N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Homofobie Mogelijk wordt in Oeganda nog deze week een wet aangenomen die homoseksualiteit criminaliseert. Ook zonder die wet is de situatie voor lhbti’ers in het land al heel gevaarlijk.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data98607874-e1791d.jpg)
Foto AP
De strenge Oegandese anti-lhbti-wet is nog niet eens officieel getekend, maar nu al zijn lhbti’ers in het Oost-Afrikaanse land nergens veilig. Vrijdagnacht is een man naar verluidt vermoord nadat hij had afgesproken via de datingapp Grindr in Kampala. Hij zou bij aankomst in elkaar geslagen zijn en even later in het ziekenhuis zijn overleden, vertelt homo-activist Eric Ndawula (27) telefonisch vanuit de Oegandese hoofdstad.
Vooral homomannen worden vaker aangevallen of zomaar gearresteerd sinds vrijwel het voltallige parlement eind maart een van de strengste lhbti-wetten ter wereld aannam. In Oeganda waren relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht al verboden, maar de nieuwe wet gaat veel verder.
Ndawula, hoofd van de ngo voor homorechten Lifeline Youth Empowerment Center, hoort dat Oegandezen lhbti’ers verklikken die niet openlijk voor hun seksualiteit en/of genderidentiteit uitkomen. „Medeplichtigheid” aan lhbti wordt namelijk ook verboden. Dat betekent dat deze groep geen medische zorg krijgt of een huis kan huren. „Mijn hele bestaan wordt gecriminaliseerd”, zegt de homo-activist. Ook wordt het „bevorderen van” en „aanzetten tot” homoseksualiteit strafbaar. Nu al zijn alle lhtbi-hulporganisaties gesloten en durven journalisten geen verslag meer te doen van deze onderwerpen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/04/web-2104builgbt.jpg)
Lees ook: President Oeganda stuurt anti-homowet terug naar parlement, wil aanpassingen
Overtredingen leiden tot hoge straffen. In het ergste geval geldt de doodstraf, als iemand seks heeft met een minderjarig persoon van hetzelfde geslacht of als de „dader” hiv-positief is. Wel heeft president Yoweri Museveni het wetsvoorstel vorige week teruggestuurd en wetgevers gevraagd om duidelijk te maken dat louter identificeren als lhbti’er geen misdaad is, wat in de eerste versie van de tekst stond. „Handelen naar die afwijking” is dat wel. De aanpassingen komen na wijdverbreide internationale veroordeling van het wetsvoorstel. Maar verwacht wordt dat Museveni de wet op korte termijn, wellicht al deze week, alsnog ondertekent.
Homogenezingstherapie
Ndawula is bang dat hij zijn woning wordt uitgezet als president Museveni de wet officieel maakt. „Veel mensen uit de gemeenschap zijn al dakloos”, vertelt hij. Ook ouders mogen hun lhbti-kinderen niet in huis laten wonen. Wie dat wel doet, en daarmee medeplichtig is aan homoseksualiteit, riskeert een gevangenisstraf. Eenmaal veroordeeld heeft een lhbti’er geen recht meer om te werken tot na een volledige „rehabilitatie” – lees: het ondergaan van een homogenezingstherapie.
De homofobe voorvallen suggereren dat niet alleen de politiek, maar ook de bevolking lhbti’ers sterk afkeurt. Dat is niet per definitie zo, zegt mensenrechtenadvocaat Stella Nyanzi. „Homofobie wordt aangewakkerd, de bevolking wordt gemanipuleerd.” De nieuwe wet gaat namelijk gepaard met het verspreiden van veel desinformatie. Lhbti’ers zouden uit zijn op het misbruiken van kinderen.
„De homoseksueel wordt gepresenteerd als een roofdier, als iemand die misbruik maakt van de zwakkere”, legt Nyanzi uit, die eveneens antropoloog en dichter is. „Propaganda die inspeelt op de bescherming van het onschuldige kind is effectief in het verspreiden van haat.”
Daarnaast gaat het verhaal dat lhbti’ers armen uitbuiten. Homoseksuele „agenten” zouden rondgaan bij scholen en arme gezinnen om geld uit te delen en mensen te „rekruteren”. Deze complottheorieën worden verspreid op het hoogste niveau: president Museveni beschuldigt westerse landen van het uitvoeren van een lhbti-agenda en het „opleggen van hun praktijken aan andere mensen”. Homoseksualiteit zou niet passen bij de Oegandese cultuur.
