Journalist Carla van der Wal spreekt José in een tijdelijk onderkomen in België. Ze leeft afgezonderd van de maatschappij, is verward en paranoïde. Een gesprek is nauwelijks mogelijk. Wanneer Carla en José op ruzie afkoersen, begin je je als luisteraar ongemakkelijk te voelen: mag je dit wel horen? Kan José nog wel toestemming geven voor deze opnamen? Dit ethische vraagstuk is onderdeel van De verloren zaak van José, een sterke productie met aangrijpende scènes, goede interviews en een bijzondere troef: hoofdpersoon José. Als meervoudig slachtoffer representeert zij een groter verhaal over misstanden bij de jeugdzorg. Als kind werd José uit huis geplaatst, jaren later wordt haar eigen baby van haar afgenomen. Ze heeft haar dochter nooit teruggezien en is twintig jaar later nog altijd naar haar op zoek. José’s tragische levensloop brengt de dramatische gevolgen van het ingrijpen door jeugdzorg gruwelijk dichtbij. Al lijkt Josés woede enigszins overgesprongen op de makers, die er op uit lijken te zijn om in dit verhaal een schuldige aan te wijzen en daarbij het perspectief van de betrokken instanties onvoldoende uitdiepen.
De afgelopen dagen bleek dat drie van de vier Nederlandse coalitiepartijen grote bezwaren hebben tegen de voorgestelde Europese defensie-aanpak: PVV, NSC en BBB stemden voor een motie van JA21-fractievoorzitter Joost Eerdmans om het Europese plan te blokkeren. In de Tweede Kamer bleek het aantal voor- en tegenstanders gelijk, mede omdat Eerdmans in de file stond en daardoor niet kon meestemmen. BBB’er Henk Vermeer stelde voor dat de Kamer er volgende week weer over kan stemmen. „Geen man overboord”, beaamde Kamervoorzitter Martin Bosma.
Lees ook
Ruzie in coalitie over 3,5 miljard voor Oekraïne: PVV en BBB voelen zich overvallen en willen nu uitleg van Schoof
Tegen die tijd zal de discussie in Brussel een gelopen race zijn. Donderdagavond schaarden de 27 EU-landen, inclusief Nederland, zich op een ingelaste topbijeenkomst allemaal achter de Europese defensieplannen. Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie die de herbewapeningsplannen begin deze week formuleerde, heeft daarmee de benodigde vrijbrief gekregen om de plannen verder uit te werken.
Het plan betekent een fundamentele identiteitswissel: de EU, ooit begonnen als vredesproject, vindt zichzelf opnieuw uit als een defensie-unie. De EU gaat zelf geld lenen op de kapitaalmarkt, zodat Europese landen met goedkope leningen hun defensieuitgaven kunnen verhogen, en laat de strenge regels rond begrotingstekorten vieren voor geld dat landen in hun defensie steken.
Van links naar rechts: Antonio Costa, voorzitter van de Europese Raad, Volodymyr Zelensky en Ursula von der Leyen. Foto Omar Havana/ AP
Geen zuinige coalitie meer
Opvallend was de mate van eensgezindheid waarmee de landen deze conclusies bereikten. Traditioneel stuitten suggesties voor gezamenlijke leningen en zachtere begrotingsregels op groot verzet van de zuinige landen in de EU: landen als Nederland, Duitsland, Oostenrijk en de Scandinavische landen. Dat verzet was op deze top minimaal, zeggen ingewijden.
Als het om defensie gaat, is van de voormalige zuinige coalitie weinig over. Met name Duitsland heeft een transformatie ondergaan. Sinds de verkiezingszege van CDU-leider Friedrich Merz zet Berlijn gigantische stappen om de eigen begroting te verruimen en op Europees niveau zelfs voor nog meer soepelheid te pleiten. „We moeten voor de lange termijn onze regels in Europa herzien”, zei vertrekkend bondskanselier Olaf Scholz bij aankomst op de top.
Zo ver als Duitsland willen niet alle landen uit het oude zuinige blok gaan, maar vrijwel overal is een kentering zichtbaar. De Scandinavische en Baltische landen lopen al langer voorop in de gesprekken over herbewapening. Oostenrijk is ook geen dwarsligger meer.
