N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Huwelijkse gevangenschap Dinsdag stemt de Eerste Kamer over de Wet huwelijkse gevangenschap, die het beëindigen van religieuze huwelijken moet vereenvoudigen. Het is nagenoeg zeker dat de wet het haalt.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data97697977-ca475a.jpg)
Foto’s Daniel Niessen
Eindelijk was het gelukt. Na jarenlang geestelijk te zijn mishandeld door haar echtgenoot, pakte F. ruim vijftien jaar geleden haar spullen. Met haar dochters verliet ze hun verstikkende thuissituatie. In de vrouwenopvang, waar ze 51 weken zouden zitten, kwam ze erachter dat ze verkeerd was geïnformeerd door de vrouwenrechtswinkel in haar buurt. Die had verteld dat haar verblijfsvergunning zou worden afgepakt als ze van haar man zou scheiden. Maar F. (61) woonde toen al acht jaar in Nederland. Ze had al lang een éígen recht op verblijf opgebouwd, hoorde ze in de vrouwenopvang.
F. (haar naam noemen we om privacyredenen niet) trouwde in Iran en kwam rond de eeuwwisseling naar Nederland, op de werkvergunning van haar toenmalige man. Hun islamitische huwelijk werd erkend en omgezet in een Nederlandse trouwakte. De ontbinding van het burgerlijk huwelijk verliep vrij simpel. Het heikele punt was het religieuze huwelijk, dat nog in Iran geregistreerd stond. Om dit te beëindigen had ze de actieve medewerking van haar ex nodig. Hij weigerde jarenlang.
Huwelijkse gevangenschap houdt in dat mensen tegen hun wil vastzitten in een (religieus) huwelijk omdat hun partner weigert om van hen te scheiden. „Pestgedrag”, noemt de Haagse familierechtadvocaat Azzaad Ramsaroep het. In de voorbije twee jaar heeft hij twintig slachtoffers bijgestaan, met name uit islamitische gemeenschappen. Hij spreekt van pestgedrag, omdat de meeste gebrouilleerde koppels volgens hem allang niet meer samenwonen. Het komt zelfs voor dat een weigerende man allang in een nieuw religieus huwelijk is gestapt (in veel islamitische tradities is het mannen toegestaan om meerdere vrouwen te hebben).
Bevel aan weigeraars
In het najaar van 2019 diende toenmalig minister Sander Dekker (Rechtsbescherming, VVD) een wetsvoorstel in om het beëindigen van religieuze huwelijken te versimpelen. Dinsdag stemt de Eerste Kamer over deze Wet huwelijkse gevangenschap. Die geeft civiele rechters de bevoegdheid weigerende echtgenoten te bevelen mee te werken aan een religieuze scheiding. Bij herhaalde weigering wordt elke dag een boete opgelegd, tot de scheiding een feit is. De senaat gaat bijna zeker akkoord met de wetswijziging. Advocaat Ramsaroep verwacht dat zijn werk dankzij de nieuwe wet een stuk makkelijker wordt.
De Hoge Raad erkende in 1982 de gevangenschapssituatie van een joodse vrouw als onrechtmatige daad. Zo bezien bestaat er al een mogelijkheid een weigerende partner ertoe aan te zetten akkoord te gaan met een religieuze scheiding. Dat is ook hoe F. uiteindelijk uit haar gevangenschapssituatie heeft kunnen komen: haar ex-man ontving een brief waarin werd gedreigd met een dwangsom van 500 euro per dag. „Hij schrok daar zo erg van dat hij instemde met een scheiding.”
Gedwongen voortzetting van een huwelijk is óók een schending van mensenrechten
Shirin Musa Femmes for Freedom
Toch is de nieuwe wet erg handig, stelt Ramsaroep, omdat hij als advocaat „straks minder hoeft uit te leggen en motiveren waarom er sprake is van een onrechtmatige daad”. Anders gezegd: de bewijslast ligt bij de nieuwe wetsbepaling een stuk lager. Dat huwelijkse gevangenschap bij wet is verboden, kan ervoor zorgen dat iemand „sneller overstag gaat”, waardoor een gang naar de rechter minder snel nodig hoeft te zijn.
