Progressieve partijen worstelen met tweestrijd tussen VVD en ‘linkse wolk’

De VVD is erg, zegt SP-leider Lilian Marijnissen bij de afsluiting van haar landelijke boektournee, vorige week in theater De Lievekamp in Oss. Maar de „linkse wolk” – zoals ze de samenwerking tussen GroenLinks en de PvdA noemt – is niet veel beter, zegt Marijnissen in één adem.

Ze spreekt de term bijna net zo badinerend uit als de bedenker ervan, premier Mark Rutte. „In tegenstelling tot die linkse wolk”, zegt Marijnissen stellig, „zijn wij níet vastgeklonken aan een andere partij.” In de anderhalf uur op het podium laat ze zich vaker negatief uit over linkse rivaal PvdA (18 keer) dan over de VVD (11 keer).

Sinds de VVD de campagne voor de Provinciale Statenverkiezingen opende met een aanval op GroenLinks en PvdA, die straks in de Eerste Kamer één gezamenlijke fractie zullen vormen, lijken andere progressieve partijen te worstelen met de situatie. Hoe kunnen zij aandacht trekken nu ze geen deelnemer zijn aan de door VVD-leider Mark Rutte gecreëerde tweestrijd? Hoe moeten zij zich verhouden tot hun politieke zielsverwanten?

Regeringspartij D66 opende een tweede front door partijen aan te vallen die het stikstofprobleem zouden ontkennen, zoals nieuwkomer BoerBurgerBeweging. Volt en Partij voor de Dieren (PvdD) kiezen ervoor het strijdtoneel tussen VVD en de tandem GroenLinks/PvdA niet te veel aandacht te schenken.

Lees ook: Rutte haalt zijn geliefde truc weer uit de kast: de tweestrijd

‘Zij willen door met Rutte’

De SP heeft voor een heel andere strategie gekozen. Met de presentatie van haar boek De winst van eerlijk delen wil Lilian Marijnissen zich nog nadrukkelijker manifesteren als de ware partij op links die „Nederland écht wil veranderen”. De andere linkse partijen hebben het laten afweten, vindt zij.

In thuisstad Oss geeft ze nu en dan een complimentje aan GroenLinks en PvdA, maar ze benadrukt vooral de inhoudelijke en strategische verschillen. „Er zijn absoluut overeenkomsten, maar een heel cruciaal verschil is dat PvdA en GroenLinks door willen met Rutte, met de VVD. Ze willen het kabinet in de Eerste Kamer aan een meerderheid blijven helpen. Terwijl wij zeggen: het zou goed zijn voor Nederland als er een regering komt zónder de VVD, zónder Mark Rutte.”

PvdA en GroenLinks snappen de afkeer bij de SP niet helemaal. „Ik kan de keuzes van de SP de laatste tijd niet altijd volgen”, zei GroenLinks-leider Jesse Klaver dinsdagavond op een campagnebijeenkomst in Rotterdam, „maar ik ga ze niet aanvallen. Het blijft een linkse bondgenoot.”

De samenklontering PvdA-GroenLinks vormt voor alle progressieve partijen een potentiële concurrent. Een deel van de links-progressieve kiezers zou „een switch” kunnen maken om het nieuwe linkse blok te steunen, peilde onderzoeksbureau I&O Research onlangs. Zo’n 20 procent van kiezers die op 15 maart voor de Provinciale Staten op GroenLinks of PvdA gaan stemmen, zou op dit moment landelijk iets anders stemmen of heeft geen duidelijke voorkeur.

Het rood-groene blok zou volgens I&O Research vooral kiezers kunnen wegtrekken bij regeringspartij D66, maar er is ook interesse onder de aanhang van Volt, SP en PvdD. „Men is de versplintering beu en denkt dat de bundeling van GroenLinks en PvdA ertoe zal leiden dat links als geheel machtiger wordt”, duidt Asher van der Schelde van het onderzoeksbureau.

‘Opgeklopte tweestrijd’

De Partij voor de Dieren hoeft zich volgens I&O het minste zorgen te maken. Die oppositiepartij, met zes zetels in de Tweede Kamer, heeft een trouwe achterban en staat er in peilingen aardig voor.

„We waren altijd al een buitencategorie”, zegt PvdD-leider Esther Ouwehand. „Mensen weten dat wij geen compromissen sluiten als het gaat om onze groene idealen.” „Het is de enige partij die mens, dier en aarde verbindt, als één groot geheel”, zegt bijvoorbeeld partijlid Madeleine Roovers op een PvdD-bijeenkomst in Den Bosch vorige maand.

In het verleden, erkent partijleider Ouwehand, bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2012, heeft de Partij voor de Dieren wel last gehad van wat zij de „opgeklopte tweestrijd” tussen de VVD en de PvdA noemt. De liberalen en sociaal-democraten gingen kort na die verkiezingen met elkaar regeren. Van die geschiedenis hebben kiezers vast wat geleerd over ‘strategisch stemmen’, denkt Ouwehand. „Veel mensen die destijds PvdA hebben gestemd, denken nu natuurlijk: ja ik laat me nooit meer gek maken door zo’n spelletje.”

SP-leider Marijnissen wees de zwevende linkse kiezer er vorige week in Oss ook op. „De laatste keer dat de PvdA de grootste op links werd, kregen we Rutte II.”

Stikstof en klimaat

Bij Volt zijn ze niet zo bezorgd om GroenLinks en de PvdA, zegt partijleider Laurens Dassen. Volt is niet links, en ook niet rechts, vindt hij. „Sociaal-economisch zijn we zeker voor gelijke kansen.” Maar: „We zijn ook voor kernenergie, en we zien het belang van defensie.” Iedere partij moet zijn eigen verhaal vertellen, zegt Dassen: bij Volt is dat Europese samenwerking.

D66 heeft ook voor een eigen verhaal gekozen, maar niet rond de thema’s Europa of onderwijs waarmee veel kiezers de partij associëren. „Daar gaan de provincies niet over”, zegt campagneleider en Tweede Kamerlid Hanneke van der Werf. D66 heeft onderwerpen geagendeerd waar provincies wél over gaan: natuurbeheer, stikstof en klimaat. Thema’s, zo stelde I&O vorige week, die de kiezers ook het meest bezighouden.

En dus richt D66 zich in de campagne vooral tegen partijen die in het stikstof- en klimaatbeleid in haar ogen op de rem staan: BBB, JA21 en PVV. Zonder het werkwoord ‘uitsluiten’ te gebruiken, verklaarden de provinciale lijsttrekkers van D66 maandag bij het vormen van nieuwe colleges niet te willen onderhandelen met deze „conservatieve partijen, die de aanpak van stikstof en klimaat blokkeren”.

Voor D66 heeft het geen enkele zin om het linkse blok van GroenLinks en PvdA aan te vallen, zegt campagneleider Van der Werf. „Dat zou niet erg geloofwaardig zijn. We voeren dezelfde strijd.”