Nederland, zeggen meerdere diplomaten, is zo een van de meer onvoorspelbare factoren in de discussie geworden. Na de draai van Duitsland leek het kabinet zich te hebben neergelegd bij de nieuwe Europese realiteit. Minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) zwakte de ernst al af: deze defensieleningen waren geen probleem, want ze moesten worden terugbetaald. Tegelijkertijd sprak een meerderheid van Schoofs coalitie zich in de Kamer uit tegen de plannen.
Die verdeeldheid oogt nu als een achterhoedegevecht. In de slottekst van de top roepen de lidstaten Commissievoorzitter Von der Leyen al op om „verdere maatregelen te verkennen”, al is daar mede dankzij Nederland aan toegevoegd dat deze extra plannen „met garanties voor de houdbaarheid van staatsschulden” moeten worden ontwikkeld.
Von der Leyens Commissie zal de plannen omzetten in wetgeving. De ministers van Financiën van alle lidstaten zullen daarover stemmen, maar het voorstel is zo ontworpen dat unanimiteit geen vereiste is. Landen kunnen proberen voorstellen bij te sturen, maar ze niet met een veto tegenhouden. De beste gelegenheid om bij te sturen, was deze top.
Als het om defensie gaat, is van de voormalige zuinige coalitie weinig over
Zonder Orbán
De discussie over het Commissievoorstel voor de financiering van defensie-uitgaven nam de hele middag in beslag. Rond het diner richtten de leiders zich op een uitvoerige steunbetuiging aan Oekraïne, waar de Hongaarse premier Viktor Orbán al dagenlang openlijk tegen geageerd had. Vlak voor het diner werd duidelijk dat de steunbetuiging door 26 landen – dus zonder Hongarije – werd aangenomen. De verklaring werd als aanhangsel bij de formele conclusies gevoegd.
De leiders voelden er niet veel voor Orbán de mogelijkheid te geven de vergadering urenlang te frustreren met zijn verzet, zoals in het verleden gebeurde. Slowakije, dat ook niet akkoord wilde gaan, ging overstag nadat een passage in de tekst werd opgenomen waarin problemen met de Slowaakse energievoorziening werden onderkend.
De regeringsleiders ontvingen eerder op de dag de Oekraïense president Volodymyr Zelensky voor een lunch. Zelensky gaf geen persconferentie, maar The Kyiv Independent drukte zijn toespraak voor regeringsleiders integraal af. Hij zei daarin dat Amerikaanse en Oekraïense teams weer met elkaar in gesprek zijn en dat er volgende week mogelijk een nieuwe ontmoeting volgt, na het desastreuze bezoek van Zelensky aan het Witte Huis.
Zelensky koerst op een staakt-het-vuren. Rusland moet de aanvallen op de civiele infrastructuur staken, afzien van bombardementen en geen militaire operaties uitvoeren in de Zwart Zee. Daarna kunnen echte onderhandelingen beginnen. De uitwisseling van gevangenen kan dan bijdragen aan het opbouwen van vertrouwen.
Het gesprek met Zelensky duurde anderhalf uur en verliep, zei een diplomaat na afloop, in een rustige, zakelijke sfeer. Viktor Orbán nam niet het woord.
Het blijft verpletterend stil onder de prominente Democraten in Amerika. De Clintons, Obama, Pelosi – je hoort ze niet over de brute aanvallen van Trump op hun partij en op hun gewezen leider Joe Biden die hij „de slechtste president ooit” durfde te noemen. De enige die fel van zich laat horen, is good, very old (83) Bernie Sanders.
Sanders is senator voor Vermont en een onafhankelijk politicus, die zich wel verbonden voelt met de Democraten en ook tweemaal deelnam aan de Democratische voorverkiezingen voor het presidentschap; hij verloor van Hillary Clinton (2016) en Biden (2020).
Ik ben altijd benieuwd naar zijn oordeel omdat hij geen blad voor de mond neemt. Hij roert zich, onder meer via een eigen website, nog steeds heftig in het debat. Je zou hem het linkse geweten van de Amerikaanse politiek kunnen noemen; altijd bezorgd dat overheidsmaatregelen ten koste van de kwetsbare groepen gaan, overtuigd tegenstander van de oligarchie die hij al in het Amerika van vóór Trump zag ontstaan.
