Hans Kesting neemt dit voorjaar, na ruim 22 jaar, afscheid als acteur van Internationaal Theater Amsterdam. Sinds 2003 maakt hij deel uit van het ensemble. In die tijd groeide hij uit tot een gezichtsbepalende acteur van de groep.
In april speelt Kesting nog een laatste keer mee bij ITA, in een herneming van de in 2008 door Ivo van Hove geregisseerde voorstelling Angels in America. Voor zijn vertolking van Roy Cohn kreeg Kesting de Louis d’Or, de toenmalige prijs voor beste acteur in een hoofdrol. Ook in 2016 won hij die ereprijs, voor zijn rol in Kings of War. De aangekondigde herneming van zijn solo Wie heeft mijn vader vermoord? uit 2020, in de regie van Van Hove, is geannuleerd.
In een geschreven reactie laat Kesting weten dat „het voelt alsof de cirkel rond is, nu de herneming van Angels in America mijn laatste voorstelling bij ITA zal zijn”. Kesting noemt Internationaal Theater Amsterdam „een plek die voor mij van onschatbare waarde is geweest in mijn groei als acteur. Binnen het ensemble, voorheen Toneelgroep Amsterdam, heb ik mijzelf kunnen uitdagen en ontwikkelen, en altijd met grote betrokkenheid samen met anderen aan talloze producties gewerkt.”
Intense speelstijl
Voor zijn intense, fysieke speelstijl kreeg Kesting altijd veel lof. In dat verband roemt hij zijn samenwerking met Van Hove. „Zijn regies hebben mij jarenlang als acteur op alle mogelijke manieren uitgedaagd en geïnspireerd. Ik voelde me thuis in de emotionele intensiteit van zijn ensceneringen, waarin krachtig fysiek spel en grote innerlijke diepgang samenkomen.”
Kesting vertrekt binnen een jaar na het verschijnen van een rapport waarin duidelijk werd dat binnen ITA jarenlang sprake was van grensoverschrijdend gedrag. Dat leidde tot een „angst- en doofpotcultuur die sporen heeft achtergelaten bij (oud-)werknemers”, met name in de periode dat Ivo van Hove en Wouter van Ransbeek de directie van ITA vormden. In een reconstructie van NRC van de gebeurtenissen bij ITA noemt actrice en klokkenluider Hélène Devos Kesting; tijdens een voorstelling van De Vrek in 2011 zou ze door hem „door het decor zijn gesmeten”. Kesting en ITA hebben niet inhoudelijk op die beschuldiging gereageerd. ITA verbrak kort na de reconstructie definitief de samenwerking met Van Hove, die in 2023 al was teruggetreden als artistiek leider.
Over de werkwijze bij ITA schrijft Kesting nu dat bij ITA „cast en crew met hart en ziel werkten om tot voorstellingen te komen”. En: „De repetitieprocessen en speelreeksen waren intens en vroegen soms veel van iedereen, maar ze waren altijd van betekenis.”
Eline Arbo, die medio 2023 de artistieke leiding bij ITA van Van Hove overnam, zegt het vertrek van Kesting te betreuren. „We kijken met groot respect naar de tijd waarin Hans zich onverminderd heeft ingezet bij ITA en naar de prachtige rollen die hij heeft vertolkt.” Dat hij beschikbaar blijft voor herneming van rollen, noemt ze „heel bijzonder”.
Lees ook
ITA tolereerde grensoverschrijdend gedrag voor grensverleggend toneel. ‘Onze branche is verrot van binnen’
De chaos was maandag compleet toen Spanje, Portugal en een deel van Frankrijk getroffen werden door een voor Europa ongekend grote stroomstoring. Was het nu wel of geen cyberaanval van de Russen? Een bijzonder weerfenomeen? Of toch een omvallende boom die op een ongelukkige manier terechtkwam, een kabel beschadigde en vervolgens een gigantische kettingreactie teweegbracht? Een overschot aan zonne-energie, dat zou ook nog kunnen. Of toch iets heel anders?
Dinsdagochtend was het stroomnet in veel gebieden hersteld. Media, experts, politici en netbeheerders zochten ondertussen naar de mogelijke oorzaak. Theorieën kwamen bovendrijven en werden enkele uren later weer ontkracht. Waar en waardoor viel het vermogen opeens weg? Niemand die het weet.
