‘Ik zou durven beweren dat zonder Buren er geen Nederland was geweest’

Sanne Hertgers (31) werd in oktober 2023 vermoord door haar ex-partner, een politieman. Ze had na tien jaar huwelijk een punt gezet achter de relatie. Hij kon de breuk niet verkroppen en doodde haar met een broodmes, in het huis in Winterswijk waar ze net op zichzelf was gaan wonen.

Haar vader Wim Hertgers vond zijn dochter en kan dat beeld niet meer van zijn netvlies krijgen. Zondag sprak hij tijdens de landelijke protestmars tegen femicide in Rotterdam. Er moet meer aandacht komen voor vrouwen als Sanne die vastzitten in een relatie waarin sprake is van „intieme terreur”.

Wat is precies intieme terreur?

„Het is partnergeweld waarbij de man, het gaat vrijwel altijd om mannen, fysiek geweld gebruikt tegen de vrouw of haar tot seks dwingt. Maar het kan ook subtieler gaan waarbij de vrouw wordt geïntimideerd en vernederd en langzaam geïsoleerd van familie en vrienden.”

Hertgers en zijn vrouw Monique, de stiefmoeder van Sanne, zagen Sanne veranderen tijdens de relatie. Van een stoere, mondige vrouw die op kickboksen zat, motor reed en in een tbs-kliniek werkte, veranderde ze in een stil en teruggetrokken persoon. Ze raakte steeds meer in een sociaal isolement. Hun gevoel van ongemak over de relatie werd door de jaren heen steeds sterker. Pas na de dood van Sanne vielen de stukjes van een gruwelijke puzzel op zijn plek.

Welke rode vlaggen zag u met terugwerkende kracht?

Wim: „Hij isoleerde haar van vrienden en familie. Dat gaat niet in één keer, maar geleidelijk, waardoor je het niet direct in de gaten hebt. Hij had kaartjes voor de film als zij een andere afspraak had. Voor hen samen. Als zij wilde gaan sporten met vriendinnen, deed hij teleurgesteld. Veel leuker als je met mij gaat sporten, zei hij, anders zien we elkaar zo weinig.”

Monique: „Later hoorden we dat hij Sanne’s schaduw werd genoemd op de sportschool. Geen moment verloor hij haar uit het oog.”

Hoe kan een zelfstandige jonge vrouw zich zo laten inpakken door zo’n bezitterig type?

Monique: „Je merkt het niet meteen. Het zijn mannen die zich aanvankelijk heel charmant gedragen. Ze zijn in staat tot geraffineerde psychologische manipulatie. Ze zijn attent, nemen cadeautjes mee. ‘Hij kust nog net niet de grond onder mijn voeten’, zei Sanne.”

Wim: „Love bombing wordt dat ook wel genoemd.”

Hoe kan je dan als ouders zien dat er wat mis is?

Monique: „Sanne was een zonnetje in huis. Je kon veel en vaak met haar lachen. Toen ze een relatie kreeg met haar ex-man werd dat minder. Totdat ze helemaal leek uitgedoofd. Pas later begrepen we dat ze bang was om hem aanleiding te geven boos te worden. Huiselijk geweld is eigenlijk een te vriendelijke term. We zijn het thuisterrorisme gaan noemen.”

Wim: „We voelden onraad, maar we konden de vinger er niet opleggen. Ik kende het woord femicide niet eens.”

Lees ook

Lees ookFemicide in Nederland: voor deze vrouwen bleek hun relatie een doodvonnis

Lukte het om contact te houden?

Wim: „Dat werd steeds lastiger omdat hij ervoor ging liggen. Als ze alleen bij ons was, dan zat ze de hele tijd op haar telefoon. Later pas zagen we dat hij dan aan het appen was en haar verplichtte te reageren. Deed ze dat niet, dan kwam hij eraan.”

Monique: „Het is belangrijk om te zorgen dat er een informeel netwerk om haar heen is. Vraag aan vriendinnen wat zij van de relatie vinden. Praat met buren, familieleden, vrienden met wie ze contact heeft. En ga onverwacht langs. Vraag ook anderen dat te blijven doen. Als je je bezoek aankondigt, kan ze zich voorbereiden. Ga je onverwacht, dan zie je hoe het er werkelijk aan toe gaat.”

Zag Sanne zelf in hoe giftig de relatie was?

Wim: „Vaak worden vrouwen meegezogen in het psychologische spel. Voor buitenstaanders is dat lastig te begrijpen. Ook wij zijn pas later gaan zien dat het zo werkt. Sanne zei ook pas te zien hoe zeer ze gemanipuleerd was, toen ze uit de relatie was gestapt. Ook op seksueel gebied werd ze gedwongen dingen te doen die ze absoluut niet prettig vond. Ik heb spullen bij haar thuis gevonden die je als vader niet wil vinden.”