Voortdurend waarschuwde hij voor de opmars van de superrijken die hun invloed in de politiek en de media kopen. En zie hoe hij gelijk heeft gekregen nu Elon Musk de officieuze rechterhand van Trump is geworden.
Wat vindt ‘Bernie’ , zoals ik hem in mijn innerlijke monologen iets te amicaal noem, van de politieke ontwikkelingen in zijn vaderland – om te beginnen met de nederlaag van Kamala Harris vorig jaar? Hij noemde het toen in een eerste reactie „geen verrassing dat de Democratische Partij die de arbeidersklasse heeft verlaten nu verlaten wordt door die arbeidersklasse”.
Hij voegde eraan toe: „Zullen de grote financiële belangen en de goedbetaalde consultants die de Democratische Partij beheersen, nog iets leren van deze desastreuze campagne? Zullen zij de pijn en politieke vervreemding begrijpen die tientallen miljoenen Amerikanen ervaren? Hebben zij enig idee hoe we de groeiende macht van de oligarchie die zo veel economische en politieke macht heeft, kunnen aanpakken? Vermoedelijk niet.”
Op de ‘State of the Union’ van Trump reageert Sanders nu op sociale media met een vlijmscherpe rede. „We bewegen niet in de richting van een oligarchie”, constateert hij, „we leven al in een oligarchie”. Hij wijst op de schatrijke vrienden van Trump, triomfantelijk aanwezig bij diens inauguratie. „Ze verbergen het niet. De regering-Trump is een regering van de miljardairsklasse, door de miljardairsklasse en voor de miljardairsklasse.”
Hij stelt vast dat Trump nergens inging op de echte problemen van zijn land, zoals de grote armoede van velen en de gebrekkige gezondheidszorg. Toch besluit hij met een vleug optimisme. Die oligarchen, hoe machtig ook, kunnen verslagen worden, denkt hij. „Als we ons maar verenigen en ons niet tegen elkaar laten uitspelen op grond van huidskleur, afkomst, religie of seksuele voorkeur. Als we pal staan voor een agenda die werkt voor velen en niet voor weinigen – dan kan niets ter wereld ons tegenhouden.” Zijn laatste woorden: „We can win. We will win. Let’s go forward together.”
Het is een vorm van optimisme die naar wensdenken ruikt, maar toch is het goed dat er nog politici zijn die het willen uitdragen. Wie wordt de Nederlandse Bernie Sanders? Misschien kan hij de Nederlandse Trump verslaan.
<dmt-util-bar article="4885479" headline="De enige Democraat die fel van zich laat horen, is good, very old (83) Bernie Sanders” url=”https://www.nrc.nl/nieuws/2025/03/06/amerika-is-al-oligarchie-a4885479″>
Ruim 2.000 euro bruto per maand. Zóveel minder verdient rechter Eline Groenendaal dan haar mannelijke collega, ondanks twintig jaar vergelijkbare ervaring. Daarom zit ze donderdag niet op de rechterstoel, maar staat ze samen met Bureau Clara Wichmann, een juridische stichting voor gendergelijkheid, en twee andere vrouwelijke rechters als eiser tegenover de Nederlandse staat bij het College voor de Rechten van de Mens in Utrecht.
De vrouwen voeren sinds 2018 strijd, en vandaag een dubbele: een collectieve zaak voor alle vrouwelijke rechters én drie individuele procedures. Met manifesten, Woo-verzoeken en aanmaningsbrieven hebben ze de afgelopen zes jaar geprobeerd de loonkloof onder de aandacht te brengen.
En die aandacht is er, blijkt wel vandaag: zo’n vijftig belangstellenden, voornamelijk vrouwelijke rechters, zijn als toehoorders aanwezig. Niet alleen de zaal is goed gevuld, ook in een naastgelegen ruimte wordt de zitting via een livestream gevolgd.