Lees ook
Kan dat ook in Nederland gebeuren, zo’n grootschalige stroomuitval als in Spanje en Portugal? De lessen die hieruit zijn te trekken
Het kan zomaar maanden duren voordat duidelijk is wat de echte oorzaak was; na de grote Nederlandse stroomstoring in juni 1977 duurde het twee maanden voor een eerste rapport verscheen. De Spaanse premier Pedro Sánchez heeft een speciale commissie opgetuigd om de oorzaak te achterhalen. Aan die commissie zullen technici van netbeheerders uit verschillende lidstaten meewerken, want de stroomnetten van Europese landen zijn met elkaar verbonden. Wat is er tot nu toe wel bekend?
Cyberaanval uitgesloten
De Spaanse netwerkbeheerder Red Eléctrica sloot een cyberaanval dinsdag in elk geval uit. Er zijn aanwijzingen dat vlak voor de storing op sommige plekken overbelastingen zijn geweest op het net: plekken waar te veel stroom het net op stroomde. Dat is volgens Jan Vorrink, manager van het controlecentrum van Tennet – de beheerder van de Nederlandse hoogspanningsnetten en betrokken bij het onderzoek naar de storing – niet een typisch gevolg van een cyberaanval. Maar volgens hem kunnen we überhaupt nog niets uitsluiten tot er meer bekend is. Premier Sánchez laat de cyberbeveiligingsautoriteiten voor de zekerheid een onderzoek uitvoeren.
Wat vrijwel zeker wél gebeurde maandag: een ongelukkige kettingreactie waarbij delen van het Spaanse en Portugese net een voor een uitvielen. Vorrink: „Het lijkt erop dat er ergens lokaal kortsluiting of overbelasting is geweest. Het net heeft beveiligingssystemen die de infrastructuur lokaal uitzetten, zodat het niet te heet wordt.” Normaal krijgt de regio waar de kortsluiting plaatsvond dan energie via bijvoorbeeld een reservekabel. Als dat niet lukt, dan sluit het net zich lokaal af en blijft de rest het nog gewoon doen. „Maar hier verspreidde het probleem zich als een olievlek. Ook in omringende gebieden zette de beveiligingssystemen de lokale netten uit.” Daarom zat zo’n enorm gebied maandag in de middag en nacht zonder stroom.
Lees ook
‘Deze storing laat zien hoe erg we afhankelijk zijn van internet. We gedragen ons al als kippen zonder kop’
Dat het probleem zich zo kon verspreiden, vindt Vorrink, die de verbindingen goed kent, niet gek. Volgens de Spaanse netbeheerder begon de uitval net ten zuiden van de Pyreneeën. „Dat is een gebied met een relatief zwakke verbinding”, zegt Vorrink. „Als ergens een gebied uitvalt, moet de aangrenzende infrastructuur de schommelingen opvangen die daarbij ontstaan. Als de opties daarvoor beperkt zijn, raken die andere gebieden ook relatief snel overbelast.” Frankrijk had daar eveneens last van. „Maar Frankrijk staat in verbinding met de rest van Europa. Heel Europa heeft geholpen om de Franse schommelingen in het net glad te strijken. Dat ging allemaal automatisch, binnen dertig seconden. Daarom verspreidde het probleem zich niet verder in Frankrijk.” Spanje en Portugal liggen daarentegen geïsoleerd.
‘Speculatie’
Dan rest nog de vraag: wat bracht die kettingreactie op gang? Wat leidde tot de lokale kortsluiting, waarna gebieden een voor een afschakelden? Daarover verschenen verschillende berichten, „maar dat is nog allemaal speculatie”, zegt Vorrink. „Het zou bijvoorbeeld kunnen dat het een boom was die contact maakte met een kabel. Dat was de oorzaak van een grote stroomstoring in 2003. Maar het kan echt van alles zijn.”
Maandag noemde de Portugese netbeheerder nog extreme temperatuurschommelingen als logische verklaring. Maar de Spaanse weerdienst Aemet sloot dinsdag uit dat uitzonderlijk weer de boosdoener was.
