Afgestompt en moedeloos voelen activisten zich, toch zijn de pro-Palestina protesten weer terug

Van een eerlijke verdeling van asielopvangplekken over gemeenten is na ingrijpen van minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie, PVV) nog maar weinig over. Dat blijkt uit een analyse van NRC van de zogenaamde ‘verdeelbesluiten’ die Faber in het kader van de spreidingswet heeft genomen. Tientallen gemeenten zijn in bezwaar. Zeker zes daarvan vinden de besluiten niet in de geest van de wet. Zij hebben, samen met de provincie Gelderland, de afgelopen maanden bezwaar gemaakt tegen de verdeling van Faber.

Hun frustratie komt hieruit voort: de minister heeft besloten het aantal opvangplekken dat gerealiseerd moet worden in de helft van de gemeenten te verlagen, ook in provincies zoals Noord- en Zuid-Holland die juist nog te weinig aan opvang doen. Die verlaging is mogelijk omdat een kleinere groep gemeenten in deze provincies juist méér doet dan volgens de spreidingswet had gehoeven.

En in plaats van deze gemeenten te ontzien, wil Faber hun extra gecreëerde opvangplekken vanaf komende zomer ook wettelijk vastleggen. Dat betekent dat gemeenten gedwongen zouden kunnen worden om deze plekken beschikbaar te houden. Gemeenten als Almelo, Voorschoten en Wassenaar voelen zich nu gedupeerd en willen dat Faber deze plekken als vrijwillig beschouwt, en niet als een verplichting.

Faber heeft steeds duidelijk gemaakt dat zij gemeenten niet wil dwingen en de spreidingswet wil intrekken

De gang van zaken laat zien dat Faber niet veel opheeft met het idee achter de spreidingswet. Die was juist bedoeld om gemeenten die te weinig asielopvang aanbieden te stimuleren dit wel te doen. Voor alle 342 gemeenten zou duidelijk worden hoe hun bijdrage aan de eerlijkere verdeling van asielopvang eruitziet, met het ultieme doel om de druk op zwaarbelaste plekken als Ter Apel en Budel te verlichten.

Maar Faber heeft steeds duidelijk gemaakt dat zij gemeenten niet wil dwingen en de spreidingswet wil intrekken. Een wetsvoorstel daarvoor wordt binnenkort verwacht. Faber heeft ook altijd gezegd dat zolang de spreidingswet nog van kracht is, zij zich als minister aan die wet moet houden.

96.000 asielbedden

Bij invoering van de spreidingswet maakte Fabers voorganger, staatssecretaris Eric van der Burg (VVD), bekend dat tot februari 2026 behoefte is aan 96.000 asielbedden. Die moeten in elk geval vanaf 1 juli dit jaar beschikbaar zijn. Faber kan vanaf dat moment, in theorie, gemeenten aanpakken die zich niet aan de afspraken en het verdeelbesluit houden.

De verdeling voor asielopvangplekken kwam tot stand met behulp van een methode waarbij inwoneraantal en de sociaal-economische score van een gemeente doorslaggevend zijn. Het is gemeenten toegestaan dat ze onderling plekken voor (minderjarige) asielzoekers, statushouders en Oekraïense ontheemden met elkaar uitruilen, zolang provincies onderaan de streep aan de opgave voldoen.

Eind oktober, na negen maanden onderhandelen, bleek dat slechts vier provincies aan de opgave kunnen voldoen. Friesland voldeed weliswaar aan de opgave voor het aantal reguliere asielplekken, maar kwam wel 85 plekken voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv’ers) tekort. In de overige zeven provincies was een tekort aan honderden tot duizenden plekken. Utrecht, Noord-Holland en Zuid-Holland kampten met een gat van vier- tot zesduizend opvangplekken.

Faber boog zich tussen november en eind december over de provinciale plannen, en kwam kort voor Kerst met twaalf verdeelbesluiten. Daarin heeft ze de opvangplekken die provincies tekortkwamen (de ‘restopgave’) verdeeld over gemeenten. In provincies met nu al te weinig plekken hebben 174 gemeenten, ruim de helft van het totaal, een lagere verplichting gekregen een lagere opgave gekregen.

