De onstuitbare opmars van spiritueel flitsbezorgen

‘Af en toe doe ik een bestelling in het kosmische warenhuis.” Het moet ergens begin jaren 90 zijn geweest dat een oudoom mij dit triomfantelijk vertelde. Hij had een boekje gelezen over een methode waarmee je alles kon krijgen wat je maar wilde. Succes, gezondheid, rijkdom. Je hoefde het je alleen maar voor te stellen, tijdens een meditatie, zo intens mogelijk, alsof het al waar was, en vervolgens bracht ‘het universum’ het vanzelf op je pad.

Aanvankelijk leek me dit vooral iets excentrieks van iemand die iets te diep in de new age-boekenkist was getuimeld, maar de laatste tijd ontdek ik hoe ver die oudoom zijn tijd vooruit was. Wat hij deed is inmiddels waanzinnig hip. Wie een beetje actief is op TikTok of Instagram schijnt bekend te zijn met het fenomeen: manifesteren.

Allerlei jonge vrouwen, van het slag dat er altijd uitziet alsof ze rechtstreeks uit een sportschool of een glossy magazine komen gestapt, noemen zich ‘manifestatiecoach’. Ze bieden trainingen en onlinecursussen aan om je dromen te realiseren, om de juiste mensen en gebeurtenissen ‘aan te trekken’. Bezorg jezelf een ‘lucky girl syndrome’ door de juiste ‘vibes’ uit te zenden. Op TikTok is de 369-methode een hit. Bedenk wat je echt wilt, schrijf het ’s ochtends drie keer op, ’s middags zes keer, ’s avonds negen keer. Aangezien 369 een spiritueel getal is, gaan ze er in het kosmische magazijn direct mee aan de slag.

Spiritueel flitsbezorgen. De opmars is onstuitbaar. Er is een Manifestatie Magazine, er zijn manifestatiegroepsreizen, workshopweekends, podcasts… De bekendste Nederlandse manifestatiecoach is Willemijn Welting, die een heel businessmodel heeft opgebouwd met boeken, kaartendecks en events. Voor 200 euro krijg je bijvoorbeeld toegang tot haar exclusieve videocursus ‘Moneyfestatie’, waarin je je ‘money mindset’ verbetert, waarna het universum, dat immers liefde en overvloed is, de poen over je zal uitstrooien. Op onverwachte manieren. ‘Woehoe!!’ jubelt een deelnemer in de reviews. ‘Na de moneyfestatie kreeg ik € 244 terug van Nuon.’

De onderliggende filosofie is mij door en door bekend. Weltings laatste boek is gebaseerd op A Course In Miracles, een 1.500 pagina’s dikke pil die al in mijn geboortejaar, 1976, verscheen, en die ook lang bij mijn vader op zijn nachtkastje heeft gelegen, in de strijd tegen allerhande fysieke en psychische kwaaltjes.

Het manuscript, dat gedicteerd zou zijn door niemand minder dan Jezus, is de bijbel van de New Thought Movement die op de een of andere manier, mogelijk via die oudoom, ook bij ons atheïstische gezin was binnengewaaid.

We waren geabonneerd op het new age-blad Onkruid, en bezochten af en toe bijeenkomsten van een Nederlandse spirituele coach die in Amerika in de leer was geweest bij zo’n New Thought-big shot, en die zaaltjes toesprak met boodschappen als: „Je bent niet op aarde om een potje te knikkeren, you know? You are here op aarde for one reason. Om liefde te geven, en liefde te ontvangen. You are born voor een leven van overvloed. Je hoeft het alleen maar toe te laten. Jouw gedachten creëren. Wow, isn’t that amazing?”

Voor mij als vijftien-, zestienjarige paste het allemaal in de aantrekkelijke rimram van zenboeddhisme, bewustzijnsverruimende hasjiesj, Siddhartha van Herman Hesse lezen en wierook branden bij het geluid van sjamanistische drums.

En ziet, zojuist gaf het universum mij een joekel van een teken. Ik ging op zoek naar die Siddhartha, maar vond plotseling een exemplaar van De Celestijnse Belofte (1993) in mijn boekenkast. Twee jaar stond dat spirituele avonturenboek onafgebroken in de Nederlandse bestseller-top-10. In precies dezelfde tijd verscheen de Engelse vertaling van Paul Coelho’s De alchemist (1993): dríéhonderdvijftig weken non-stop op nummer één in de New York Times-bestsellerlijst.

In Coelho’s roman leert schapenherder Santiago tijdens zijn omzwervingen over de aarde precies dezelfde lessen die de manifestatie-yogamoeders nu delen op TikTok. Volg je hart, en het universum geeft je alles dat nodig is voor jouw droom.

Bij de YouTube-goeroes gaat het nogal veel over geld, luxe huizen en verre reizen

Maar er is een verschil. De new age-beweging uit de jaren 80 en 90 herinner ik mij vooral als een wereld van geitenwollen sokken, kringlooppapier en macrobiotisch koken, terwijl het bij de huidige YouTube-goeroes nogal veel over geld, luxe huizen, kleding, cosmetica en verre reizen gaat. Manifesteren behoort tot het domein van de lifestyle.