De Spaanse netwerkbeheerder Red Eléctrica zei dinsdag dat twee ontkoppelingen van het stroomnet plaatsvonden. Over het algemeen gebeuren dergelijke ontkoppelingen als er risico is op schade. Volgens de Spaanse netbeheerder zou dat een teken kunnen zijn dat er te veel zonne-energie werd opgewekt wat overbelasting van het net dreigde te veroorzaken. Spanje heeft veel zonneparken, „dus het zou kunnen, maar we weten het niet”, zegt Martien Visser, lector energietransitie aan de Hanzehogeschool in Groningen. „Er zitten duizenden componenten in het energiesysteem. Dit blijft speculeren.”
Vorrink van Tennet: „Bij grote stroomstoringen zien we altijd dat meerdere oorzaken tegelijkertijd een rol spelen. Dan denk je dat je het probleem hebt gevonden, en dan doemt er weer een ander probleem op. Dat maakt het complex om te zeggen bij welk probleem het begon, en of het een het ander veroorzaakte en wat elkaar versterkte.” Vorrink en zijn collega’s gaan zich erover buigen. „Daarvoor moeten we vermoedelijk tientallen storingsschrijvers, dat zijn apparaten die bijvoorbeeld bijhouden wat de spanning was op een bepaald moment, uitlezen. „Daar zijn we zo weken of maanden mee bezig.”
Frankrijk beschuldigt de Russische inlichtingendienst GROe achter een jarenlange reeks cyberaanvallen te zitten. Dat meldt de Franse minister van Buitenlandse Zaken Jean-Noël Barrot dinsdag in een bericht op X. De hackersgroep APT28, ook bekend als Fancy Bear, wordt verantwoordelijk gehouden. Het zou onder meer gaan om een aanval op het campagneteam van president Emmanuel Macron in 2017.
Volgens het Franse ministerie van Buitenlandse zaken waren ook organisaties in de defensie-, financiële en economische sector doelwit van de aanvallen. Daarnaast werd een sportorganisatie getroffen die betrokken was bij de organisatie van de Olympische en Paralympische Spelen van 2024.
Het laatste jaar ontdekte de Franse overheidsdienst Viginum, die onderzoek doet naar buitenlandse inmenging, twee grote beïnvloedingsacties. In juni 2023 onthulde de dienst dat er 335 actieve domeinnamen zijn die media nabootsen en nepnieuws verspreiden. In februari dit jaar meldde Viginum het bestaan van nog eens minimaal 193 pro-Russische websites die massaal nepnieuws verspreiden. Ook is bekend dat Rusland influencers benadert om nepnieuws te delen.
Frankrijk is een lievelingsdoelwit voor Russische beïnvloedingscampagnes. Een reden hiervoor is het relatief lage vertrouwen dat Fransen hebben in politici en media, waardoor zij sneller bereid zijn instituties in twijfel te trekken dan in inwoners van landen waar het vertrouwen groter is.
Lees ook
Vervuilde Seine en bedwantsenplaag in Parijs: Frankrijk is een favoriet doelwit voor Russische desinformatie
De vader van Martje van der Brug leed aan parkinson en kon steeds minder. Toen hij al aan bed gebonden was, kreeg hij herhaaldelijk een blaasontsteking, die telkens behandeld werd met een penicillinekuur. „Ik had dat een paar keer gezien en zei tegen mijn moeder: moeten we dit wel doen? Moet je niet denken: omarm dat dit gebeurt, dit is een afrit?” Haar vader was zelf niet goed meer in staat om hierover te beslissen en bleef leven.
Na een slepend ziekbed stierf hij op 83-jarige leeftijd. Daarna was haar moeder aan de beurt: zij werd ernstig beperkt in haar doen en laten na een hersenbloeding en belandde in een verpleeghuis. Uiteindelijk kreeg ze euthanasie. Dat was een ingewikkeld traject, onder meer omdat de huisarts in eerste instantie nog geen „uitzichtloos en ondraaglijk lijden” vaststelde, de criteria die de euthanasiewet voorschrijft.
Ervaringsdeskundigen
Het levenseinde van haar ouders maakte diepe indruk. Ook omdat Martje van der Brug besefte: zo wil ik het niet. Van der Brug (66), tekstschrijver en auteur, schreef er in 2016 de roman Wat doen we met moeder over. Vanaf dinsdag is er ook haar non-fictieboek De autonome route, bedoeld als handboek voor zorgverleners en mensen die geïnteresseerd zijn in zelfbeschikking rondom het levenseinde. Er komen ervaringsdeskundigen aan het woord die uitleggen waarom zij graag soevereiniteit willen, maar Van der Brug sprak vooral experts – onder meer artsen, juristen, filosofen en medisch-ethici – over sterven in Nederland. Hoe gaat het als je dood wilt? Wat kan er? Wat is verboden? Met haar boek, uitgegeven door Mazirel Pers en gefinancierd door Fonds Laat mij gaan (dat initiatieven steunt die gericht zijn op een zelfgekozen levenseinde), wil ze mensen aansporen om na te denken over het einde.
