Meer dan 300.000 euro per maand verdienen met YouTube-video’s, zonder daarbij je gezicht te laten zien? Miljonair worden met beleggen, vanaf elke leeftijd? Financieel onafhankelijk worden terwijl je op de bank Netflix kijkt?
Finfluencers, zoals influencers worden genoemd die op sociale media over financiën posten, pretenderen dat iedereen dat kan. Het is volgens hen heel eenvoudig: je hoeft alleen maar op te volgen wat ze zeggen – bijvoorbeeld in een van hun online cursussen. Deze kosten soms al tot 3000 euro. Op Instagram en TikTok sporen ze duizenden volgers aan hun geld „te laten groeien”.
Zo vertelt een finfluencer op TikTok over „drie cryptocurrencies onder de 1 cent die jou in 2024 miljonair kunnen maken”. Een ander: „Zo kun jij miljonair worden terwijl je het niet eens doorhebt. Klik op de link hieronder!”. De link wijst naar een beleggingsplatform. Een andere finfluencer vertelt in de camera: „Deze video heeft jou gevonden omdat jij je al dagen-, maanden-, jarenlang afvraagt: hoe word ik een miljonair?” Om vervolgens reclame te maken voor valutahandel. „Alleen heb je geen garantie dat je 2 procent winst maakt per dag”, reageert iemand onder de video. „Heb het voor een half jaar geprobeerd, niet aan te raden.”
Finfluencers spelen haarfijn in op de populariteit van beleggen onder jongeren. Volgens budgetinstituut Nibud belegt 42 procent van de jongeren tussen de 18 en 30 jaar. Het voornaamste doel: vermogen opbouwen. De meesten van hen doen dat op een meer traditionele manier: in aandelen, obligaties, fondsen of indextrackers. Minder dan een kwart belegt op een riskantere manier, bijvoorbeeld in crypto. De jonge belegger is meestal een man, ouder dan 25 jaar, met een salaris van meer dan 3.000 euro netto per maand. Maar, stelt het Nibud bezorgd: de beleggende jongeren hebben weinig financiële kennis.
Ook de Autoriteit Financiële Markten (AFM) is bezorgd. De AFM doet sinds een paar jaar onderzoek naar het fenomeen finfluencers, omdat ze de kennis over financiën niet altijd vergroten bij jongeren – integendeel. Sommigen van hen geven nuttige financiële adviezen die volgers daadwerkelijk helpen beter met hun geld om te gaan. Maar er zijn ook finfluencers die schadelijke beleggingsadviezen geven. Zo onthulde het Financiële Dagblad dit voorjaar dat honderden Nederlanders in totaal minstens 5 miljoen euro verloren aan beleggingsplatform Grinta Invest dat werd gepromoot door tien finfluencers, die daarvoor betaald kregen. In 2021 waren er volgens de AFM in Nederland zeker 150 finfluencers actief, die samen meer dan 1,1 miljoen mensen bereikten.
Finfluencers moeten zich aan regels houden, maar volgens de AFM weten veel zogenaamde financiële experts dat niet. Om beleggingsadvies te verstrekken in Nederland is een vergunning vereist van de AFM. Alleen een disclaimer bij een socialmediapost waarin staat dat het geen financieel advies betreft, is niet voldoende. Ook moet een financieel adviseur altijd transparant zijn over zijn of haar belangen bij een bepaald financieel product. Wie die regels overtreedt, kan een boete krijgen.
Tot op heden heeft de AFM nog geen boetes opgelegd. Volgens de toezichthouder omdat het traject om een boete te kunnen uitdelen lang duurt. Hoeveel, en of, de AFM al weleens een boetetraject is begonnen, wil ze niet zeggen.
Eva van Reijmersdal, universitair docent aan de Universiteit van Amsterdam, deed onderzoek naar het effect van beleggingsadvies van finfluencers op jongeren. De onderwerpen waarover finfluencers berichten, zijn aan trends onderhevig, vertelt zij. „Zo was het een tijdje geleden in om vervroegd met pensioen te gaan en in bitcoin te investeren. Nu zie je dat het in trek is om te beleggen en tips te geven over hoe je het beste kan sparen.”
Finfluencers zijn volgens Van Reijmersdal op te delen in twee categorieën. „Allereerst heb je de standaard influencers die naast hun reguliere advertenties ook sporadisch financiële posts plaatsen. Eigenlijk fungeert zo’n influencer alleen op dat moment als finfluencer. Maar er zijn ook mensen die uitsluitend advies geven over beleggen. Zij worden dan al snel aangezien als specialist op dat gebied.”
