Europa zoekt de ruimte tussen China en de VS

Het is alsof twee treinen op het zelfde spoor op elkaar af denderen. De machinisten spreken elkaar nauwelijks. En deze week hebben ze hun snelheid nog maar eens een tikje verhoogd.

De Verenigde Staten waanden zich lang de machtigste speler op het wereldtoneel en kunnen het niet goed hebben dat ook een economisch sterker en steeds assertiever China aanspraak maakt op de macht. China, op zijn beurt, vindt het niet meer dan vanzelfsprekend dat het opnieuw een vooraanstaande positie inneemt nadat het decennia naar binnen gekeerd was.

De toon tussen de twee grootmachten wordt intussen steeds harder.

Het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden kent sinds kort een ‘commissie voor de strategische competitie tussen de Verenigde Staten en de Chinese Communistische Partij’. De voorzitter, de Republikein Mike Gallagher, zei: „De CCP is als een laser gericht op haar toekomstvisie – een wereld van techno-totalitaire surveillancestaten waarin mensenrechten ondergeschikt zijn aan de willekeur van de Partij. We kunnen wel spreken over ‘strategische concurrentie’, maar het is een existentieel gevecht over hoe het leven er in de 21ste eeuw uit zal zien.”

Lees ook Als VS niet inbinden ‘zijn conflict en confrontatie onvermijdelijk’, zegt China’s belangrijkste diplomaat

De Chinese leiding draait er evenmin omheen. „De westerse landen, aangevoerd door de VS, streven naar een verregaande beteugeling, insluiting en onderdrukking van China, waardoor onze ontwikkeling voor ongekend grote uitdagingen staat”, zei Xi Jinping, die deze week aan zijn derde termijn als president begon. De nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Qin Gang, was zo mogelijk nog duidelijker. „De Verenigde Staten zeggen dat ze alleen de eerlijke concurrentie willen aangaan met China, maar dat klopt niet. Wat ze willen, is China insluiten en onderdrukken. Het is een wedstrijd op leven en dood, waarbij jij sterft en ik overleef.”

In de krachtmeting bouwen de VS op hun bondgenoten. Washington haalde daarom de banden met Japan, Zuid-Korea en Australië aan. Deze vrijdag ontvangt president Biden EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. De „gezamenlijke aanpak van de Chinese uitdagingen” is een van de gespreksonderwerpen, aldus het Witte Huis.

Europa heeft al langer oog voor de bedenkelijke kanten van de Chinese opmars en voor het gevaar dat het afhankelijk wordt van een autoritaire grootmacht. Het liefst zou Europa zijn eigen weg kiezen, tussen de VS en China. Europa strijdt niet om de hegemonie, en de handel met China is van groot belang: China is na de VS de belangrijkste handelspartner van de EU. Maar is die ruimte voor een behoedzamere Europese weg er nog wel – zeker gezien de onmisbare Amerikaanse steun voor Oekraïne?

ASML-machines

Nadat de Europese Commissie eind vorige maand de Chinese app TikTok voor haar personeel had verboden, gelastte Duitsland deze week een onderzoek naar het gebruik van Chinese technologie in de infrastructuur voor mobiele telefonie. De VS proberen bondgenoten al jaren zo ver te krijgen dat ze Chinese elektronica uit hun zendmasten weren, omdat China op die manier zou kunnen spioneren. Een aantal landen, waaronder Nederland, nam al maatregelen, maar Duitsland hield tot nu toe de boot af.

Nederland maakte bekend dat er een exportvergunning aangevraagd moet worden voor geavanceerde lithografiemachines die onontbeerlijk zijn bij de productie van halfgeleiders. Lees: sommige felbegeerde machines van ASML mogen niet naar China. Het besluit is genomen gezien de „geopolitieke context” en is „nodig voor de (inter)nationale veiligheid”, aldus minister Liesje Schreinemacher (Buitenlandse Handel, VVD) in een brief aan de Kamer.

Lees ook Hoe ASML een speelbal werd in het politieke conflict tussen de VS en China

De VS hebben er jaren op aangedrongen dat Nederland de export van de ASML-machines aan banden legt. Maar waar het Huis van Afgevaardigden pleit voor een algehele ontkoppeling van de Chinese economie, zoekt Nederland behoedzaam maatwerk. Het exportverbod is een „chirurgische” keuze om zo „onnodige verstoring van de waardeketens te voorkomen.” Het besluit leest uitdrukkelijk niet als ‘anti-Chinese’ maatregel.

China was voor Schreinemachers finesse niet gevoelig. „We hebben er begrip voor dat landen hun leidende positie op het gebied van technologie willen behouden”, zei een woordvoerder, „maar dan moet het wel gaan om eerlijke concurrentie, en niet om het inzetten van technologie als een wapen en een instrument in de strijd [tegen China].”

De Europese Commissie opperde dat er in navolging van Nederland een Europees exportregime opgetuigd zou kunnen worden. Dinsdag wil Brussel bovendien een plan presenteren om de aanvoer van kritieke grondstoffen veilig te stellen. Europa is voor 95 procent van bepaalde grondstoffen afhankelijk van China. Ook hier liggen mogelijkheden voor samenwerking met de VS.

Hysterie

Het aantal geschillen tussen de VS en China loopt intussen snel op. Op het ‘ballonincident’ volgde de Amerikaanse waarschuwing dat China geen wapens aan Rusland moet leveren. Hoe het met die levering staat is onbekend, maar het is een veilige veronderstelling dat de VS levering met sancties zouden beantwoorden. Europa kan dan nauwelijks achterblijven.

Is er nog iemand die de escalatie een halt kan toeroepen, die de treinen kan stoppen?

Is er nog iemand die de escalatie een halt kan toeroepen, die de treinen kan stoppen? De harde anti-Chinese koers geniet in de Verenigde Staten in elk geval brede steun. De consensus tussen Republikeinen en Democraten is zelfs zo groot dat sommige analisten zich afvragen of de VS niet doorslaan.

„Niemand is gebaat bij de huidige escalatie”, stelde Jessica Chen Weiss. De China-specialist waarschuwt al langer dat er in het Amerikaanse China-debat geen ruimte is voor afwijkende geluiden. Wie tegen de consensus ingaat, wordt gediskwalificeerd als vriend van China, zei ze tegen Foreign Policy.

De columnist Max Boot herinnerde eraan dat grote eensgezindheid in buitenlandse politiek kan leiden tot waanideeën. Zowel de oorlog in Vietnam als de oorlog in Irak begon met brede steun van beide partijen. Het probleem is niet dat Amerikanen zich niet genoeg zorgen maken over China, schreef hij in The Washington Post. „Het probleem is dat ze naar een hysterie neigen die tot een nucleaire oorlog zou kunnen leiden.”