De Raad voor de rechtspraak waarschuwt dat het kabinet het gezag van de rechter aantast door straffen niet uit te voeren zoals opgelegd door de rechter. Ook vreest de Raad voor rechtsongelijkheid. Dat zegt voorzitter Henk Naves tegen NRC in reactie op de oplossing die het kabinet heeft gekozen voor problemen in het gevangeniswezen.
In Nederlandse gevangenissen zaten dit jaar gemiddeld zo’n negenduizend gedetineerden. Demissionair minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind (D66) maakte eind november bekend dat er vanwege personeelstekorten bij de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) onvoldoende capaciteit is in de gevangenissen. Het lukt niet langer om alle veroordeelden in een cel te plaatsen. Daarom worden tijdelijk geen ‘zelfmelders’ opgeroepen: veroordeelden die hun gevangenisstraf in vrijheid mogen afwachten. Tot eind maart gaat het volgens het ministerie om 670 personen.
In zijn Kamerbrief kondigt de minister ook verdergaande maatregelen aan. Zo werkt hij aan een plan zodat criminelen die tot maximaal één jaar celstraf veroordeeld zijn hun straf deels thuis mogen uitzitten, met een enkelband. En hoewel de minister het nog niet naar buiten heeft gebracht, ligt volgens de Raad ook het plan op tafel om vervangende hechtenis – bij het niet betalen van een boete of uitvoeren van een taakstraf – niet altijd meer ten uitvoer te leggen.
De Raad, het bestuur van de rechtbanken en gerechtshoven, wijst erop dat rechters zeer bewust een keuze voor een bepaalde straf maken. „Als gemorreld wordt aan de beslissing van de rechter, kan dat het gezag en de geloofwaardigheid de rechtspraak beschadigen”, zegt Naves. „In de maatschappij kan bovendien de gedachte ontstaan dat de opgelegde straf niet de daadwerkelijke straf is en in de praktijk wel meevalt.”
De voorzitter waarschuwt ook voor het ontstaan van rechtsongelijkheid als het kabinet het voornemen doorzet om bij het niet betalen van boetes van een bepaalde omvang niet langer tot vervangende hechtenis over te gaan. „Het is niet uit te leggen dat iemand wiens boete net te hoog is wél moet zitten als hij niet betaalt, maar een ander met een iets lagere boete niet.”
‘Speelruimte creëren’
Het vervangen van celstraf door elektronische detentie met een enkelband en het niet uitvoeren van vervangende hechtenis vereisen een wetswijziging. Naves wijst erop dat in het verleden vaker, tevergeefs, is geprobeerd meer ruimte te creëren voor de DJI om zelf te kunnen bepalen hoe straffen ten uitvoer worden gelegd. „Ik denk dat het acute probleem met personeelstekorten nu wordt aangewend om die gewenste speelruimte te creëren.”
Naves ziet geen rol voor de rechtspraak in het oplossen van het capaciteitsprobleem in het gevangeniswezen. Hij wijst erop dat het de kerntaak van de rechter is om een straf op te leggen die past bij het delict dat is gepleegd, bij de dader en de slachtoffers. „Daar hoort niet bij dat een rechter denkt: ‘Er is te weinig gevangenispersoneel, we doen het maar anders’.” Hij sluit echter niet uit dat rechters zich in de praktijk wel door de capaciteitsproblemen laten leiden. In het jeugdrecht gebeurt dat al vanwege de lange wachtlijsten voor behandeling.
Lees ook
‘Berecht kind niet als volwassene’, zegt de Raad voor de Kinderbescherming
Leeslijst
