Een sterkere Nederlandse inzet voor een staakt-het-vuren in Gaza en Libanon, de erkenning, onder voorwaarden maar wel zo spoedig mogelijk, van een Palestijnse staat én strenge maatregelen tegen Israël, zoals het tijdelijk opschorten van het associatieverdrag met de EU, niet schuwen.
Het is een greep uit de adviezen die zijn opgenomen in het woensdag gepubliceerde rapport van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV), een adviescollege voor regering en parlement. Een stevig rapport, maar gaat het kabinet er ook iets mee doen?
De adviezen van de AIV gaan over alle partijen die betrokken zijn bij het huidige conflict in het Midden-Oosten, zoals Israël, Hamas, Hezbollah en de Palestijnse Autoriteit. Een opvallend advies van de raad is om de Palestijnse staat zo snel mogelijk te erkennen, een stap die de Nederlandse regering tot nu toe nog niet wilde zetten. Dit moet wel onder de voorwaarden dat „Hamas is ontwapend, een nieuw en breed gedragen Palestijns leiderschap is gekozen en de staat Israël ook door de Palestijnse staat erkend wordt”.
Handel tussen Israël en de EU
Nederland is dan een kleine speler op het wereldtoneel, het heeft wel een zeer lange geschiedenis met zowel Israël als Palestina en ziet zichzelf graag als een bruggenbouwer, zegt AIV-voorzitter Bert Koenders tegen NRC. Maar om dat te zijn moet Nederland ook een strénge vriend kunnen zijn voor beide partijen. „Ons land heeft een verantwoordelijkheid en moet die ook nemen. De risico’s van een escalerend conflict in het Midden-Oosten en toenemende radicalisering zijn veel te groot.”
Lees ook
‘Wees strenger tegen Israël en erken zo spoedig mogelijk de Palestijnse staat’, adviseert de Adviesraad Internationale Vraagstukken
Zo adviseert de AIV om de EU-Israël Associatieraad „zo spoedig mogelijk” bijeen te roepen, en het associatieverdrag met Israël op te schorten „zolang schendingen gaande zijn”. Het associatieverdrag is bedoeld om economische en politieke samenwerking tussen Israël en de EU te bevorderen. Het bijeenroepen van deze raad betekent een mogelijke verandering van die relatie.
In mei 2024 maakte Nederland – een van de trouwste bondgenoten van Israël – zich tijdens een vergadering van Europese ministers van Buitenlandse Zaken sterk voor het bijeenroepen van de raad. „Een zware politieke stap”, noemde de toenmalige demissionair minister van Buitenlandse Zaken Hanke Bruins Slot (CDA) het. „Dit gaat over de breedte van alle samenwerking die de Europese Unie met Israël heeft. En die raad moet dus ook onze zorgen nogmaals ontzettend duidelijk maken.”
De ministers gaven de Europese Commissie unaniem opdracht om zo’n vergadering voor te bereiden, maar „sindsdien hebben we er niets meer over gehoord”, zegt Koenders nu, vijf maanden later. En dat vindt hij schadelijk. „De omvang van dit probleem is zó groot. Dan kun je niet zeggen ‘ik heb een idee’ en vervolgens niks meer laten horen.” Over of en tot welke (economische) sancties de EU met het deels opschorten van het verdrag moet overgaan wil de AIV zich niet uitspreken.
Militaire samenwerking
De AIV adviseert ook de „bilaterale militaire samenwerkingsverbanden en leveranties aan Israël te stoppen”, waar deze worden gebruikt in situaties die „een schending vormen voor het internationale humanitaire recht”. Veel deskundigen denken dat dit nu het geval is in de Gaza-oorlog. Als het om de levering van wapens gaat vindt de AIV dat er wel een uitzondering mag blijven voor verdedigingswapens of -systemen.
De levering van militaire wapens aan Israël raakt al langer een gevoelige snaar in Den Haag. Het Haagse gerechtshof beval de staat in februari om de export van F-35-onderdelen naar Israël te staken, vanwege het risico van „ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht” bij de aanhoudende Israëlische luchtaanvallen op Gaza, waarbij duizenden Palestijnse burgers zijn gedood. Het kabinet legde de export vanuit Nederland naar Israël stil.
