vlaamse tak van Forum voor Democratie. „Ze moesten het land aan de zwarten geven. Wat ze hadden moeten doen is zeggen: wij pakken een deel. In plaats daarvan hebben ze dat hele land aan zwarten gegeven en dus wonen er over tien jaar geen blanken meer in Zuid-Afrika. En dat is verschrikkelijk.”
Afrikaners stuurden in april voor de tweede keer vertegenwoordigers naar CPAC, de bijeenkomst voor rechts-radicale opinieleiders in het Hongarije van Viktor Orbán. Geert Wilders sprak daar dit jaar ook. Populaire rechts-radicale presentatoren in de VS als Alex Jones en Tucker Carlson, doorgaans weinig geïnteresseerd in Afrika, besteedden in de afgelopen jaren veel aandacht aan het lot van de Afrikaner Boeren. Donald Trump twitterde erover.
Tot de internationale contacten van Boerenactivist Willem Petzer behoort de oprichter van de extreem-rechtse Amerikaanse militie Proud Boys, Gavin McInnes. In een interview voor zijn YouTube-kanaal moedigde McInnes Petzer aan een Zuid-Afrikaanse versie van de Proud Boys te beginnen: „Je moet vluchten of vechten. Ik zou zeggen: laten we vechten”, zegt McInnes in het gesprek met Petzer in 2018 .
Foto’s Marco Longari/AFP, Siphiwe Sibeko/Reuters, Still uit DE VRIENDEN VAN APARTHEID
Maar zijn voornaamste hoop op buitenlandse steun voor Afrikaner Boeren heeft Petzer gevestigd op de huidige voorzitter van de Nederlandse Tweede Kamer. „Iemand die er uitgesproken over is in Nederland, is Martin Bosma. Ik ken hem persoonlijk. We hebben contact via email en de telefoon. Hij heeft me uitgenodigd om bij hem thuis te verblijven.”
Toen Bosma’s PVV in november bij de verkiezingen 37 zetels in het Nederlandse parlement won, feliciteerde Petzer hem op X en Facebook. „Veel geluk @Martinbosma_pvv met jullie overwinning! Onze vrienden in Europa winnen nu de ene na de andere verkiezing. De liberale orde is voorbij.”
Gevraagd of hij inderdaad contact onderhoudt met Petzer en andere Afrikaner activisten, reageert Bosma met een eenregelig antwoord. „Iedereen die ik ooit in Zuid-Afrika heb gesproken, is tegenstander van apartheid en onderdrukking. Dat geldt uiteraard ook voor mijzelf.”
Petzer hoopt op een buitenlandbeleid van de nieuwe Nederlandse regering dat pro-Afrikaner Boeren is. Hij ziet ook „een pr-voordeel”. „Zij kunnen wijzen naar Zuid-Afrika en zeggen: Zuid-Afrika is de toekomst van Europa. Door immigratie gaan jullie ook een minderheid worden in jullie land.”
„In eigen land slaagden Afrikaner nationalisten er na 1994 nooit in om zich los te koppelen van hun geschiedenis van witte suprematie. Maar deze erkenning in het buitenland helpt ze met de erkenning thuis”, analyseert professor Rita Abrahamsen, co-auteur van het boek World of the Right: Radical Conservatism and Global Order dat deze zomer uitkomt. „Omgekeerd presenteert radicaal-rechts wat in Zuid-Afrika gebeurt als een waarschuwing voor de rest van de wereld.”
Willem Petzer is in Zuid-Afrika zeer omstreden. In 2018 moest hij een chatroom waarbij hij nauw betrokken was, naar zijn zeggen „de beste racistische, seksistische, homofobe, transfobe en islamofobe chatroom in Zuid-Afrika” offline halen na ophef over de inhoud. Afgelopen januari werd hij wegens openbare geweldpleging opgepakt in de plaats Groblersdal, toen hij volgens de politie met tientallen Afrikaner Boeren, uitgedost met vlaggen uit de apartheidstijd, de rechtbank wilde bestormen. De Boeren wilden steun betuigen aan Piet Groenewald en zijn zoon, die werden aangeklaagd omdat ze hun hond loslieten op een ontslagen werknemer. Begin jaren negentig was Piet Groenewald al veroordeeld wegens moord op twee zwarte Zuid-Afrikanen.
Een van de andere mannen die op die dag gearresteerd werden was Devon Hofmeyr, zoon van de omstreden zanger Steve Hofmeyr. In 2016 haalde Bosma Hofmeyr naar Nederland voor een interview in het Haagse café Dudok. Het café zag zich genoodzaakt de bijeenkomst af te gelasten omdat ophef ontstond over racistisch getinte uitlatingen van Hofmeyr.
‘Multiculturele lokroep’
De Afrikaner Boeren zijn de nazaten van de Hollandse, Franse, Zweedse en Duitse migranten die eind zeventiende eeuw naar het zuidelijkste punt van Afrika voeren en twee eeuwen later, na de komst van de Britten, op huifkarren de binnenlanden introkken. Voortrekkers.