De Verenigde Staten bewijzen dat het allemaal nog een tikje narcistischer kan. Daar heb je dames als multimiljonair Kathrin Zenkina (28) die als ‘Manifestationbabe’ haar Instagram vult met sexy foto’s op palmstranden, geflankeerd door spirituele adviezen als: ‘Living as if it’s already mine.’

Swipend door haar bikinikiekjes gaan mijn gedachten uit naar Aristoteles. Die Griekse filosoof maakte een onderscheid tussen twee soorten geluk: hedonia en eudaimonia. Het eerste zou je kunnen vertalen met welbehagen, genot, of beter: wellness. Het tweede ligt eerder op het terrein van vreugde, voldoening, vervulling.

In grote lijnen denk ik dat het manifesteren uit de jaren 90 meer eudaimonisch van aard was. Die twee wereldwijde bestsellers van toen bewezen hoe sterk de honger naar spiritualiteit was, in een tijd waarin religie was verdwenen, de Muur was gevallen en de geschiedenis was geëindigd. Zingeving: dat trok mij persoonlijk ook naar die new age-potpourri. Geld was van secundair belang.

Het manifesteren van nu lijkt totaal doorgeslagen naar het hedonistische spectrum. Zou dat komen doordat het optimisme van toen radicaal is omgeslagen? De wereld gaat toch wel naar de klote, dus geniet nog lekker van een jacuzzi in een zeiljacht, zolang het nog kan.

Of zien we hier een nieuwe rijke middenklasse met angst om sociaal te vallen, zoals Roxane van Iperen die constateerde in Eigen welzijn eerst (2022), haar essay over ‘wellness-rechts’. Die valangst maakt dat influencers en yogamoeders zich vastklampen aan conservatief gedachtegoed en vatbaar zijn voor complotdenken en populisme. Past manifesteren ook in dat rijtje? Ook zo’n irrationele versimpeling, die je een heel gemakkelijke oplossing belooft voor alles in het leven.

Ik weet het niet helemaal zeker. Zoals ik precies dertig jaar na De Alchemist en De Celestijnse Belofte nog altijd twijfel of ik het allemaal wel kan afdoen als lariekoek. Destijds hebben ze voor mij namelijk wel degelijk resultaat gehad, al die visualisaties, affirmaties en meditaties.

Ik herinner me dat ik dat soms deed met behulp van een apparaat dat naast dat dikke mirakelcursusboek op het nachtkastje van mijn vader lag. De ‘InnerQuest’ was een kastje waarop je een koptelefoon aansloot en een soort skibril met ledlichtjes erin. Met je ogen dicht gaven die dan een patroon – vergelijkbaar met in de auto langs een bos rijden waar de zon doorheen schijnt (het soort geflikker dat bij epileptici een aanval kan triggeren – en in combinatie met geluidspulsen bracht dit apparaat je in alle staten van bewustzijn, al naar gelang het programma dat je kon instellen, net als bij een wasmachine. (Nee, dat Aquariustijdperk ging er komen. Aan ons zou het niet liggen.)

Die InnerQuest had een ingebouwde walkman, zodat je tijdens je trip naar new age-muziek kon luisteren of ‘geleide meditaties’. Ik herinner mij één zo’n cassettebandjesmeditatie, waarbij je jezelf op een plek in de natuur moest voorstellen. Daar moest je dan fantaseren wat je diep van binnen wilde. De stem moedigde aan: „Beschrijf exact het doel, de omvang, het gevoel dat het je geeft…” En na nog wat kwetterende vogeltjes en druppelend water kwam er een ferme slag op de klankschalen: „Dit is nu… jouw nieuwe werkelijkheid… jouw… nieuwe… werkelijkheid…”

Vervolgens diende je jouw nieuwe werkelijkheid in een grote roze luchtbel te proppen, en weer los te laten, op te laten stijgen naar de hemel. Zo had je, om met die oudoom te spreken, een bestelling geplaatst bij het kosmische warenhuis.

Persoonlijk verlangde ik van het universum vooral een lekkere vriendin. Waardoor die visualisatieoefeningen in het verlengde lagen van de visualisaties die ik in bed al volbracht zonder aanmoediging van de kant van klankschalen en innerlijke gidsen.

De levertijd van het kosmisch warenhuis hield niet echt over. Alhoewel. Toen ik eens zo’n sessie wijdde aan wiskunde, waar ik zwaar onvoldoende voor stond, haalde ik daarna meteen een tien. En die lekkere vriendin kwam er uiteindelijk ook wel. Ik woonde een tijdje met haar samen, op een veel te dure, bouwvallige etage tussen twee verdiepingen vol seizoenarbeiders. We moesten dringend op zoek naar betere woonruimte. Hup hup, visualiseren die boel: veel ruime kamers, mooi uitzicht, op het groen. Ik zie nog de kleurige ‘wenskaarsjes’ die we aanstaken tijdens onze rituele bestelling. Drie, vier weken later, via de woningbouwvereniging: vierkamerflat aan de rand van Leiden, uitzicht op groen, tot aan de horizon. Terwijl we in de wachtrij op een onmogelijke negende plaats stonden (spiritueel getal!). Bedankt, universum! We leefden er vrij lang en gelukkig.