Als ik vertelde dat ik met een boek over dit onderwerp bezig was, zeiden mensen vaak: ‘O, dat heb ik allemaal al geregeld.’ Dan doelen ze op hun levenstestament. Maar dat is een schijnzekerheid
„Veel mensen uit mijn generatie hebben net als ik jarenlang getobd met ouders die geen afslag meer konden nemen, die maar doorbehandeld werden. Vroeger stierven oude mensen spontaan aan een hartaanval.” Maar de zorg kan steeds meer, en „doodgaan is verdomd moeilijk geworden”, constateert Van der Brug. We bevinden ons daardoor in een „historisch nieuwe situatie”, zegt ze.
Met haar boek wil ze ook een misverstand rondom euthanasie wegnemen. Mensen denken dat euthanasie eenvoudig te regelen is, zegt Van der Brug. „Als ik vertelde dat ik met een boek over dit onderwerp bezig was, zeiden mensen vaak: ‘O, dat heb ik allemaal al geregeld.’ Dan doelen ze op hun levenstestament. Maar dat is een schijnzekerheid.”
Onlangs waarschuwde artsenfederatie KNMG dat medische passages in levenstestamenten leiden tot „misverstanden en onterechte verwachtingen”. Uit onderzoek onder artsen bleek dat driekwart van hun patiënten dacht dat euthanasie met een levenstestament „geregeld” was.
„Maar je hebt nergens recht op. Je bent afhankelijk van allerlei factoren: of de dokter vindt dat er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden, van diens overtuigingen, of die tijd heeft. Als de huisarts met vakantie is en de waarnemer het niet wil doen, heb je pech. Er zijn vorig jaar ongeveer tienduizend euthanasieverzoeken gehonoreerd, maar er werden ook meer dan tienduizend verzoeken afgewezen.
„Voor mensen met zwaar medisch lijden, bijvoorbeeld in de laatste fase van kanker, werkt de wet goed. Maar er zijn veel situaties waarin dat niet zo is: oude mensen die niet meer willen leven, maar ook niet dood mogen.”
Wat is volgens u dan wel de ideale situatie?
„In een ideale wereld zou ik willen dat wilsbekwame volwassenen autonomie hebben over hun levenseinde. op de vraag hoe dat precies zou moeten, heb ik geen pasklaar antwoord. Mijn boek biedt geen blauwdruk.”
Na het overlijden van haar moeder in 2017 werd Van der Brug lid van Coöperatie Laatste Wil (CLW), een organisatie met zo’n dertigduizend leden die als missie heeft „baas over eigen sterven” te zijn. In 2021 sloot ze zich aan bij een proces van CLW tegen de staat, om hulp bij zelfdoding uit het strafrecht te halen. Dat zou mensen in staat stellen op een humanere manier afscheid te nemen, in aanwezigheid van hun naasten. CLW verloor in eerste aanleg, maar er volgt hoger beroep.
U wilt dat hulp bij zelfdoding uit het Wetboek van Strafrecht wordt gehaald?
„Ik sta aan de kant van de voorstanders van de autonome route. Maar mijn eerste prioriteit is nu: kunnen we de dialoog een slinger geven? Als hulp bij zelfdoding niet strafbaar zou zijn, zouden mensen niet langer in een cel kunnen belanden indien zij hun partner bijstaan als die een zelfdodingsmiddel heeft ingenomen.”
U bedoelt middel X, het chemische middel dat Coöperatie Laatste Wil lange tijd aanbeval? Die organisatie ontraadde naasten ook om een actieve rol te nemen in het stervensproces, omdat zij dan vervolgd konden worden wegens hulp bij zelfdoding.