In zijn in 2015 verschenen boek Minderheid in Eigen Land (zijn ‘magnum opus’, aldus Petzer) verklaart Bosma zijn fascinatie voor hen: „Tegenwoordig vormen de Afrikaners ’n magtelose minderheid”, schrijft hij. „Ze moeten nu toezien hoe anderen beslissen over hun cultuur, hun veiligheid, hun scholen, hun toekomst.” Maar apartheid wijst Bosma in het boek ondubbelzinnig af: „De oude apartheid, die onder de Nasionale Party dus, was verwerpelijk en immoreel. Drie strepen eronder. Plus uitroeptekens. Apartheid is slecht. Apartheid is immoreel en verwerpelijk”, schrijft hij. Om daar aan toe te voegen: „Is het tegenovergestelde van iets wat slecht was, altijd goed?”
Lees ook
Geen water, stroom of veiligheid – in township Inanda in Zuid-Afrika is het geduld met het ANC op
De problemen van het huidige Zuid-Afrika ziet Bosma als een waarschuwing: „In Nederland gaan we misschien dezelfde kant op. Maar dan zal de scheiding liggen tussen moslims en niet-moslims. […] Moeten Nederlanders in dezelfde positie geraken als Afrikaners in Zuid-Afrika? Moeten wij ook vallen voor de multiculturele lokroep van diversiteit?”
Dergelijke teksten klinken ook in Pretoria, tijdens een vroege bijeenkomst op een dinsdagochtend, begin april. Hoofdgast op het podium van het eigen theater van Boerenlobbyclub AfriForum deze dag is kopstuk Ernst Roets, een van de actiefste ambassadeurs van de witte Afrikaner Boeren. Hij reist regelmatig naar Europa om aandacht te vragen voor hun zaak. Afgelopen april sprak hij voor de tweede keer op CPAC, de bijeenkomst voor rechts-radicale denkers en politici in de Hongaarse hoofdstad Boedapest.
In Pretoria gaat vandaag Roets’ documentaire Boers in Carpathia in première, over de geestverwantschap tussen Boeren en Hongarije. Roets ziet het Hongarije van Viktor Orbán als een voorbeeld voor Afrikaners, omdat het met een ferm anti-immigratiebeleid de eigen cultuur weet te beschermen tegen vreemde invloeden.
„Sinds 2018 zien we een significante verandering in de internationale houding ten opzichte van de Afrikaners”, zegt Roets na afloop. Na het einde van de apartheid in 1994 en de machtsovername door het ANC wilde niemand meer met de Afrikaners worden geassocieerd. „Maar nu zijn we minder eenzaam. Andere landen willen weer naar ons luisteren”, zegt hij.
Roets schoof in 2018 aan bij Tucker Carlson, wiens talkshow op het conservatieve Fox News destijds een hit was. Roets beweerde er dat de witte Boeren doelwit zijn van een politieke campagne van de ANC-regering om ze van hun land te drijven, een bekend Afrikaner talking-point. Nog dezelfde dag maande toenmalig president Trump zijn minister van Buitenlandse Zaken hier onderzoek naar te doen.
Het narratief van de onderdrukking van witte boeren, van ‘swart gevaar’ en ‘witte genocide’, is een decennia oud stokpaard van rechts-radicale kringen overal ter wereld. De tientallen witte boeren die ieder jaar op het platteland van Zuid-Afrika worden vermoord – volgens AfriForum ging het in 2023 om 49 boeren – gelden daarbij als het belangrijkste bewijs van een doelbewuste politieke campagne.
Talloze onderzoeken en boeken wijzen er echter op dat álle Zuid-Afrikanen slachtoffer zijn van groeiende criminaliteit. Vorig jaar werden volgens politiecijfers 27.368 Zuid-Afrikanen vermoord, van wie het overgrote deel in de krottenwijken waar Zuid-Afrikanen van kleur tijdens de apartheid naartoe werden gejaagd. Op het verpauperde platteland is het veelal hun rijkdom die witte boeren tot doelwit maakt.
Dertig jaar na het einde van apartheid is nog altijd 67 procent van het bebouwbare land in handen van witte Zuid-Afrikanen, die minder dan 8 procent van de bevolking uitmaken. Niettemin slaagde Roets, met zijn interview bij Fox News en de internationale ophef nadien, erin een herverdeling van land tegen te houden. Een wetsvoorstel van de ANC-regering dat onteigening zonder compensatie mogelijk had moeten maken, verdween in de ijskast.