‘Beloond’

Gemeenten die niet aan hun verplichtingen voldoen, worden hierdoor „beloond”, zo stelt de gemeente Almelo in een bezwaarschrift. Almelo heeft al zeker dertig jaar een azc in de gemeente met bijna vierhonderd opvangplekken, genoeg om de opgave van 323 plekken te kunnen vervullen. Daarbovenop stelt de gemeente komend jaar zeventig extra tijdelijke opvangplekken beschikbaar. Minister Faber heeft deze 145 extra plekken opgeteld bij de opgave en komt zo in haar verdeelbesluit tot 468 plekken voor de gemeente Almelo. Maar die wil niet dat de extra, vrijwillige plekken een wettelijke verplichting worden. De gemeente vreest anders dat andere gemeenten „dat extra stapje niet zullen zetten, en zelfs achterover kunnen gaan leunen”, zo staat in het bezwaarschrift aan Faber.

Buurgemeente Borne leverde geen plannen voor asielopvang in en zag de opgave van 148 naar nul opvangplekken dalen. De gemeente zou al niet worden meegenomen in de verdeling van de restopgave vanwege het grote aantal opvangplekken voor Oekraïense ontheemden, maar hoeft nu helemaal geen asielzoekers meer op te vangen van minister Faber.

Wassenaar (930 opvangplekken tegenover een opgave van 158) en Voorschoten (200 plekken bij een opgave van 167) zijn om dezelfde reden als Almelo in bezwaar gegaan. Volgens het Wassenaarse gemeentebestuur is in het verdeelbesluit „zonder enige motivering afgeweken” van de oorspronkelijke opgave.

Stimulans verdwijnt

„De spreidingswet was bedoeld om opvangplekken te herverdelen, zodat iedere gemeente een bijdrage levert”, zegt Rutger Groot Wassink (GroenLinks), die als voormalig voorzitter van de tijdelijke asielcommissie van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) nauw betrokken was bij het opzetten van de spreidingswet. „Juist gemeenten die het minste doen, moeten daar het hardst op aangesproken worden.” Hij wijst erop dat door Fabers verdeling „elke stimulans om meer te doen, verdwijnt”.

In de plannen die provincies hebben ingeleverd, worden ook locaties genoemd die pas na 1 juli beschikbaar zijn, of waarvan de lokale besluitvorming nog niet in orde is. Toch telt Faber deze plekken mee in de plannen. Dit leidt tot een onevenwichtige verdeling van de opvangplekken binnen de provincie, schrijft Henri Lenferink, waarnemend commissaris van de Koning in Gelderland, in zijn bezwaarschrift.

Sommige Gelderse gemeenten hebben nu een wettelijke taak gekregen om het drie- of vierdubbele van hun asielopgave te realiseren, terwijl die bij gemeenten elders in het land omlaag ging.

Niet alle provincies en gemeenten staan er op dezelfde manier in, volgens Jetta Klijnsma, commissaris van de Koning in Drenthe en voorzitter van de Kring van Commissarissen. „Er zijn ook gemeenten die veel meer opvangen dan de opgave en dat niet erg vinden. Andere gemeenten kunnen dan minder doen, maar doen dan wel meer op andere vlakken, zoals opvang van Oekraïners. Zo spreiden we de opvangplekken over Nederland.”

Vanaf 1 juli komt het aan op het afdwingen van de verdeling van de asielopvang. Maar zal Faber het daarop laten aankomen? „Ik vraag me af hoe zij de wet gaat handhaven”, zegt Jetta Klijnsma. „Ik heb de minister daar ook om gevraagd, maar dat blijft nog een beetje in het ongewisse.”

Delen

Mail de redactie

De school in Deventer waar asielzoekers (nog in asielprocedure) en statushouders (met verblijfsvergunning) Nederlands leren, gaat dicht. De asielprocedure duurt meestal jaren. Die tijd kun je beter goed benutten, vonden Laura Faber en Sanne Terlouw. Zij zagen asielzoekers uit het azc doelloos rondhangen in de binnenstad en begonnen met lessen Nederlands. Eerst aan de keukentafel. Daarna, met financiële hulp van de gemeente, een school die ‘Iedereen aan Boord’ heet.