Nederland levert nog wel onderdelen voor F35-straaljagers aan de VS, die de onderdelen mogelijk ook weer aan Israël leveren. Hoe verwacht de AIV dat het parlement dit tegenhoudt? „Misschien zit het juridisch wel helemaal dicht, maar we doen ook vooral een beroep op de moraliteit”, zegt AIV-lid en luitenant-generaal buiten dienst Jan Broeks. „Als je al het lijden ziet dat zich in Gaza afspeelt, dan móét je daar op een of andere manier mee stoppen. Je kan je dan niet verbergen achter afspraken.”
Nederland, pas op: je kan medeplichtig worden aan schendingen van internationaal humanitair recht
Derde staat
De AIV ziet ook een „groeiend risico van politieke en juridische medeplichtigheid” voor Nederland in de oorlogen die Israël voert. De raad wijst op de ‘derdestatenverplichting’, die inhoudt dat landen die niet direct betrokken zijn bij een conflict de plicht hebben om daar op geen enkele manier aan bij te dragen of te helpen met het in stand houden van „de onrechtmatige situatie”, zoals door het leveren van wapens.
„Ons advies zegt: Nederland, pas op: want je kan medeplichtig worden aan schendingen van internationaal humanitair recht en mensenrechten, als jouw wapens daarvoor worden gebruikt”, aldus AIV-lid Janne Nijman, deskundige op het gebied van internationaal recht en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam.
Volle steun voor Israël
Gaat er daadwerkelijk iets gebeuren met deze adviezen? Die kans lijkt klein omdat het huidige kabinet juist volledig achter Israël staat. Het ligt vooral aan de grootste regeringsfractie, de PVV. Die partij verzette zich afgelopen zomer tegen het opnemen van de tweestatenoplossing, volgens de AIV van groot belang in het regeerprogramma. Dat zorgde voor een conflict met NSC, maar uiteindelijk kwam de tweestatenoplossing toch in het regeerprogramma te staan.
Maar hoe realistisch is het dat het kabinet nu versneld de Palestijnse staat erkent en druk op Israël gaat zetten? „Ons mandaat is om onpartijdig advies te geven aan de regering en het parlement”, zegt voorzitter Koenders. „Het is nu aan de politiek of ze daar iets mee doen.”
Lees ook
Het eerste telefoontje naar Netanyahu komt uit Den Haag. Maar ‘de bevolking is veel kritischer dan de regering’
De Romeinen gebruikten al beton in veel van hun bouwwerken, bijvoorbeeld het Pantheon in Rome. Tegenwoordig zit beton in bijna alle bouwconstructies. Maar cement, het bindmiddel dat het zand en grind bij elkaar houdt, is enorm vervuilend. Chemisch gezien zijn er mogelijkheden om de cement- en betonsector verduurzamen. Maar zullen die ook doorbreken?
Taylor Swift zwom van Isla Leones in Argentinië naar de wateren van Zuid-Brazilië. Een afstand van bijna zesduizend kilometer waar de magelhaenpinguïn 108 dagen over deed. Vijf maanden lang zorgde hij voor zijn jongen in het nest, nu begon zijn migratie om te herstellen van die inspanning.
Deze week begint een nieuwe reis van Swift en vele andere magelhaenpinguïns. En opnieuw zullen onderzoekers ze volgen. Via gps-apparatuur en met camera’s die sommige pinguïns dragen. De wetenschappers observeren de pinguïns tijdens de jacht op vis en zien hoe ze samenwerken. Soms duiken de dieren zo diep dat de camera niets meer registreert. De biologen willen achterhalen waar de dieren hun vis vangen om deze gebieden vervolgens te kunnen beschermen.
Het is het levenswerk van de 55-jarige Argentijn Pablo Borboroglu. Als kleine jongen vertelde zijn oma hem verhalen over de pinguïnkolonies die ze in de jaren dertig met paard en wagen bezocht. „Ze vertelde me hoe de dieren voedsel haalden voor hun jongen in de oceaan en hoe ze hun kuikens verdedigden tegen roofdieren. Die toewijding van de ouders bleef me bij. De inspanning om de kuikens te beschermen wat er ook gebeurt.”