Deze zaak gaat over rechtvaardigheid. Wij vrouwen werden, en worden nog steeds, ongelijk beloond in de rechtspraak
De inzet: eerlijke compensatie voor iedereen die onder het oude salarissysteem viel, dat later werd aangepast. Sinds 1994 werd het laatstverdiende loon als basis gebruikt voor het salaris van rechters in opleiding (RIO’s), om zo mensen met relevante ervaring aan te trekken. De gedachte was dat anders mensen uit het bedrijfsleven veel meer zouden kunnen verdienen dan in de rechtspraak.
Dit systeem zorgde er bijvoorbeeld voor dat iemand die op de Zuidas werkte veel meer kon verdienen dan juristen die van de sociale advocatuur kwamen, en het betekende dat de loonkloof tussen mannen en vrouwen werd geïncorporeerd in de rechtspraak. Vrouwelijke rechters kregen bij aanvang van hun opleiding tussen de 3,5 en 10 procent per jaar minder betaald voor hetzelfde werk, zo blijkt uit onderzoek van Q-Intelligence.
Ongewogen werkervaring
Mede onder druk van eerdere protesten werd het beleid per 1 juli 2023 aangepast: iedereen werd ingeschaald op basis van zogeheten ongewogen werkervaring. Al was dat niet vanwege een onrechtmatig systeem, zo stelt de staat. „We willen de subjectieve beleving van vrouwelijke rechters niet ontkennen, maar we zien geen structurele ongelijkheid.”
De eisers nemen geen genoegen met het aangepaste systeem. De nieuwe regels gelden namelijk alleen voor vers ingestroomde rechters. Iedereen die vóór 1 juli 2023 begon, krijgt geen compensatie voor het misgelopen salaris. En dat vinden de vrouwen in strijd met het principe van gelijke beloning voor gelijk werk.
Groenendaal, aanwezig via een videoverbinding: „Deze zaak gaat over rechtvaardigheid. Wij vrouwen werden, en worden nog steeds, ongelijk beloond in de rechtspraak. Het is ongelooflijk dat de staat dat niet erkent en niet uit zichzelf alles doet om dat recht te zetten. Wat voor voorbeeld geef je dan?”
Rechter en mede-eiser Marlies Spooren sluit zich hierbij aan: „Een van de redenen waarom ik rechter ben geworden, is omdat ik geloof in een rechtvaardige samenleving, en voor mij betekent dat dat iedereen dezelfde kansen moet krijgen. Gelijk loon voor gelijk werk is een fundamenteel principe van rechtvaardigheid.”
Het systeem werkt juist neutraal, werpt de staat tegen, er wordt geen onderscheid gemaakt in sekse: „Ja, rechters worden voor hetzelfde werk anders betaald, maar dit werkt voor mannen en vrouwen hetzelfde”, zegt de vertegenwoordiger van de staat. „Bovendien werd het beleid destijds in 1994 ingevoerd met instemming van alle sociale partners.”
Impact
Hoewel het College voor de Rechten van de Mens geen bindende uitspraak kan doen, heeft het oordeel wel politieke en juridische impact. Het College toetst alleen op discriminatie en zal zich niet uitspreken over de vraag of er compensatie moet komen. Uitspraken van het College zijn wel gezaghebbend. Advocate Astrid Helstone van Stibbe, die samen met haar collega Fiona Stewart het Bureau Clara Wichmann en de vrouwelijke rechters bijstaat, zegt: „Dit is een startpunt. Een positief oordeel van het College versterkt onze zaak voor de rechter en is de eerste stap naar een eerlijke compensatie voor vrouwelijke rechters en officieren die benadeeld zijn door het inschalingssysteem.”
Na afloop verzamelen de vrouwelijke toehoorders zich, overwegend in een opgewekte stemming, bij de toiletten. „De staat gaat het met deze zaak nog zwaar krijgen”, zegt een van hen met een brede glimlach.
Het is nog niet bekend wanneer het College uitspraak zal doen.
Lees ook
Vrouwelijke rechters verdienen minder dan hun mannelijke collega’s en dat pikken ze niet (meer)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data129042678-517a45.jpg|https://images.nrc.nl/R5_NSOmGaqZJs91IGQFnVjNER_g=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data129042678-517a45.jpg|https://images.nrc.nl/UHGS9hcjlz0oTKeyRtOLmc7Us1k=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data129042678-517a45.jpg)