Shirin Musa, oprichter van vrouwenrechtenorganisatie Femmes for Freedom, heeft de kwestie op de agenda gezet. Musa, ooit zelf slachtoffer van huwelijkse gevangenschap, is de afgelopen jaren onmisbaar geweest in het wetgevingsproces. „Wij moeten vernieuwend kijken naar dwang”, zegt ze. „Gedwongen voortzetting van een huwelijk is óók een schending van mensenrechten.” Ze doelt op het al bestaande verbod op huwelijksdwang, waarbij iemand wordt gedwongen om te trouwen. Huwelijkse gevangenschap komt „vaak genoeg” voor, zegt ze. „Alle echtscheidingsadvocaten weten wat het is”.
Problematische bepaling
„Huwelijkse gevangenschap kan met name voor vrouwen een probleem opleveren”, vertelt GroenLinks-senator Margreet de Boer, „bijvoorbeeld omdat ze bij het aangaan van een nieuwe relatie of huwelijk het risico lopen als overspelig te worden gezien”. In sommige landen van herkomst, zoals Marokko en Iran, staan hoge straffen op overspel.
De Tweede Kamer stemde unaniem voor de wet. Maar toen de Eerste Kamer zich over het wetsvoorstel boog, stuitten senatoren als Margreet de Boer op een problematische bepaling. „In het oorspronkelijke wetsvoorstel stond dat ook degenen die alleen religieus trouwen, of religieus trouwen voordat ze een burgerlijk huwelijk sluiten, strafbaar zijn”, vertelt ze. Die bepaling is in het wetsvoorstel gekomen op initiatief van VVD-Kamerlid Jeroen van Wijngaarden, die met het op die manier strafbaar stellen van het religieus huwelijk dacht het ontstaan van huwelijkse gevangenschap te kunnen voorkomen. „Dat vonden wij een heel slecht idee”, aldus De Boer. „Het is een reflex geworden om dingen die je niet wilt maar strafbaar te stellen, zonder na te denken over de consequenties.” Een slachtoffer van huwelijkse gevangenschap trekt niet aan de bel zolang zij zélf strafbaar is.
Het kabinet nam het wetsvoorstel op verzoek van de Eerste Kamer terug, en vroeg onder meer Femmes for Freedom opnieuw om advies. Shirin Musa adviseerde om de bepaling eruit te halen. Zij weet dat een religieuze inzegening van een relatie in veel culturen belangrijk is, dat gaat volgens haar niet veranderen. „Slachtoffers strafbaar stellen bemoeilijkt de gang naar de rechter en draagt daardoor niet bij aan de bescherming van de positie van deze vrouwen”, stelt de vrouwenrechtenactivist. Het kabinet haalde de bepaling definitief uit het wetsvoorstel en de Tweede Kamer stemde opnieuw voor de wet.Novelles, wijzigingen van wetsvoorstellen die bij de senaat liggen, komen niet vaak voor.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2018/03/web_0303zatinterview_musaweb.jpg)
Lees ook dit interview met Shirin Musa van Femmes for Freedom
Dat een rechter in een seculier land zich mengt in religieuze aangelegenheid ligt zeer gevoelig. „Hoezo gaat een Nederlandse rechter interveniëren in hoe ik mij religieus moet opstellen?”, is een klacht die familierechtadvocaat Ramsaroep veel hoort van „met name mannen die weigeren”. Musa werpt tegen: „Juist seculiere landen hebben een verantwoordelijkheid om alle vormen van geweld in naam van religie of cultuur tegen te gaan.”
Als rapporteur huwelijkse gevangenschap voor de Raad van Europa (een organisatie van 47 landen die mensenrechten en de democratische rechtsstaat willen versterken) weet senator De Boer dat Nederland „voorop loopt op dit onderwerp, zeker als de wet wordt aangenomen”. Zij weet ook dat een wet alleen niet volstaat. „Op het gebied van preventie en bewustwording mag nog heel wat gebeuren.”
Daar is F. het mee eens. Toen ze eens bij een maatschappelijk werker aan de bel trok over haar benarde thuissituatie, werd ze niet geloofd. „Ze zei: Je draagt make-up, je ziet er goed uit en je bent hartstikke sociaal, dus hoe erg kan het zijn?”, herinnert ze zich. „Ik kwam niet over als slachtoffer en dat gaf me een nog machtelozer gevoel.”