Toch was hij geen geboren wetenschapper of natuurbeschermer, vertelt hij in Amsterdam, waar hij is voor de presentatie van de National Geographic-serie Secrets of the Penguins waaraan hij meewerkte. Hij wilde diplomaat worden, maar na twee jaar rechtenstudie hield hij voor het gezien.
Dat besluit kwam nadat hij voor het eerst een pinguïnkolonie bezocht. Daar kreeg hij het „overweldigende gevoel” dat hij de dieren moest helpen. „Ik was omringd door een half miljoen zwart-witte vogels en ook al waren ze met velen, ze leken zo kwetsbaar. Het was alsof mijn oma me een boodschap gaf, via de dieren.”
Hij werd gids in Patagonische natuurgebieden en richtte een pinguïnkliniek op. „In de jaren tachtig stierven ongeveer veertigduizend pinguïns per jaar door olierampen in Patagonië. Het was normaal om dode pinguïns besmeurd met olie op het strand te zien.” In de kliniek verzorgde hij de overlevende dieren totdat ze sterk genoeg waren om terug te keren.
Beeld uit de driedelige documentaire Secrets of the Penguins.
Nog kwetsbaarder
Omdat hij „niet zijn hele leven pinguïns kon wassen” en meer wilde doen voor de dieren, studeerde hij mariene biologie en promoveerde op pinguïnonderzoek.
Toch bleek ook dat niet voldoende. „Wetenschap is noodzakelijk maar met alleen wetenschap red je geen pinguïns. Veel onderzoekers bestuderen pinguïns, publiceren in een vakblad, presenteren hun resultaten voor collega’s op een congres en dan is het klaar. Voor mij werkt dat niet. Het is alsof je concludeert dat een huis in brand staat, maar niets doet om het te blussen.”
Daarom was hij medeoprichter van de Penguin Specialist Group van de internationale natuurorganisatie IUCN en richtte hij de Global Penguin Society op: een organisatie die zich inzet voor het behoud van alle pinguïnsoorten door middel van wetenschappelijk onderzoek, bescherming van leefgebieden en educatie.
En dat is volgens hem hard nodig. Negen van de achttien pinguïnsoorten zijn inmiddels bedreigd. Vorige maand lieten wetenschappers in een studie in Biological Conservation zien dat de status van de keizerspinguïn nog kwetsbaarder is dan gedacht. In november kreeg de Afrikaanse pinguïn al de status ‘ernstig bedreigd’ van de IUCN. Een eeuw geleden leefden er nog miljoenen op eilanden voor de kust van Zuid-Afrika en Namibië. Nu zijn er naar schatting nog 8.750 paartjes.
Pinguïnaantallen hollen achteruit doordat hun voedsel wordt weggevist, door vernietiging van hun nestgebieden op land, door hittegolven, door vervuiling en opwarming van de oceanen.
Door de opwarmende zeeën raken prooidieren bovendien verder verwijderd van de broedplaatsen van enkele pinguïnsoorten, waardoor zij grotere afstanden moeten afleggen.
En dan zijn er nog hittegolven. Borboroglu bracht met zijn team de gevolgen van één hittegolf in Patagonië in kaart. „Driehonderd pinguïns stierven omdat ze niet met de hitte konden omgaan.” Soms leidt de hitte tot bosbranden, een ander groot probleem. „Pinguïns zien vuur niet als gevaar. Ze blijven zitten en verbranden.”
Omdat soorten als de magelhaenpinguïn vijfendertig jaar worden, heb je langetermijndata nodig
De onderzoekers van de Global Penguin Society houden de effecten van klimaatverandering in de gaten door de pinguïns te volgen tijdens hun voedselzoektochten en door de populatiegrootte te meten. „Omdat soorten als de magelhaenpinguïn vijfendertig jaar worden, heb je langetermijndata nodig.” Aan het begin van de zomer markeren ze honderd nesten per kolonie en volgen ze elk ei en kuiken om het broedsucces te meten. Ondertussen proberen ze de overige bedreigingen te minimaliseren.
