Laat superrijken weten dat teak uit Myanmar niet kan

Myanmar staat in brand. De instabiliteit is enorm toegenomen sinds de staatsgreep van februari 2021 en de daarop volgende volksopstand. De extreem gewelddadige pogingen van het militaire regime om het land onder controle te krijgen, hebben het gewapend verzet alleen maar verder aangewakkerd. Hoewel de generaals in stedelijke gebieden doorgaans hun invloed nog doen gevoelen, is dat op het platteland niet langer het geval. De patstelling die dreigt kan leiden tot een uitputtingsoorlog.

Myanmar is een falende staat. Dit heeft niet alleen een enorm effect op de eigen bevolking, maar ook op de regio. Hoewel Myanmar zelf al decennialang een probleem met zware criminaliteit en corruptie heeft, functioneert het land nu nog meer dan voorheen als een magneet.

Toenemende rechteloosheid wakkert regionale netwerken aan. Wildwest-achtige toestanden zijn aan de orde van de dag. Drugsproductie en -handel zijn geëxplodeerd, het illegaal mijnen van jade, edelstenen en zeldzame aardmetalen vernietigt kwetsbare natuurgebieden en speelt in op de vraag in China, terwijl grensoverschrijdende vluchtelingenstromen en mensensmokkel Myanmars vier buurlanden parten spelen.

Van de wereldwijd nog resterende teakvoorraad, groeit circa 50 procent in Myanmar

De generaals gedogen het want hun eigen bedrijven verdienen er grof geld aan dat wordt ingezet om de oorlog tegen de eigen bevolking te financieren. Een van die militaire bedrijven is Myanma Timber Enterprise (MTE) dat een monopoliepositie heeft en betrokken is bij zowel de productie als de handel van alle hout, inclusief hardhout zoals teak.

Lees ook: Hoe teakhout uit Myanmar illegaal bij Nederlandse superjachtbouwers belandt

Begin deze maand publiceerde het Internationale Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) verschillende reportages, waaronder enkele van NRC, die haarfijn uiteen zetten hoe Myanmarese teak zijn weg naar grote afnemers blijft vinden ondanks sancties die sinds de staatsgreep tegen MTE zijn uitgesproken door de VS, de EU, het Verenigd Koninkrijk, Canada en Zwitserland. In Nederland en andere Europese landen is teak populair bij bouwers van superjachten en hun cliënten.

Diamanten

Sinds 2013 heeft de EU weliswaar een richtlijn die de handel in illegaal gekapt hout verbiedt, maar voor de certificering werd vanaf het eerste begin veel overgelaten aan zelfregulering door de sector. De afgelopen jaren werden binnen de EU bepalingen ook niet eensluidend geïnterpreteerd, vooral niet door Italië, Cyprus en Kroatië. Het is lastig om eindgebruikers verantwoordelijk te stellen. Vooral tussenpersonen, agenten en importeurs, worden door de autoriteiten gecontroleerd. Dit werkt gebrek aan transparantie en corruptie in de hand. Gecoördineerd optreden van de EU is essentieel.

Hoewel nauwelijks voorstelbaar, wordt aan de bouwers van de miljarden kostende superjachten niet om due diligence gevraagd. Het is weliswaar niet duidelijk of de uiteindelijke eigenaren weten dat de prachtige teakhouten dekken van hun schepen gemaakt zijn van ‘conflicthout’, de bouwers zijn zeker op de hoogte. Het nieuwe onderzoek van de ICIJ heeft internationaal veel aandacht gekregen en een beroep op onwetendheid zal nu niemand meer overtuigen.

Blijvende publieke aandacht is echter belangrijk. Regulering en wetgeving zijn belangrijk, maar in kringen van superrijken kan publieke druk soms sneller effect hebben. Een voorbeeld was de campagne tegen Afrikaanse conflictdiamanten begin deze eeuw. Het in 2003 opgezette reguleringssysteem, het Kimberley-proces, was en is belangrijk. Maar na aandacht van de journalistiek en van Hollywood groeide bovendien het aantal kopers dat due diligence serieus nam in korte tijd aanzienlijk.

Zeldzame aardmetalen

In Myanmar zijn de gevolgen van de illegale houtkap tweeërlei. In de eerste plaats de schade door het voortdurende geweld van het militaire regime dat opbrengst van de teakhandel gebruikt om de oorlogsmachine te voeden. In de tweede plaats de schade door biodiversiteitsverlies en ontbossing die onomkeerbaar zijn. Van de wereldwijd nog resterende teakvoorraad, groeit circa 50 procent in Myanmar. De laatste jaren hebben overigens extra ontbossingsschade opgeleverd door de sterke groei van het mijnen van zeldzame aardmetalen. De giftige materialen die daarbij worden gebruikt, leiden tot verwoesting van een groeiend aantal bosgebieden.

Er zal, ten slotte, meer druk nodig zijn op Myanmars buurlanden China en India, de twee grootste importeurs van teakhout. Zij hebben geen sancties afgekondigd tegen Myanmar. Juist daarom is het belangrijk dat er ook wereldwijd steeds meer aandacht komt voor effectieve regulering, onder andere via CITES, de wereldwijde verdragsorganisatie belast met de bescherming van bedreigde planten en diersoorten.