Het werd een groot succes. Vluchtelingen kregen lessen en maakten allerlei uitstapjes om Deventer en haar inwoners beter te leren kennen. Ook kregen ze hulp bij het vinden van een snuffelstage of betaald werk. Wethouder Rob de Geest (PvdA), onder meer verantwoordelijk voor asiel en migratie, ging er een paar keer kijken en zag de toegevoegde waarde.

Waarom moet de school dicht?

„De school biedt onderwijs en hulp aan zowel mensen met verblijfsstatus als zonder. We zien dat het erg goed werkt, mensen krijgen een betere start, leren eerder Nederlands. Iedereen is enthousiast. Daar hebben we van geleerd. We gaan die kennis benutten. Als gemeente dragen we meer dan 1,2 ton bij in twee jaar. Bij zo’n bedrag moet je aanbesteden. De school ‘Iedereen aan boord’ heeft besloten daar niet aan mee te doen.”

De school wil dat ook asielzoekers welkom zijn. Dat mag niet volgens de voorwaarden van de aanbesteding. Waarom niet?

„We krijgen geld van het Rijk voor de inburgering van statushouders, niet voor de inburgering van asielzoekers. We betalen dat als gemeente uit eigen zak. Asielzoekers die we in Deventer Nederlands leren, kunnen later met verblijfsvergunning elders geplaatst worden, of geen status krijgen. Dan investeer je in mensen die vervolgens niet in Deventer terecht komen. We leggen als gemeente al eigen geld bij. We moeten keuzes maken.”

Als alleen statushouders welkom zijn, dan is een aanbesteding toch niet nodig? Zij kunnen deelnemen aan een door het Rijk gefinancierde inburgeringscursus.

„De aanbesteding is voor een vóór-inburgeringstraject. Ook als iemand een verblijfsvergunning heeft gekregen, duurt het nog een tijd voordat de intake voor de inburgering is gepland. Om die tijd te overbruggen, willen we investeren in een voorschool. Die financieren we als gemeente zelf.”

Bij Iedereen aan Boord konden mensen terecht zolang ze het nodig hadden. Waarom heeft de nieuwe voorinburgeringsschool een strak programma van dertien weken?

„Na die dertien weken kunnen mensen hopelijk snel aan de echte inburgering beginnen.”

Wat gebeurt er met de asielzoekers in het azc?

„Er zijn andere trajecten waarop ze kunnen inhaken. We hebben de meedoen-balie, waar je je kunt opgeven voor vrijwilligerswerk. Daar hebben verschillende mensen ook een mooie tijdsbesteding gevonden.”

Er zijn verschillende delegaties langs geweest om te leren van het succes van de school. Is het niet zonde dat een school waarmee je zo kunt pronken als gemeente stopt?

„Dat is zeker jammer. We hebben ons nek uitgestoken en anderhalf jaar lang extra geïnvesteerd. Nu investeren we nog steeds uit eigen zak, in het voortraject van de inburgering. Als we in Nederland willen dat ook asielzoekers inburgeren, dan moet dat vanuit het Rijk komen.”

Delen

Mail de redactie

‘Aine, twije, drije, vare, vieve, zèzze, zeuven, aachte, negen, tiene”, telt Fieke Gosselaar (42) in het Gronings het aantal kinderen in het klaslokaal van de basisschool in Eenrum. In dit dorp geeft ze Groningse les aan kinderen uit groep 3, 4 en 5.

De tien scholieren hebben er zelf voor gekozen om drie woensdagmiddagen na schooltijd anderhalf uur Groningse les te volgen. Door het programma ‘Tijd voor Toekomst’ kunnen kinderen op Groningse basisscholen extra activiteiten kiezen zoals koken, sport en muziekles. Als proef is Gosselaar begonnen met het geven van deze lessen Gronings op de school in Eenrum. Voor het eerst geeft ze les aan kinderen.