De vraag is hoeveel zin dat heeft. Pinguïns hebben zich sinds hun oorsprong ruim zestig miljoen jaar geleden aan allerlei extremen op het zuidelijk halfrond aangepast. Van de tropische en woestijnachtige klimaten van Zuid-Amerika, Zuid-Afrika en Australië tot de dichte bossen van Nieuw-Zeeland en de ijzige omstandigheden van Antarctica. Soorten als de magelhaenpinguïn migreren en zwemmen naar schatting 16.000 kilometer per jaar. Andere soorten, zoals de keizerspinguïn van Antarctica, migreren niet, maar trotseren temperaturen tot min 51 graden Celsius en windstoten van meer dan 160 kilometer per uur terwijl ze eieren uitbroeden. Ze duiken tot 450 meter diep in ijskoud water en kunnen daar ongeveer 23 minuten blijven.
Maar onderzoek van Borboroglu en collega’s wijst uit dat die aanpassingen langzaam gaan. Pinguïns hebben de laagste aanpassingssnelheid van alle levende vogels, een eigenschap die hen kwetsbaar maakt voor de gevolgen van een snel opwarmende planeet.
Toch blijft de bioloog hoopvol. „Die resultaten benadrukken voor mij alleen maar dat we onze inspanningen moeten versterken. Door onze trackingsdata kunnen we problemen signaleren waar we iets aan kunnen doen.” Bijvoorbeeld omdat het visgebied van pinguïns overlapt met visserijen op zee. „Vervolgens kijken we of we daar een beschermd marien gebied kunnen creëren of activiteiten in bepaalde maanden kunnen verbieden.” Sinds de oprichting in 2009 lukte het de organisatie om wereldwijd 13 miljoen hectare pinguïnleefgebied te beschermen.
Diplomatieke aanpak
Meestal lukt dat door gesprekken te voeren met landeigenaren, beleidsmakers en politici. Zeventien jaar geleden ontdekte het team van Borboroglu een nieuwe kolonie van slechts twaalf magelhaenpinguïns. „Die kolonie had in één middag kunnen verdwijnen maar we sloten het gebied af en startten gesprekken met de landeigenaar.” Er kwamen beschermingsmaatregelen en de kolonie groeide. „Nu telt de kolonie meer dan achtduizend broedende vogels.” Pas één keer leidde de diplomatieke aanpak tot niets en kwam het tot een rechtszaak, die ze wonnen.
De organisatie van Borboroglu zet ook in op onderwijs. Meer dan dertienduizend Zuid-Amerikaanse kinderen gingen de afgelopen jaren op excursie naar pinguïnkolonies. „In deze gemeenschappen blijven kinderen vaak wonen in de dorpen en steden waar ze opgroeien. Zij zijn de toekomstige besluitvormers die het lot van de pinguïns bepalen.”
Lokale gemeenschappen probeert hij te betrekken met slimme acties. Op de website van de organisatie kan het publiek pinguïns als Taylor Swift, Leonardo di Caprio en Lionel Messi live volgen dankzij de gps. „Vorig jaar was Messi dicht bij de kust van Uruguay en mensen kwamen massaal bijeen om hem te zien.” Ze vragen de beroemde naamgenoten de actie te steunen op hun Instagram-pagina’s.
Een uniek moment, daar vond evolutie voor mijn ogen plaats
En dan is er de strategische samenwerking met National Geographic voor de nieuwe documentaireserie. In één van scènes zit Borboroglu op een rots op een van de Falklandeilanden, waar een rotsspringer (rockhopper) en een macaronipinguïn nakomelingen krijgen. „Een uniek moment”, zegt Borboroglu. „Daar vond evolutie voor mijn ogen plaats.”
Inmiddels hebben de rockaroni’s, zoals ze genoemd worden, ook alweer nakomelingen gekregen maar de vraag is of deze hybride soort standhoudt. De rockaroni’s werden al vakerwaargenomen, maar tot nu toe blijft het bij enkele gevallen. In 2009 beschreven onderzoekers een kruising van een humboldtpinguïn en een magelhaenpinguïn, maar ook dat lijkt bij een enkele waarneming te blijven. De vogels leven vaak zeer afgelegen, waardoor onderzoek lastig is.