‘De millennial voor millennials’
Lieke Nusteling (26) behoort met haar bedrijf Millennial Mindset (‘de millennial voor millennials), waarmee ze 22.100 TikTok-volgers heeft, tot de tweede categorie. „Ik deel mijn ervaringen als ondernemer op sociale media om het taboe rondom financiën te doorbreken.” Volgens haar vinden mensen het maar lastig om over geld te praten. Onterecht, wat haar betreft. „Daarnaast coach ik millennials in beleggen en plaats ik er video’s over op sociale media. In de video’s deel ik mijn persoonlijke ervaring en leg ik uit hoe mensen het beste kunnen beginnen met beleggen.” Zo geeft Nusteling uitleg over financiële buffers en laat ze zien hoe je kunt beginnen met beleggen.
Nusteling heeft geen vergunning bij de AFM. Daarom geeft ze geen financieel advies, zegt ze. „Ik verschaf objectieve informatie. Zo vertel ik wel wat een aandeel is, maar niet in welk aandeel je moet investeren.” Ook probeert ze zo transparant mogelijk te zijn. „Ik deel bewust geen financiële samenwerkingen op mijn socialemediakanalen. Een product aanprijzen in ruil voor geld vind ik niet eerlijk naar mijn volgers toe. Ik weet namelijk niet in welke financiële situatie zij zitten en ik wil ze niet op een verkeerde manier beïnvloeden. Ik zie het wel regelmatig voorbij komen bij andere finfluencers.”
Toch, stelt onderzoeker Van Reijmersdal, opereert Nusteling in een grijs gebied. „Verantwoord financieel advies geven is een dunne lijn, waar je als finfluencer makkelijk overheen gaat. Zeggen waarin je belegt als influencer kan al als een advies worden opgevat.” Dat komt, zegt ze, doordat informatie van een individu dat succesvol is met beleggen, snel serieus wordt genomen. „Sommige influencers zijn financieel geschoold, terwijl anderen alleen advies geven op basis van hun eigen ervaringen. Dat zijn the boy or girl next door. Vanuit de sociale psychologie weten we dat mensen meer geneigd zijn om iets aan te nemen van iemand die op ons lijkt. Als het goed is voor hen, denken we, zal het ook wel goed zijn voor mij.”
Die gedachtegang klopt niet altijd, zegt Carlijn Prins, econoom bij de Rabobank. Ze deed in samenwerking met het Nibud al eerder onderzoek naar de financiële doelen van jongeren tussen de 18 en 30 jaar. „Toen we de financiële geletterdheid van deze jongeren bevraagden, bleek dat 43 procent één van de belangrijkste basisprincipes van beleggen, het spreiden van risico door niet al het geld in één aandeel of bedrijf te stoppen, niet voldoende doorheeft.”
Prins maakt zich zorgen over het gebrek aan financiële kennis onderen jongeren in combinatie met de invloed die finfluencers kunnen hebben. „Uit ons onderzoek kwam naar voren dat 17 procent van de jongeren financieel advies gericht opzoekt via sociale media. Hoe breder de financiële kennis is van jongeren, hoe makkelijker ze informatie die niet klopt kunnen pareren. Als die basiskennis er al niet is, dan vormt dat een risico.”
Misleidend advies
Ook influencer Nusteling merkt die onwetendheid. „Ik doe het influencen echt om jongeren te helpen. Wanneer je informatie met behulp van een zoekmachine opzoekt over beleggen, kom je een enorme hoeveelheid informatie tegen vanuit verschillende bronnen die allemaal wat anders vertellen. Het is dan ook niet meer dan logisch dat jongeren gaan zoeken naar informatie op de plekken waar ze het meest vertrouwd zijn, namelijk sociale media.”
In mei 2023 presenteerde de Europese Commissie voorstellen om particuliere beleggers te beschermen tegen finfluencers. De Commissie wil dat bedrijven die finfluencers inzetten om hun producten en diensten aan te prijzen, aansprakelijk worden voor de verspreiding van misleidend beleggingsadvies.
Van Reijmersdal vindt het goed dat er maatregelen tegen finfluencers worden genomen, maar is kritisch op de inhoud van het Europese voorstel. „In Nederland geldt al een inspanningsplicht voor merken die samenwerkingen aangaan met influencers. Bedrijven moeten er dus voor zorgen dat influencers zich aan de wet- en regelgeving houden. Persoonlijk denk ik dus niet dat er zoveel gaat veranderen als deze regels ook op Europees niveau gelden. Ik heb liever dat de overheid en banken een tegengeluid aan jongeren laten horen.”
Dat moet dan wel gebeuren op plekken waar de jongeren actief zijn, zegt finfluencer Nusteling. „De overheid, banken en brokers [een instelling waar je een beleggersrekening kan openen] moeten jongeren echt gaan opzoeken. Maak korte bondige video’s op sociale media waarin je de juiste informatie verschaft. Op die manier leren jongeren veel meer van beleggen en ga je de strijd aan met finfluencers die zonder vergunning persoonlijk advies geven, niet open zijn over hun eigen belang of niet transparant zijn over financiële producten die extra risicovol zijn.”
