Ruim negen jaar was Chrystia Freeland de steun en toeverlaat van de Canadese premier Justin Trudeau: sinds het aantreden van zijn regering in 2015 was ze een van de invloedrijkste ministers in zijn kabinet, een loyale rechterhand in goede en – meer recentelijk – slechte tijden. Als minister van Financiën en vicepremier gold ze als een bekwame en gerespecteerde minister van alles.
Maandag diende Freeland onverwachts haar ontslag in, na een conflict over financieel beleid en zijn voornemen om haar een andere rol te geven – een abrupte mokerslag voor Trudeau, die al geruime tijd kampt met een gekelderde populariteit. Haar stap, die ze toelichtte in een vernietigende openbare brief, heeft zijn wankele regering in chaos gestort en zijn eigen politieke ondergang mogelijk bespoedigd.
De scheuring in het kabinet-Trudeau, dat regeert met een parlementaire minderheid en er belabberd voorstaat in opiniepeilingen, komt op een uiterst hachelijk moment: Canada beraadt zich dringend over de vraag hoe het land moet reageren op het dreigement van de aankomende Amerikaanse president Donald Trump om na zijn aantreden in januari invoerheffingen van 25 procent in te stellen op importen uit Canada, een van de grootste handelspartners van de Verenigde Staten. Volgens Trump moet Canada meer doen om de instroom van migranten en drugs via de Amerikaanse noordgrens tegen te gaan.
Grensbewaking
Trumps plan dreigt de economie van Canada, dat ruim driekwart van zijn exporten naar de VS stuurt, in een recessie te storten. De federale regering en leiders van de provincies wegen hun opties, van meer middelen voor grensbewaking en een charmeoffensief richting Amerikaanse bondgenoten tot vergeldingsheffingen en een stop op cruciale energieleveranties.
Lees ook
Schrik en ongeloof in Canada over Trumps importdreigement
Juist tegen die achtergrond haalde Freeland in haar ontslagbrief fel uit naar begrotingsmaatregelen die ze op last van Trudeau en zijn medewerkers maandag in het parlement zou aankondigen in een tussentijds budget. Daarin liep het begrotingstekort met tientallen miljarden dollars op, ruim voorbij een bovengrens die ze zelf eerder dit jaar stelde, zo bleek toen het aan het einde van een verwarde crisisdag in Ottawa alsnog werd ingediend. Minister van Openbare Veiligheid Dominic LeBlanc werd inderhaast ook benoemd tot minister van Financiën.
„Ons land staat voor een grote uitdaging”, aldus Freeland, die tijdens de eerste termijn van Trump namens Canada de onderhandelingen over modernisering van het Noord-Amerikaanse vrijhandelsverdrag Nafta leidde (het resultaat werd in 2018 omgedoopt tot USMCA). „Dat betekent dat we ons financiële kruit nu droog moeten houden, zodat we over de reserves beschikken die we nodig kunnen hebben voor een komende tarievenoorlog.”
Freeland raakte met Trudeau in conflict over een tijdelijke opschorting van de btw op sommige consumentenartikelen en een niet uitgevoerd plan voor cheques van 250 Canadese dollar (167 euro) aan Canadezen. Van Trudeau moesten die aantonen dat zijn regering zorgen onder de bevolking over de kosten van het levensonderhoud serieus neemt. Freeland wees ze in haar brief echter van de hand als „kostbare politieke foefjes” die het land zich tegen de achtergrond van Trumps dreigement „nauwelijks kan veroorloven”.
Zinkend schip
Daar kwam bij dat Trudeau haar na de begroting die ze maandag zou presenteren uit haar positie wilde ontheffen om haar een minister zonder portefeuille te maken, met verantwoordelijkheid voor de betrekkingen tussen Canada en de VS, zo werd maandag duidelijk. Trudeau probeert al geruime tijd Mark Carney, oud-gouverneur van de Canadese centrale bank en de Britse centrale bank, te recruteren als minister van Financiën, in een poging het aanzien van zijn regering op te krikken. Carney treedt echter maar niet toe tot zijn regering, die in toenemende mate wordt gezien als een zinkend schip – en kwam ook maandag niet als redder opdraven.
Freelands scherpe kritiek op haar eigen regering werd dankbaar geciteerd door oppositieleider Pierre Poilievre van de Conservatieven
De 56-jarige Freeland, een voormalige financiële journalist en auteur die door Trudeau in 2013 als eerste ‘sterkandidaat’ van zijn team werd binnengehaald, zag opstappen als enige „eerlijke en levensvatbare pad”, schreef ze. Ze verklaarde aan te blijven als parlementslid, een indicatie dat ze zich zou kunnen opwerpen als partijleider, mocht Trudeau zelf onder druk van zijn fractie komen om te vertrekken. Ondanks aanhoudend gerommel en enkele pijnlijke nederlagen bij tussentijdse verkiezingen voor opengevallen parlementszetels in de afgelopen maanden, is die druk tot nu toe beperkt gebleven.
Dat kan nu veranderen. Freelands scherpe kritiek op haar eigen regering werd dankbaar geciteerd door oppositieleider Pierre Poilievre van de Conservatieven, die volgens opiniepeilingen een klinkende zege zouden boeken bij nieuwe verkiezingen. Die moeten uiterlijk komend najaar plaatsvinden. Poilievre, een jonge populist met trumpiaanse trekken, riep twee kleinere oppositiepartijen op een motie van wantrouwen tegen Trudeau te steunen. Zij gaven aan dat te zullen doen.
Lees ook
Canadese conservatieven kiezen vurige populist als wapen tegen Trudeau
Dat kan echter niet voordat het parlement deze dinsdag op kerstreces gaat – een feit dat Trudeau aangreep om tijd te winnen tot begin volgend jaar. Hij sprak maandagavond zijn fractie toe, maar reageerde niet publiekelijk op het ontslag van Freeland, kennelijk in de hoop dat hij kan overleven. Trudeau ziet de verkiezing van Trump en diens dreigement over importheffingen als een crisis die Canadese kiezers er mogelijk toe zal bewegen hem alsnog een nieuw mandaat te geven, omdat hij tijdens Trumps eerste termijn heeft aangetoond met de wispelturige president te kunnen omgaan.
‘51ste staat’
Dat lijkt echter onwaarschijnlijk. Weliswaar scoorde Trudeau eind vorige maand toen hij, als eerste G7-leider, door Trump werd uitgenodigd voor een diner op zijn landgoed Mar-a-Lago in Florida. Maar sindsdien heeft Trump, geen natuurlijke bondgenoot van de progressieve premier, hem op sociale media gekleineerd als „gouverneur” van een 51ste staat – een grap die door weinigen in Canada wordt gewaardeerd.
Ondertussen zwelt de roep om verkiezingen aan. Alleen via die weg kan Canada volgens velen een stabiele regering krijgen met een stevig mandaat om met Trump te onderhandelen. De kans is aanzienlijk dat die er begin volgend jaar komen. Danielle Smith, premier van de provincie Alberta, veroordeelde de onzekerheid die de breuk op een cruciaal moment veroorzaakt. „Het is niet het beste moment voor een vacuüm.”
