Aantallen, daar draait het om op de tweede Rode Lijn-demonstratie. ‘Dan kan de regering niet denken: dat zijn allemaal verwarde lui’

Als het rond de voetbalwedstrijd Ajax – Maccabi Tel Aviv in november vorig jaar uit de hand zou lopen, dan volgens scenario’s die de politie kende. Hooligans zouden elkaar in groepen te lijf kunnen gaan. De Kristallnachtherdenking diezelfde avond zou door demonstranten verstoord kunnen worden, op vergelijkbare wijze als bij de opening van het Holocaustmuseum.

Dat ongeregeldheden ook heel anders zouden kunnen verlopen stond niet bij de politie op het netvlies. Dus toen kleine groepjes relschoppers gerichte aanvallen gingen uitvoeren op Israëlische Maccabi-supporters én op „mensen die voor Joods werden aangezien”, werd de politie verrast.

Dat blijkt uit een rapport dat de Inspectie Justitie en Veiligheid maandagochtend heeft gepubliceerd. De inspectie, die binnen het ministerie toezicht houdt op uitvoeringsorganisaties, onderzocht hoe de politie en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) zich voorbereidden op de wedstrijd en de herdenking, en hoe de politie daadwerkelijk handelde. Beelden van mishandelingen en andere ongeregeldheden gingen begin november de hele wereld over, leidden tot diplomatieke spanningen en verdere onrust tussen groepen in Amsterdam.

Met klassieke scenario’s heeft de politie ervaring, zegt hoofdinspecteur Peter Neuteboom. „En nu deed zich een situatie voor waarin relschoppers achter individuele supporters aan gingen. Daar had de politie geen antwoord op.”

Het rapport heeft lof voor de wijze waarop de Amsterdamse politie haar werkwijze op straat wist aan te passen toen de situatie zo anders bleek dan verwacht. De Amsterdamse politie, zegt Neuteboom, „bleef binnen bestaande concepten doorwerken, totdat ze rond middernacht zagen dat er iets anders aan de hand was dan voorzien. Toen besloten ze om niet achter relschoppers aan te gaan, maar om de belaagden te beschermen.” Bijvoorbeeld door een grote groep Maccabi-fans in te sluiten en met bussen naar hotels te brengen. Door snel te schakelen, handelde de politie „professioneel en slagvaardig”, zegt hij.

Het rapport roept tegelijkertijd de vraag op of de politie die verrassing ook niet over zichzelf afriep. Bleef het niet te lang in klassieke scenario’s denken, toen de situatie in appgroepen en in de stad ook op iets heel anders kon wijzen? „Helemaal tevreden zijn we niet”, zegt Neuteboom

Het gaat voor het eerst mis in de nacht voor de wedstrijd. In Amsterdamse appgroepen is dan al een paar dagen gesproken over het aanvallen van Israëliërs – ook de politie las die berichten, meldde Het Parool in december. Op de avond zelf trekken Maccabi-fans door de binnenstad. Zij trekken een Palestijnse vlag van een gevel, belagen een taxichauffeur en – die informatie uit het rapport is nieuw – vallen met „hangsloten scooterrijders” aan. Daarna mobiliseren onder meer taxichauffeurs zich, met name rond een casino waar veel Maccabi-fans samengekomen zijn. Dat is zoals de politie het verwachtte: groepen die elkaar belagen.

Maar diezelfde nacht worden op meerdere plekken in Amsterdam ook al individuele Israëliërs belaagd, waarna de daders snel vluchten – precies het type aanval dat zich de avond erna in veelvoud zal herhalen. Ook donderdagmiddag, op klaarlichte dag, vindt zo’n ‘flitsactie’ plaats, op het Spui. Toch worden die acties niet herkend als afwijking van de voorbereide scenario’s. Ook appberichten die, met name op donderdag overdag en ’s avonds, al oproepen om „losse groepen” en „zionisten overal waar je ze ziet” aan te vallen, worden door de politie gezien als bevestiging van hun scenario.

Hoe kan dat? Neuteboom gaat „een beetje voor de politie zitten praten”, en zegt: „Die mishandeling op het Spui was op dat moment een unieke actie. De politie maakt de afweging dat het een op zichzelf staand iets is. Achteraf beschouwd was het dat niet.” En „achteraf was het misschien ongelukkig” dat dreigende appberichten door de politie werden geïnterpreteerd binnen het klassieke scenario.

Tegelijkertijd zag Neuteboom in de appberichten die hij kon lezen geen aankondigingen voor wat er donderdagnacht daadwerkelijk gebeurde: razendsnelle aanvallen door jongens op fatbikes en scooters. Er was daarom „geen aanleiding om andere scenario’s” te ontwikkelen dan die binnen de klassieke kaders pasten. Het was „business as usual”. Daar, zegt Neuteboom, „moet je het hogere niveau niet mee belasten”: de driehoek van burgemeester Femke Halsema, de politiechef en het Openbaar Ministerie.

Mishandeld

De aanvallen van donderdagnacht waren uiteindelijk niet alleen tegen Maccabi-fans gericht, concludeert het rapport. Er werd ook expliciet gezocht naar Joden en mensen „van wie relschoppers dachten dat ze Joods waren”, aldus Neuteboom. Meerdere mensen zijn om die reden daadwerkelijk mishandeld, terwijl ze Joods noch Israëlisch waren, zo blijkt uit verklaringen van agenten, berichten op sociale media en verklaringen van slachtoffers.

Had het allemaal anders kunnen verlopen? Antwoorden hebben op vragen die je niet kent, kan niet, zegt Neuteboom. „Wie dat kan, verdient de hoofdprijs.” Tegelijkertijd is de klassieke inzet van de mobiele eenheid bij flitsacties als die na de wedstrijd „te statisch”. De politie moet volgens de inspectie daarom „flexibele en adaptieve” manieren van inzet gaan ontwikkelen. Neuteboom: „De politie moet sneller kunnen schakelen naar het onbekende, zodat ze eerder tot actie kunnen overgaan.”

De inspectie heeft haar oorspronkelijke vraagstelling – samengevat: over welke informatie beschikten de politie en de NCTV voor en tijdens de rellen? – uitgebreid naar de uitvoering. Daarbij kijkt het rapport niet alleen naar de politie, maar ook naar de NCTV.

Burgemeester Femke Halsema van Amsterdam had persoonlijk met het hoofd ervan gebeld op 29 oktober – „vanwege zorgen over de bijzondere omstandigheden en context waarin de wedstrijd plaatsvindt”, zoals de Amsterdamse driehoek na de rellen schreef. De burgemeester zei later dat ze nadrukkelijk had gevraagd naar de dreiging rond de aanwezigheid van de supporters. De NCTV zag, volgens het rapport van de inspectie, „geen aanleiding om aanvullende maatregelen te adviseren”.

Achteraf leidde dit tot enige wrevel tussen gemeente en NCTV, waarbij elk een andere uitleg gaf van wat was gevraagd en wat was geadviseerd. Het is reden voor de inspectie om de NCTV te adviseren: maak duidelijker wat gemeenten wel en niet van de veiligheidscoördinator kunnen verwachten.

Delen

Mail de redactie