„Er kan hard worden ingegrepen door justitie als er vermoedens zijn van een niet-natuurlijke dood. Diegene wordt uiteindelijk wel vrijgelaten, maar het is traumatiserend om gearresteerd te worden als je net een dierbare bent verloren. Dat dient naar mijn idee geen enkel maatschappelijk belang. Ik vind dat autonomie rondom het levenseinde wettelijk beter geregeld moet worden, maar ik zou voorlopig al blij zijn als er minder repressie zou zijn.”
Auteur Martje van der Burg.
Foto Bram Petraeus
Doelt u op rechtszaken over middel X, waarin mensen werden vervolgd, onder meer wegens hulp bij zelfdoding?
„Ja, onder meer. Op dit moment is het bijna onmogelijk om aan zulke middelen te komen. De overheid lijkt te willen dat je dan maar voor de trein springt. Ik denk dat er veel verbeterd zou worden als er meer werd gedoogd.”
Doodgaan is verdomd moeilijk geworden
In een van de rechtszaken spraken nabestaanden die vonden dat het middel niet verstrekt had mogen worden aan relatief jonge mensen met psychische problemen, die mogelijk nog geholpen hadden kunnen worden.
„Dat is het heikele punt dat in mijn boek van verschillende kanten wordt belicht: de kwetsbare mensen. In discussies hierover wordt vaak gezegd: als we een levenseindemiddel vrijgeven, hoe beschermen we kwetsbaren dan? Ik vind dat je ook niet-kwetsbare mensen moet beschermen. Anders dwing je een grote groep mensen verder te leven uit angst dat een kwetsbare een verkeerde beslissing neemt.
„Doodgaan is vervelend, zeker op jonge leeftijd, vooral voor nabestaanden. Maar we gaan allemaal dood. Dat weten we zeker. Laten we daar met enige nuchterheid naar kijken. De vraag is niet of we doodgaan, maar wanneer.
„Als er een nieuwe auto op de markt komt, zegt ook niemand: dit model zal ook weer veel slachtoffers in het verkeer maken. Dat risico aanvaarden we. Maar bij een levenseindemiddel willen we dat risico niet accepteren. Terwijl het naar mijn idee veiliger is dan een auto.”
Lees ook
Zij handelden volgens het openbaar ministerie in de dood
U zegt eigenlijk: er is een risico, maar dat moeten we aanvaarden omwille van zelfbeschikking?
„Ja, ik denk dat we in een kramp schieten als we bij de gedachte aan één voortijdig overlijden besluiten om deze hele maatschappelijke vraag uit de weg te gaan.”
Zou de Voltooid Leven-wet een goede oplossing zijn?
„In het wetsvoorstel – dat in deze kabinetsperiode waarschijnlijk niet wordt aangenomen – staat een leeftijdsgrens van 75 jaar. Daar zitten ook nadelen aan, zeggen de experts die ik sprak. Waarom zou het niet eerder mogen, vinden sommigen. Anderen wijzen erop dat bepalen dat 75 oud genoeg is om een voltooid leven te hebben, kan leiden tot leeftijdsdiscriminatie. Je bent niet langer een individu, je wordt ondergebracht in categorieën: waard om te leven of niet waard om te leven.”
Stoppen met eten en drinken om te sterven gebeurt ook. Veel huisartsen ondersteunen dat.
„Iemand die stopt met eten en drinken krijgt zorg, maar het blijft onaangenaam. Sommige mensen die ik sprak vinden het een goed alternatief. Zelf vind ik zo’n manier van sterven creperen. De dood mag blijkbaar niet te makkelijk zijn.”
Bij euthanasie of andere vormen van snel sterven ontbreekt soms een gedegen afscheid, zeggen critici, die vinden dat lijden ook bij het sterven hoort.
„De paus is uiteindelijk overleden door een beroerte, een snelle dood, maar heeft daaraan voorafgaand eerst langdurig getobd met zijn gezondheid. Zelf, zeker gezien de weg die mijn ouders zijn gegaan, wil ik dat laatste stuk overslaan. Ik denk dat we de keuze daarvoor zelf moeten kunnen maken.”
Lees ook
Flink meer gevallen van euthanasie in 2024. ‘Ik wil net als mijn vrouw rustig en waardig sterven’
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131491856-67b7e3.jpg|https://images.nrc.nl/8tobcFCM4_ahdEGoTdIzeViTuFQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131491856-67b7e3.jpg|https://images.nrc.nl/miq-HOYIaNa7ETy-wgHvnoVHPok=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131491856-67b7e3.jpg)