Zijn favoriete scène uit de serie is het moment dat een uitgeputte en volgegeten rotsspringermoeder na een lange voedselzoektocht terugkomt bij de rotsen en de strijd aangaat met een zeeleeuw die zeventig keer zo groot is. „Ze geeft niet op en doet alles voor haar jongen. Het staat voor mij symbool voor de strijd die ik voer. Als zij zo klein en kwetsbaar zijn en deze uitdagingen doorstaan, hoe kunnen wij dan opgeven?”
Beeld uit de driedelige documentaire Secrets of the Penguins.
RecensieHet onthutsende lot van kuikens in het smeltende ijs op Antarctica
Talrijk zijn de geheimen die pinguïns hebben voor mensen. Niet verwonderlijk want vrijwel alle achttien soorten pinguïns verblijven op de meest geïsoleerde plekken van de wereld, ver van ons verwijderd. Ze leven op zee maar broeden in Antarctica, in het zuiden van Zuid-Amerika, Zuid-Afrika, Nieuw-Zeeland en Australië en op vele, zeer afgelegen subantarctische eilanden.
Zelfs voor de meeste professionele pinguïnonderzoekers, waarvan er wereldwijd een paar honderd zijn, is het welhaast ondoenlijk de leefgebieden van pinguïns te bereiken om zo de vogels langdurig te bestuderen. Het is er te koud, te nat of te ruig. De driedelige documentaireserie die de 31-jarige Engelse natuurdocumentairemaker Bertie Gregory voor National Geographic heeft gemaakt en Secrets of the Penguins heet, is dan ook een ambitieus project. Vanuit een tent in het zuidpoolgebied, duikend in open zee met enorme onderwatercamera’s en filmend met drones jaagt Gregory op pinguïngeheimen.
Er zijn verbluffende beelden van verdwaalde, jonge keizerspinguïns die, om de zee te bereiken, van een honderd meter hoge ijsplaat afspringen. Het is hun eerste kennismaking met het water.
Ansjovissen belagen
Gregory weet vast te leggen hoe de Galapagospinguïns ansjovissen belagen op de eilanden bij Ecuador. Deze meest noordelijk levende pinguïns worden gefilmd terwijl ze in groepsverband een school vissen naar een ondiepe plek drijven waar ze gemakkelijk te verorberen zijn. De vogels, die niet kunnen vliegen, weten zelfs bij pelikanen vissen uit hun bek te ontvreemden. Pinguïns zijn eigenlijk net zo intelligent als dolfijnen, zegt de commentator.
Een van de eigenaardigste plekken die Gregory in beeld weet te brengen, is een grot aan de kust van Namibië. Daar zitten Afrikaanse pinguïns op tronen van hun eigen kak eieren uit te broeden en kuikens groot te brengen. Ze zijn er onbereikbaar voor de jakhalzen die boven hun hoofd in de woestijn likkebaardend gluren naar de onbereikbare pinguïns. Ze zitten in die grot omdat de eilanden waar Afrikaanse pinguïns traditioneel voorkwamen niet langer geschikt zijn als leefgebied. Zo’n 150 jaar lang zijn de eilanden ontdaan van de vogelpoep waar de pinguïns eeuwenlang lekker warm en beschut hun nesten maakten. Guano was goede handel, mest als het witte goud. Op de huidige kale rotsen kunnen pinguïns hun ei niet kwijt.
Beeld uit de driedelige documentaire Secrets of the Penguins.
Op de Falklandeilanden ontdekken de documentairemakers een uniek stel. Ze leggen vast hoe een macaronipinguïn – de meest voorkomende pinguïn – een koppeltje vormt met een rockhopper (rotspinguïn). De vogels weten warempel ook nog twee eieren te produceren en de kuikens groot te brengen. Een nieuw soort pinguïn die in de documentaire de rockaroni wordt genoemd.