Was het universum ons goedgezind? Of waren het nuchtere aardse redenen waardoor die manifestatie zo florissant uitpakte? Behalve zweverig-meditatief gingen we uiteraard ook heel praktisch aan het werk. De juiste buurten onderzoeken, aanbellen bij de vertrekkende bewoners van vrijkomende woningen, advies inwinnen, papierwerk, bellen, slim intekenen in een zomerperiode toen andere gegadigden met vakantie waren…

Uit de sportpsychologie is bekend dat het vooraf visualiseren van je oefening of wedstrijdparcours je prestaties verhoogt. Zo begint elk menselijk plan met dagdromen, dat de mogelijkheden verkent en energie geeft om de noodzakelijke stappen ervoor te zetten. Positief denken schenkt daar nog een scheut endorfine bij, in een fijn promillage, ademhalingsoefeningen verminderen je stress. Allemaal spijkerharde biochemie. Daar komt geen chakra aan te pas. Zo bezien zijn die roze luchtbelmeditaties en 369-TikToks een soort placebo-medicijnen, die ook reële meetbare effecten kunnen hebben.

Dus waar wachten we nog op? In de lotushouding, mensen. We zullen dat kosmische warenhuis wel even overladen met megaorders. Baat het niet dan schaadt het niet.

Dat is nog maar de vraag. Naast het materialistische zit er in deze lifestyle-hype een gevaar dat inherent is aan het magische denken. Want materialiseren is „het oude magische denken in het zoveelste nieuwe jasje”, zoals Dick Schinkelshoek, chef geloof en religie van het Nederlands Dagblad onlangs betoogde in zijn krant.

We denken allemaal wel eens magisch. We kloppen iets af omdat we het lot niet willen tarten, we zeulen gelukspoppetjes mee, houden vingers gekruist bij een spannende uitslag.

Dat irrationele zit diep in ons brein verankerd, bewijst bijvoorbeeld een psychologisch experiment begin deze eeuw. In twee glazen water wordt suiker gegoten. Het ene krijgt een label met ‘suikerwater’, het andere, in rode letters: ‘vergif’. Vijftig proefpersonen staan er met hun neus bovenop, maar toch drinken éénenveertig van hen liever het ‘suikerwater’, ook al weten ze rationeel dat de ‘gif’-beker identiek is van inhoud.

Spiritueel maakbaarheidsdenken verklaart iedereen impliciet schuldig aan zijn eigen lot

Maar diezelfde irrationele neiging maakt onze soort ook vatbaar voor radicalisering en complotdenken. Socioloog Jan-Willem van Prooijen vertelde onlangs in NRC over zijn onderzoek waarbij hij proefpersonen willekeurig gegenereerde zinnetjes voorlegde, zoals: ‘Hidden meaning transforms unparalleled abstract beauty.’ Proefpersonen die sterker in complottheorieën geloofden, lazen er ook sneller diepere waarheid in.

Die tien voor wiskunde, die gedroomde huurflat: het waren verborgen betekenissen die abstracte on-parallelle schoonheid transformeerde. Intuïtieve, meer op gevoel gerichte mensen – en zij en ik waren dat rond ons twintigste beslist – zijn er vatbaarder voor.

Van Prooijen legde uit dat de christelijke gelovige alleen iets vráágt, terwijl magie een goddelijke ingreep wil áfdwingen. „Maar God proberen te dwingen is de goden verzoeken.”

Dit klinkt als het ene magische denksysteem afwijzen met een beroep op het andere. Het gevaar lijkt mij vooral dat voor rabiate manifestatiegelovigen álles wat je overkomt voortkomt uit je eigen denken. Ziekte, rampspoed, vroegtijdige dood: te negatief gedacht. Spiritueel maakbaarheidsdenken verklaart iedereen impliciet schuldig aan zijn eigen lot.

Word je nu geconfronteerd met een hogere energierekening, ontslag, dan is dat geen botte pech, maar het gevolg van je eigen denken.

Mijn advies is daarom: geloof in manifesteren zoals ik ’s winters geloof in vitaminebruistabletten. Met een knipoog. En omdat ik weet dat het placebo-effect wél echt is.

En ziet, opnieuw is er een wonder geschied. Ergens in de afgelopen uren, tijdens het schrijven van dit stuk, blijkt er een mailtje te zijn binnengekomen. Van mijn energiemaatschappij. Echt, ik zwéér het jullie. Eerste zin: ‘Per 1 april 2023 verlagen we onze energietarieven.’

Dus slaat de twijfel weer toe, met bonkend hart. Terug in de lotushouding, en vergeet alles wat ik hierboven beweer. Het universum wint.