Het is belangrijk dat het Gronings blijft. Het verbindt mensen en hoort bij de provincie, bij waar je vandaan komt

In het klaslokaal waar Gosselaar lesgeeft, maken de leerlingen spookgeluiden. Gosselaar vertelt tijdens deze laatste les halverwege februari over Groningse volksverhalen. Over de ‘witte wieven’, mysterieuze, spookachtige figuren. Over de ‘borries’, grote, zwarte spookhonden, en over ‘het zeewiefke’, een zeemeermin. Als Gosselaar over de borries vertelt, kruipt een leerling als een hond over de vloer. „Voor borries moet je oppassen”, leest Gosselaar voor. „Ze binnen d’r bie duuster.”

Gosselaar is streektaalconsulent bij het Centrum Groninger Taal en Cultuur. Ook is ze schrijver in het Nederlands en in het Gronings. De meeste kinderen in de klas in Eenrum spreken slechts een paar woorden Gronings. Nog maar weinig kinderen krijgen het Gronings tegenwoordig mee van hun ouders. Terwijl in 1960 nog de helft van de ouders het doorgaf, is dat tegenwoordig nog maar zo’n 30 procent, bleek onlangs uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen. Nog maar 17 procent van de inwoners spreekt het thuis. Als er niets verandert, dan sterft het Gronings langzaam uit.

Nedersaksisch

Raoul Buurke (29) promoveerde in februari aan de Rijksuniversiteit Groningen op een onderzoek naar de staat van het Fries en het Nedersaksisch in de afgelopen decennia. Het Nedersaksisch is een erkende regionale taal met verschillende dialecten. Onder andere het Drents, Gronings en het Twents zijn afgeleid van het Nedersaksisch. Het Rijk erkent alleen het Fries als officiële taal.

Uit het onderzoek van Buurke blijkt dat het Fries er beter voor staat dan het Nedersaksisch. Friezen gebruiken de taal vaker thuis en geven deze vaker door aan hun kinderen. Zo’n 70 procent van de ouders leert hun kinderen de Friese taal en ongeveer de helft van de inwoners van Friesland spreekt het thuis. „Friezen zijn heel trots op hun taal. Je ziet het Fries ook meer in de omgeving en er is aandacht voor op school”, zegt Buurke.

Het Gronings wordt minder goed door ouders aan kinderen overgedragen. Er leven ook veel vooroordelen over, weet Buurke. Vaak dachten ouders dat het geen nut had om met hun kinderen Gronings te spreken of dat het voor hun toekomst beter was als ze alleen Nederlands zouden leren. „Tegenwoordig kijken we anders naar het leren van een tweede taal – ook een streektaal – en weten we dat het voor kinderen juist nuttig is. Het heeft cognitieve voordelen, zoals dat het hun taalvaardigheid kan verbeteren. Het geeft kinderen ook de kans om verbinding te voelen met de regio.”

Friezen zijn heel trots op hun taal. Je ziet het Fries meer in de omgeving en er is aandacht voor op school

Dat het Fries beter beschermd is dan het Nedersaksisch heeft eveneens te maken met de financiële ondersteuning die er voor het Fries is. De provincie Fryslân geeft geld uit aan het beschermen van de taal. Zo presenteerde het vorig jaar nog een taalnota waarin 10 miljoen euro per jaar beschikbaar komt voor het beter zichtbaar maken van het Fries, voor de periode 2025 tot 2028.

Het ministerie van Binnenlandse Zaken maakte in 2023 geld vrij om de taal en cultuur van het Limburgs, Nedersaksisch, Papiaments en Fries te versterken. Voor het Limburgs, Nedersaksisch en Papiaments was elk 75.000 euro beschikbaar. Voor het Fries kwam 200.000 euro vrij. Het ministerie gaf aan dat „het Fries als officiële taal in de provincie Friesland een bijzondere positie heeft”.

De komende jaren komt ook geld beschikbaar om het Gronings te bevorderen. In de sociale agenda, de plannen om de kwaliteit van leven in Groningen en Noord-Drenthe te verbeteren na de jarenlange gaswinning, wordt 4 miljoen euro per jaar vrijgemaakt om Gronings (en Drents) te stimuleren. Dat moet onder andere door de Rijksuniversiteit Groningen en regionale media worden gedaan.