Nederlandse donaties
Onzin, zegt Nyanzi. „Oeganda kent 56 etnische groepen, met elk hun eigen tradities qua relaties en seks. Polygamie en homoseksualiteit zijn daar soms een onderdeel van.” Pas toen Oeganda een Britse kolonie werd, werd homoseksualiteit strafbaar.
In de aanloop naar de nieuwe wet ontdekte onderzoekscollectief The Institute for Journalism and Social Change (IJSC) westerse donaties aan organisaties die de wet steunen, ook door Nederland.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/03/data98612915-bffe74.jpg)
Lees ook: Lhbti-kwesties dwingen Kamala Harris tot voorzichtigheid in Afrika
Uit het onderzoek blijkt dat het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken een project van 1,08 miljoen euro financiert, genaamd Joint Initiative for Strategic Religious Action Uganda. Dit doet het ministerie via de organisatie Mensen met een Missie, een Nederlandse stichting die missie- en ontwikkelingswerk steunt in het buitenland. Volgens het rapport ontving de Church of Uganda in het kader van dit project in augustus vorig jaar 29.770 euro.
Daarnaast financierde Nederland van 2016 tot 2020 een programma voor „burgerbetrokkenheid”, waarin de Church of Uganda was aangemerkt als een van de lokale partners. De aartsbisschop van de kerk, Stephen Samuel-Kaziimba Mugalu, pleit publiekelijk voor deze wet. Ook riep hij na het aannemen van de wet Oegandezen op zich niet te laten „intimideren door het Westen” bij verzoeken die terug te draaien. De kerk steunde eerder ook de anti-homoseksualiteitswet van 2014.
Homofobie vormt ook een gevaar voor de aidsbestrijding. Het Aidsfonds waarschuwt dat de wet niet alleen aidspreventie bemoeilijkt, ook dat het aantal hiv-gevallen explosief zal stijgen. In landen met anti-homowetgeving komt hiv vijf keer vaker voor onder mannen die seks hebben met mannen dan in landen zonder die wetten, blijkt uit cijfers van de Verenigde Naties. Ook in de steeds conservatiever wordende landen Rusland en Indonesië stijgt het aantal hiv-gevallen en aidsdoden.
Volgens Nyanzi heeft het parlement de strenge wet juist nu aangenomen om de aandacht af te leiden van tekortkomingen van de overheid. Zo speelt er een aantal grote corruptieschandalen. IJzeren golfplaten bestemd voor de daken van huizen in de arme regio Karamoja kwamen terecht bij hooggeplaatste politici, onder wie de premier en de minister van Financiën. Ook werd er geld uit het pensioenfonds voor arbeiders verduisterd. „En dan heb je een nieuwe zondebok nodig”, zegt Nyanzi. „Dus laten we de homoseksueel onderwerp van het nieuws maken.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/01/data95713684-8014ce.jpg)
Lees ook: ‘Tegen jonge activisten hebben Afrikaanse regimes steeds meer repressie nodig’
Dat ziet ook Nico Schoonderwoerd, auteur van het boek Rigged, over verkiezingsfraude bij de stembusgang van 2021. Hij onderstreept dat deze wet een van de vele manieren is waarop de Oegandese president de bevolking onderdrukt. Oeganda wordt steeds repressiever, niet alleen naar lhbti’ers. „90 procent van de mensen in de gevangenis zijn politieke gevangenen”, vertelt hij. In Nederland krijgen vooral lhbti-vluchtelingen uit Oeganda asiel, maar eigenlijk loopt iedereen gevaar, benadrukt hij.
Stella Nyanzi woont nu in Duitsland. Zij werd in Oeganda opgepakt nadat ze een kritisch gedicht had geschreven over president Museveni, en besloot het land te verlaten. Eric Ndawula ziet de toekomst somber in. Hij vreest voor zijn leven, maar zegt: „Je moet geld hebben om te kunnen vluchten. Dat hebben de meeste mensen uit onze gemeenschap niet. Ik ook niet.”
