Het zwijgen van president Bolsonaro is veelzeggend


Brazilië President Bolsonaro heeft zijn opvolger nog niet gefeliciteerd. Waarschijnlijk is hij van plan de verkiezing van Lula aan te vechten.

Aanhangers van de Braziliaanse president Jair Bolsonaro blokkeren maandag een snelweg uit protest tegen de overwinning zondag van zijn rivaal Luiz Inacio Lula da Silva.
Aanhangers van de Braziliaanse president Jair Bolsonaro blokkeren maandag een snelweg uit protest tegen de overwinning zondag van zijn rivaal Luiz Inacio Lula da Silva.

Foto Diego Vara/Reuters

Terwijl een deel van de aanhangers van president Jair Bolsonaro, die zondag de verkiezingen in Brazilië verloor, maandag protesteerden over de uitslag, en vrachtwagenchauffeurs uit woede wegen in het hele land blokkeerden, hield Bolsonaro zich maandag overdag stil.

De uiterst rechtse president heeft nog niet gereageerd op de verkiezingen en ook zijn aartsrivaal Luiz Inacio Lula da Silva, die slechts met een marge van nog geen 2 procent het presidentschap wist binnen te slepen, had hij maandag nog niet gefeliciteerd. Het wekt de indruk dat Bolsonaro zijn nederlaag niet accepteert en mogelijk gaat aanvechten. In aanloop naar deze uiterst spannende en gepolariseerde verkiezingen verklaarde Bolsonaro al herhaaldelijk dat verliezen voor hem geen optie is. „Na de verkiezingen zijn er voor mij slechts drie scenario’s mogelijk: of ik kom in de gevangenis terecht, of ik ga dood, of er is overwinning”, aldus Bolsonaro in een eerder statement.

Zondagavond lokale tijd, toen de uitslag officieel werd bevestigd door de voorzitter van de Kiesraad Alexandre de Moraes, werden zowel Bolsonaro als Lula door hem opgebeld met het nieuws over de uitslag. „Bolsonaro reageerde toen rustig en beleefd”, aldus De Moraes in de Braziliaanse media. De Moraes was jarenlang het doelwit van Bolsonaro en zijn aanhang in verbale aanvallen tegen de democratische instituties van Brazilië.

Geïsoleerd

Ondertussen hebben belangrijke politieke bondgenoten van Bolsonaro wel gereageerd op zijn nederlaag. Zo verklaarde de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden en Bolsonaro’s bondgenoot Arthur Lira dat „er aan de wens van de meerderheid, zoals deze uitslagen uitwijzen, nooit getwijfeld mag worden”.

En ook reageerde Damares Alves, voormalig minister onder Bolsonaro. Ze zei: „We hebben een verkiezing verloren maar we hebben onze liefde voor dit land niet verloren. Bolsonaro zal in januari zijn post verlaten met opgeheven hoofd”. Zelfs Sergio Moro – de oud-justitieminister onder Bolsonaro en de rechter die Lula veroordeelde voor corruptie in 2018, zei op Twitter dat dit de manier is „hoe een democratie werkt”.

Eerder zaaide Bolsonaro ook al twijfel over de eerlijkheid van de stembusgang, omdat er volgens hem met het elektronisch kiessysteem, dat Brazilië al jaren gebruikt, makkelijk gefraudeerd zou worden. Een beschuldiging waar hij geen bewijzen voor leverde. Braziliaanse media suggereerden maandag dat ministers om Bolsonaro heen stevige druk op hem zouden uitoefenen om met een verklaring te komen over de uitslag. Dit lijkt er op dat Bolsonaro zich – door de uitslag te negeren – verder isoleert van zijn regering. Hoe langer een reactie uitblijft, hoe meer de spanning toeneemt. Maar misschien is dat juist wel de tactiek van Bolsonaro en wil hij door zolang mogelijk te wachten met een statement juist onrust zaaien. Ook kan het zijn dat hij wil afwachten wat zijn ontevreden achterban gaat doen; een stevige reactie vanuit de bevolking kan zijn positie als onwelwillende verliezer verstevigen.

Belangrijke bondgenoten van Bolsonaro hebben het verlies wel geaccepteerd

Normaliter communiceert Bolsonaro juist snel en effectief met zijn aanhangers via zijn Facebook Live en socialemediakanalen, maar ook daar is het sinds verkiezingsdag muisstil. Via groepen op platformen zoals Telegram en WhatsApp riepen aanhangers van Bolsonaro op tot verzet. „We pleiten voor militaire interventie. Deze uitslag klopt niet, de verkiezingen zijn gestolen!” schreef een aanhanger op Telegram onder het pseudoniem ‘patriota’ (patriot) in een groep waar NRC meeleest. ‘Patriota’ kreeg veel bijval. Maar er zijn ook deelnemers in de groepen die juist oproepen om het verlies te accepteren en zich in te zetten voor een beter Brazilië, „ook al is de vijand terug aan de macht”, zo schrijft Gabriella Figueira in de appgroep.

De onrust op de snelwegen, waar in minstens elf deelstaten vrachtwagenchauffeurs onmiddellijk na de uitslag zondagavond wegen blokkeerden, ging ook maandag door. Vrachtwagenchauffeurs zijn in Brazilië een machtige groep die – als ze dat willen– in staat zijn het land plat te leggen. De voedselvoorraden van winkels in de steden worden in Brazilië over de weg aangeleverd.

Verdeelde bevolking

Ondertussen heeft Lula na het feest van zondagavond zich op de toekomst gestort en had hij maandag een volle agenda met ontmoetingen voor het vormen van zijn nieuwe regering. Felicitaties stroomde vanuit de hele wereld binnen van president Biden, tot de Chinese president Xi Jinping, en verschillende Europese leiders, waaronder premier Mark Rutte.

Een van de zaken die Lula op de voorgrond wil stellen is het milieu en het behoud van het Amazonewoud. Onder Bolsonaro nam ontbossing toe en groeide het aantal illegale activiteiten in het grootste tropische regenwoud ter wereld. Hoewel de comeback van de linkse leider Lula, die Brazilië al eerder bestuurde tussen 2002 en 2010, historisch te noemen is, breekt er geen makkelijk tijdperk voor hem aan.


Lees ook: Voor Brazilië breekt met verkiezing Lula nieuw tijdperk aan

Lula kan stevige oppositie verwachten in het Congres waar rechts sterk is geworden. Hoewel Lula een ervaren politicus is die goed is in het aangaan van allianties, is de verwachting dat het Bolsonaro-kamp hem het regeren moeilijk zal maken. Ook zal het grote corruptieschandaal Operatie Lava Jato hem mogelijk blijven achtervolgen. Lula werd daarvoor veroordeeld maar uiteindelijk werden alle aanklachten door het Hooggerechtshof nietig verklaard, waardoor Lula zich opnieuw verkiesbaar kon stellen. Lula hoopt de verdeelde Braziliaanse bevolking te verenigen, zo zei hij na zijn overwinning. Het is afwachten of Bolsonaro hem daar de kans toe geeft.