Ryan Alberts (19)‘Bij finfluencers scroll ik gelijk door’
Ryan Alberts, monteur, Lelystad
„Op dit moment zit ik bij een beleggingsmaatschappij, die een deel van mijn geld in obligaties en een deel in aandelen stopt [hoeveel hij belegt, wil hij niet kwijt]. Op die manier probeer ik mijn risico ook te spreiden. In het dagelijkse leven wil ik er eigenlijk zo min mogelijk mee bezig zijn. De hele dag achter een laptop zitten, zoals een daghandelaar, vind ik maar niks.
„Voor mij is het eigenlijk een tweede spaarrekening waar ik gemiddeld meer rendement uithaal dan bij de bank. Aan het begin van 2023 zag ik mijn aandelen flink dalen in waarde, maar toen ben ik gewoon kalm gebleven. Doordat ik alleen investeer met geld dat ik over heb, had ik het geld niet direct nodig. Als ik het geld eruit had gehaald had ik verlies gemaakt, maar doordat de markt uiteindelijk aantrok, heb het jaar alsnog kunnen afsluiten met 12,57 procent rendement. Dat krijg je niet op je spaarrekening bij de bank.
„Finfluencervideo’s zie ik regelmatig voorbijkomen, maar meestal scroll ik direct door. Ik houd mij zo min mogelijk bezig met influencers die financieel advies geven op sociale media. Mijn ouders hebben mij altijd geleerd dat als iets te mooi is om waar te zijn, dat meestal ook zo is. Ik ben er daarom altijd extra voorzichtig mee met wat ik wel en niet aanneem. Informatie over beleggen heb ik uit boeken gehaald, zoals Beleggen voor beginners en Investeren & Financieren.”
Aafke Zeldenrust (24)‘Op sociale media lijkt alles mooier, ook geld’
Aafke Zeldenrust, student, Groningen
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/01/12155809/data110111125-4247b0.jpg)
„Via mijn studie ben ik in aanraking gekomen met het Investment Team [een vereniging van Rijksuniversiteit Groningen met als doel de financiële kennisvan studenten te ontwikkelen] van mijn faculteit. Nu zit ik zelf met ongeveer 3.000 euro in drie ‘trackers’ [beleggingen die mandjes met aandelen volgen]. Het fijne aan deze manier van beleggen vind ik dat ik niet constant de markt in de gaten hoef te houden. Ik heb ook wel eens in losse aandelen gezeten en toen heb ik 150 euro verloren. Het ging om geld dat ik over had, maar toch is het zuur. Mijn doel is echt om een hoger rendement te halen dan op de spaarrekening. Mijn trackers leveren een redelijk percentage van 5 procent per jaar. De spaarrente is nu misschien wel wat hoger, maar dat houd ik dan ook goed in de gaten.”
„Zelf probeer ik zo min mogelijk naar finfluencers te luisteren. Ze beweren dat je snel rijk kunt worden en daar heb ik toch wel problemen mee. Als je zonder strategie gaat beleggen, kun je ook veel verliezen en ik denk dat jongeren zich daarop kunnen verkijken. Op sociale media lijkt bijna alles mooi dan het is, ook geldzaken. Daarom probeer ik zoveel mogelijk terug te vallen op mijn studieboeken en de lessen die ik binnen het Investment Team heb geleerd.”
Sarafina Arkoh (29)‘Met crypto heb ik wel 20.000 euro verloren’
Sarafina Arkoh, consultant, Purmerend
„Door de ‘FIRE-beweging’ [staat voor Financial Indepence/Retire Early] die opkwam in 2018 wilde ik financieel onafhankelijk zijn. Voor mij betekent financiële vrijheid vrij zijn om financiële keuzes te maken zonder erbij na te denken. Ik zou mijzelf omschrijven als een echte risk taker. Toen ik een aantal jaar geleden begon met beleggen, zat ik eerst in crypto.”
„Als je in crypto stapt kun je veel verdienen, maar ook veel verliezen. Op dat moment haalde ik mijn informatie voornamelijk van sociale media en finfluencers. Als ik eerlijk ben heb ik mijzelf destijds misschien iets te veel laten leiden door de hype. Uiteindelijk heb ik 15.000 tot 20.000 euro verloren. Gelukkig had ik een flinke buffer en heb ik er veel van geleerd. Inmiddels beleg ik niet meer in crypto, omdat ik erachter ben gekomen dat het volatiele aspect eraan niet bij mij past. Daarom investeer ik nu in vastgoed. De markt is constanter dan bij crypto en dat geeft mij veel meer rust.”