De meest onthutsende opnames komen uit Antarctica. Zelfs aan de koude, wonderschone onderkant van de aarde is de pinguïn niet meer veilig. Meer dan de helft van de achttien soorten dreigt door overbevissing, habitatverlies en klimaatverandering voor het einde van deze eeuw in het wild voorgoed te verdwijnen. Dat geldt ook voor ’s werelds grootste pinguïn: de keizerspinguïn. Deze vogels broeden in de winter op het ijs dat zich vormt rondom het continent. De vogels hebben zo’n zes maanden nodig om te hun kuikens groot te brengen. Pas dan hebben ze een waterdicht verenkleed en kunnen ze op open zee hun eigen leven beginnen.
Door de stijging van de temperatuur van het zeewater zakken de kuikens echter voortijdig door het ijs. Daar sterven ze van de kou. Gregory filmt een groep jonge pinguïns die nog met hun pluizige grijze babyverenvacht in een wak terechtkomen. Je ziet wreed dierengespartel en niet elke pinguïn weet zich te redden. Opwarming van de aarde is dodelijk.
Het zal je maar gezegd worden: je bent altijd te laat. Je doet je werk niet goed. Je bent bovendien een totale loser. Je vertrek kan niet snel genoeg komen. En als de president je zou vragen te vertrekken, dan zou je dat doen.
De uitspraken hierboven gaan over Jerome Powell, voorzitter van het Amerikaanse stelsel van centrale banken, de Federal Reserve. En bovenstaande uitspraken zijn de afgelopen dagen gedaan door Donald Trump, die de hele tijd suggereert een voortijdig einde te willen maken aan Powells voorzitterschap. Trump vindt dat ook de Fed in de pas moet lopen. Zijn economisch beleid van importheffingen en handelsoorlogen heeft renteverlagingen nodig, vindt hij. „De rente moet omlaag, het is er de perfecte tijd voor.”
Trumps druk op de Fed bleef niet onopgemerkt. Maandag maakten de beurzen een duikvlucht, nadat Trumps economisch adviseur Kevin Hassett vrijdag had gezegd dat de regering blijft bestuderen of Powell ontslagen kan worden. En net als bij de introductie van de importheffingen eerder deze maand daalden niet alleen de aandelen, maar ook de Amerikaanse staatsobligaties en de dollar. De boodschap van de markten: wie aan de onafhankelijkheid van de Fed komt, stort de Verenigde Staten in een economische wanorde.
Dinsdagavond Nederlandse tijd bleken de financiële markten voor de tweede keer in korte tijd de overhand te hebben. Tegen journalisten zei Trump plotseling dat hij „niet de intentie heeft om hem te ontslaan”. De pers was ermee aan de haal gegaan, aldus de president. Per direct kalmeerden de markten. De onmiddellijke dreiging van een ontslag van de belangrijkste centrale bankier ter wereld lijkt daarmee even geweken.
Onafhankelijke banken
De onafhankelijke positie van centrale banken is een van de fundamenten onder de wereldeconomie. Centralebankiers bepalen los van de politiek welk monetair beleid zij nodig achten om de economie zo goed mogelijk te helpen. De Europese Centrale Bank kijkt daarvoor alleen naar de inflatie: die moet op of rond de 2 procent zijn. Is de inflatie te hoog, dan wordt de rente verhoogd om de economie af te remmen (geld lenen en investeren wordt dan duurder). Is de inflatie te laag, dan gaat de rente omlaag om de economie juist aan te jagen. De Fed doet in de VS hetzelfde, maar kijkt daarbij ook naar de werkgelegenheid.
De stand van de Amerikaanse economie rechtvaardigt de huidige rente tussen de 4,25 en 4,5 procent in de VS. De inflatie is met 2,7 procent nog aan de hoge kant, en daarbij is de inflatieverwachting als gevolg van Trumps heffingen ‘opwaarts’, zoals dat heet. De heffingen maken het leven in de VS duurder, wat de inflatie verder kan aanjagen. Dat Powell weinig aanstalten maakt om de rente te verlagen, is economisch gezien dus gerechtvaardigd.
Maar Trumps politieke wensen verhouden zich slecht tot de economische realiteit, zo bleek al eerder. De vraag is hoever hij daarbij wil gaan. Laat hij het bij verbale druk, of zint hij op een list om alsnog van Powell af te kunnen?