Taalpurist

Deze maand wordt in verschillende provincies met allerlei activiteiten extra aandacht besteed aan streektalen. Het project heet ‘Maart streektaalmaand’, of in het Gronings: ‘Meertmoand Streektoalmoand’. In Groningen worden raadsleden aangemoedigd om in de gemeenteraad hun bijdrage in het Gronings te doen en wordt de agenda naast het Nederlands ook in het Gronings gepubliceerd.

Het Centrum Groninger Taal & Cultuur, dat als kennis- en adviescentrum van de Groninger cultuur wetenschappelijk onderzoek doet en publieksactiviteiten organiseert, heeft samen met de Rijksuniversiteit Groningen een gratis online cursus Gronings gemaakt. Sinds begin maart is de cursus ‘Moi, welkom in Grunnen’, beschikbaar. Deelnemers volgen het verhaal van twee Gronings sprekende jongeren die een reis door de provincie maken. Cursisten leren over de taal en het erfgoed van de provincie door video’s te kijken en opdrachten te maken.

Maar Gronings leren is best lastig. „Net als voor elk ander dialect of taal moet je het zoveel mogelijk spreken om het te leren”, zegt Buurke. „Maar in de stad Groningen zijn nog nauwelijks mensen die dat kunnen. In de dorpen in de provincie nog wel.”

Groningers maken het mensen die het willen leren ook niet makkelijk, weet Buurke. „Ze hebben snel het gevoel dat je de draak met ze steekt als je het probeert. Doe maar niet, zeggen ze dan. Dat is iets waar veel mensen tegenaan lopen die het proberen te leren.” Dat weet ook Gosselaar: „De Groninger taalpurist is het grootste gevaar.”

Je begint met een twee-nul achterstand als je het wilt leren op een latere leeftijd, maar het kan wel

Voer voor de Groninger taalpurist is dat er niet één soort Gronings is. In de verschillende streken van de provincie wordt anders gesproken. In het Westerkwartier, dat tegen Friesland aanligt, is het Gronings anders dan in het Oldambt, dat in het oosten van de provincie ligt. Dan zijn er nog het Hogelandsters en het Veenkoloniaals. „Een goed voorbeeld vind ik het woord u. In het grootste deel van de provincie is dat ‘joe’, in het Westerkwartier is dat ‘jim’, wat weer lijkt op ‘jimme’, zoals ze het in Friesland zeggen”, vertelt Buurke.

Blijven proberen, is het advies van Buurke. Zelf leerde hij het, opgegroeid in de stad Groningen, ook pas als twintiger. Buurke deed een cursus, las veel Groningse boeken, bezocht lokale theatervoorstellingen en probeerde het zoveel mogelijk te spreken. „Je begint met een twee-nul achterstand als je het wilt leren op een latere leeftijd, maar het kan wel.”

Zonde

Gosselaar probeert dat voor te zijn door les te geven aan kinderen en het haar eigen dochter te leren. Niet door ze woordjes te laten stampen, maar op een speelse manier. Tegen haar dochter zegt ze elke dag wat zinnetjes in het Gronings. In de klas laat ze de kinderen zelf een Gronings woord kiezen, waar ze Memory mee spelen. Van ‘peerd’ (paard), ‘stoul’ (stoel) tot ‘hoge vieve’ (high five).

Ze hoopt dat de kinderen nu de lessen zijn afgelopen doorgaan met Gronings leren. „Het zou mooi zijn als ze het met hun opa en oma gaan spreken. Je hébt nu nog opa’s en oma’s die het hun kleinkinderen kunnen leren. Iets wat veel ouders niet kunnen. Als je het niet doorgeeft, dan verdwijnt het.”

En dat zou zonde zijn, zegt Gosselaar. „Het is belangrijk dat het Gronings blijft. Het verbindt mensen en het hoort bij de provincie, bij waar je vandaan komt, bij waar je leeft.”

Delen

Mail de redactie