Symbool voor eigen angst
„Mondiaal radicaal-rechts roert in de wonden van apartheid”, zegt professor Nicky Falkof van de Universiteit van de Witwatersrand, schrijfster van het boek Worrier-state. Risk, anxiety and moral panic in South-Africa. „Ze doen alsof witte Zuid-Afrikanen het slachtoffer zijn van het einde van apartheid. Maar witte Zuid-Afrikanen hebben nog altijd de meeste welvaart, het meeste land en bedrijven in handen. Apartheid is de wond van zwarte Zuid-Afrikanen, die dertig jaar later nog steeds leven met de consequenties van dat systeem. Zij zijn de grootste slachtoffers van misdaad in Zuid-Afrika, van ongelijkheid en armoede.”
Nicky Falkof maakt zich zorgen over wat zij de „nauwe verbondenheid” met ultrarechts in de Verenigde Staten en elders noemt. „Al deze partijen worstelen met een veranderende wereld”, zegt ze. „We zien de ineenstorting van Amerikaans imperialisme, de opkomst van China en veel witte mensen kunnen daar niet mee omgaan. De Zuid-Afrikaanse separatisten staan daarmee symbool voor hun eigen angst; ze vrezen dat witte mensen over de hele wereld het lot zal treffen van de Afrikaners die hun macht verloren zullen volgen.”
De actiegroep AfriForum financiert scholen waarop alleen in het Afrikaans wordt onderwezen, alsook eigen media, eigen beveiliging en eigen financiële instellingen. Die emancipatie bevordert nadrukkelijk geen bepaald ras, beweert AfriForum, maar ‘een cultuur’. AfriForum is ook een van de belangrijkste investeerders in het dorpje Orania in de provincie de Noord-Kaap, in 1991 opgericht door Carel Boshoff, de schoonzoon van Hendrik Verwoerd. Er wonen alleen witte Zuid-Afrikanen. „Orania is een schaamteloze belediging van het regenboognatie-project”, schreef de krant Daily Maverick. „Een etterende buil op het gezicht van sociale cohesie.”
De Orania-beweging ontkent dat sprake is van een racistisch toelatingsbeleid, en stelt dat iedereen die de Afrikaner cultuur een warm hart toedraagt er welkom is. Het dorp is inmiddels gegroeid tot drieduizend inwoners en is volledig zelfvoorzienend met eigen stroom, scholen en munteenheid. Om afhankelijkheid van zwart personeel te voorkomen, beloven alle inwoners zelf hun huizen en tuinen te bouwen en te onderhouden. „Deur arbeid tot vryheid”, staat op een standbeeld bovenaan de heuvel die over Orania uitkijkt, omringd door de bustes van apartheidspremiers als Vorster, Strydom, Malan en Verwoerd.
„Pijnlijk”, noemt de zwarte burgemeester van het naburige dorp Hopetown, Leonard Makena, het bestaan van Orania. „Ze beweren dat Orania alleen de Afrikaner cultuur beschermt. Maar dat is niet de waarheid. Het is slechts een excuus om zwarte mensen buiten te houden.”
Het dorp drijft mede op internationale contacten. In 2022 zamelde Vlaams Belang met een sponsorloop 50.000 euro in voor Orania. Hun leider Filip Dewinter kwam er op bezoek, net als de afscheidingsbeweging van Zuid-Tirol.
In de afgelopen tien jaar reisde regelmatig een delegatie van Orania naar Den Haag om banden met Nederlandse politieke partijen aan te halen. Voor het laatst was dit afgelopen februari. In hun publicaties staan foto’s van bijeenkomsten met onder anderen Kees van der Staaij (SGP) en Pieter Omtzigt, in de tijd dat hij nog lid was van het CDA. Ook met kamervoorzitter Bosma zijn de contacten al jaren innig. „Martin Bosma is een vriend”, zegt Carel Boshoff, zoon van de oprichter van Orania en kleinzoon van apartheidsarchitect Verwoerd. Hij zegt Bosma te hebben ontvangen in Orania en hij ontmoette Bosma en andere PVV’ers in Den Haag in 2013.
„Ik heb de hoogste achting voor Bosma en de wijze waarop hij belangstelling toont voor Afrikaners”, zegt Boshoff begin april, tijdens de koffie na afloop van de zondagsdienst in de Nederduits Gereformeerde Kerk in Orania. „Ik ben net als hij bezorgd over de verreikende gevolgen die massamigratie zal hebben op Nederland. Ik vraag me af hoe lang Nederland nog Nederland zal zijn.”
Maar juist het bestaan van Orania bewijst volgens Nicky Falkof het ongelijk van deze Afrikaner paranoia. „Orania is het beste antwoord op mensen die huilen over hoe oneerlijk het huidige Zuid-Afrika is voor witte mensen. Stel je voor dat moslimmigranten in Nederland hun eigen dorp zouden beginnen, waar alleen moslims welkom waren. Het huis zou te klein zijn! Maar in Zuid-Afrika wordt Orania beschermd door de grondwet en het recht dat je als minderheid in dit land mag doen en laten wat je wil.”