Powell geeft geen krimp
Powell doorstond soortgelijke aanvallen al succesvol in Trumps eerste termijn. En ook nu geeft hij geen krimp: de Fed-voorman zei vorige week nog stellig dat een ontslag „volgens de wet niet (is) toegestaan”. En dat klopt. De onafhankelijke positie van de baas van de Fed is in 1913 vastgelegd in de Federal Reserve Act, in sectie 10 om precies te zijn. Daarin staat dat bestuursleden van de Fed benoemd worden en daarna slechts uit hun ambt ontheven kunnen worden door de president „for cause”, dus alleen met een zwaarwegende reden.
Die reden wordt verder niet omschreven, maar is via jurisprudentie wel wat verduidelijkt. William Humphrey, een van de leden van de handelscommissie van de Fed onder president Franklin Roosevelt, werd in 1933 door de president ontslagen. Hij vocht zijn ontslag aan, maar stierf voordat het Hooggerechtshof tot een uitspraak kwam. Wel kreeg hij postuum (via zijn executeur) gelijk van Amerika’s hoogste rechter in een arrest dat te boek kwam te staan als Humphrey’s Executor v United States. De president had hem niet mogen ontslaan. Decennialang vormde deze uitspraak een extra barrière voor presidenten om bestuurders van onafhankelijke overheidsorganen te ontslaan.
Onder Trump staat ‘Humphrey’s Executor’ onder zware druk. De president wilde zonder opgaaf van redenen af van zowel voorzitter Cathy Harris van het Merit System Protection Board (een organisatie die de rechten van federale werknemers beschermt) als voorzitter Gwynne Wilcox van de National Labour Relations Board (die werknemers in de private sector beschermt die zich via een vakbond willen verenigen). Dat werd succesvol aangevochten bij lagere rechtbanken: Trump ging zijn boekje te buiten. Daar was de president het niet mee eens en hij vroeg om een spoeduitspraak van het Hooggerechtshof. Trump wil alsnog het recht toegekend krijgen deze federale toezichthouders te ontslaan.
De zaak hangt nog, maar het is verre van zeker dat het Hooggerechtshof de uitspraken van de lagere rechters overeind houdt. Het Hof is merendeels Republikeins en boog al eerder Trumps kant op, toen het ging over de mate van immuniteit van presidenten. Als het Hof de deur openzet voor het ontslag van deze twee toezichthouders, is dat de mogelijke doodsteek voor ‘Humphrey’s Executor’, zei hoogleraar recht aan de Universiteit van Virginina Saikrishna Prakash eerder tegen The Economist.
Schaduwvoorzitter
Ook als Trump met zijn terugtrekkende beweging van dinsdagavond de waarheid spreekt en Powell echt niet wil ontslaan, is het gevaar voor de onafhankelijke positie van de Fed nog niet geweken. Permanente politieke druk op in dit geval een gewenste renteverlaging doet afbreuk aan wat de Fed ook maar zal beslissen bij de komende rentebesluiten. Laat Powell de rente ongewijzigd, dan is dat een politieke daad van verzet. Verlaagt hij de rente, dan buigt hij voor Trump. Hoe dan ook wordt het aanzien geschaad.
Op die manier tast de president de statuur van de Fed nu al aan. En dat is nog los van het eerdere dreigement om – zolang Powell nog de baas is – alvast een schaduwvoorzitter te benoemen die Powell op termijn moet opvolgen. Elk rentebesluit van de Fed zal dan ook beoordeeld worden door de nieuwe schaduwman of -vrouw van Trump-huize. Dat zou de Fed tot een lame duck maken.
Powells tweede en laatste termijn loopt in mei volgend jaar af. Dan mag Trump sowieso een nieuwe voorzitter van de Fed benoemen. De vraag is of hij daarop kan wachten als zijn eigen handelsbeleid de economie echt gaat aantasten. De test van afgelopen maandag op de markten biedt wat dat betreft enige hoop voor het financiële stelsel: als Trump doorzet, is de chaos niet te overzien. Misschien dat dat Trump er uiteindelijk van weerhoudt al te rigide in te grijpen bij de Fed.