Monique: „Mannen maken de vrouwen volkomen afhankelijk van hem. Zo zeer, dat ze denken dat ze niets meer zijn zonder hen.

Kunnen hulpverleners een rol spelen?

Wim: „Zeker. Maar er is wel expertise nodig om de signalen te herkennen. In Nederland is veel hulpverlening ingericht op in gesprek blijven met beide partijen. Maar juist in dit geval, werkt dat slecht. Zeker omdat de mannen zich redelijk kunnen voordoen en hun narcisme verbergen.”

Monique: „Als een vrouw een einde aan de relatie maakt, moet zij zich verstoppen voor haar ex. Ze moet in een Blijf-van-mijn-lijfhuis. Pas als er sprake is van overduidelijk fysiek geweld, kan de Nederlandse politie in actie komen. In Italië bijvoorbeeld, krijgt de man een enkelband en moet hij uit haar buurt blijven. Doet hij dat niet dan heeft híj een probleem, niet zij. Daar moeten wij ook naar toe.”

In Nederland kan je 113 bellen als je kampt met suicidegedachten en 114 als een dier in nood is. Zou een telefoonnummer voor vrouwen die te maken hebben met intieme terreur kunnen helpen?

Wim: „Zeker! Dat zouden we graag zien. We zijn er mee bezig.”

Monique: „Vooral omdat de expertise er wel is, maar vaak versnipperd. In de ene gemeente valt het onder de politie, in de ander onder hulpverlening. In Winterswijk bleken ook twee regisseurs zorg en veiligheid te zitten. Dat wisten we helaas niet.”

Lees ook

Leesook Allerlei instanties wisten dat hij haar mishandelde – maar het mocht niet baten

Delen

Mail de redactie

‘We wisten waar we aan begonnen toen we hier gingen wonen, dat wat we doen eigenlijk illegaal is”, zegt een studente Informatiewetenschappen (22) over haar woonsituatie in het centrum van Amsterdam. Uit voorzorg sprak ze met haar twee huisgenoten regels af. „We zouden de deur alleen opendoen als we vrienden of bezorgers verwachtten”, vertelt ze. „Maar zulke afspraken vervagen op den duur.”

Allerminst een overbodige maatregel, zo bleek later, toen twee handhavers van de gemeente voor de deur stonden. „Ze hadden het vermoeden dat er meer mensen op ons adres wonen dan wettelijk is toegestaan”, vertelt de studente, die vanwege de kwetsbaarheid van haar huidige woonsituatie volledig anoniem is. „Of ze mochten binnenkomen.” Haar huisgenoten, die het gesprek vanuit de woonkamer volgden, stonden verstijfd. „‘Het komt nu niet uit, ik wilde net de deur uitgaan’, zei ik tegen de mannen. Heel ongeloofwaardig, omdat ik nog in mijn pyjama stond.” Toch vertrokken de ambtenaren, „met een telefoonnummer dat ik ze had gegeven, bestaande uit willekeurige cijfers”, geeft ze toe.

De twintig grootste studentensteden kampen met een tekort van ruim 23.000 studentenkamers, blijkt uit de Landelijke Monitor Studentenhuisvesting. Geconfronteerd met dat tekort en de stijgende huurprijzen, maar toch vastbesloten om op kamers te wonen, voelen studenten zich soms genoodzaakt om met meer mensen dan toegestaan op één adres te wonen. Meestal weet de verhuurder hier niets van, en zoeken studenten zelf mede-bewoners voor hun prijzige kamers en delen huur op.

„Wanneer de druk op huisvesting te groot wordt, gaan mensen zelf naar oplossingen zoeken”, zegt Peter Boelhouwer, hoogleraar Housing Systems aan de TU Delft. Zo worden berghokken zonder medeweten van de verhuurder omgetoverd tot geïmproviseerde slaapkamers, en bij dreigende controle weer teruggebracht tot opslagruimte, alsof de ‘spookstudenten’ er nooit waren.

Hok zonder daglicht

Een Amsterdamse student Interdisciplinaire Wetenschappen (22) vertelt dat hij ongeregistreerd „in een hok van zeven vierkante meter woont, waarin alleen een bed, een bureau en wat hoedjes aan de muur passen”. Een raam heeft hij niet. Er komt een beetje daglicht binnen via een smalle, niet te openen strook doorzichtig plastic die uitkijkt op de woonkamer. De meterkast bevindt zich in zijn kamer. Hij beschrijft hoe de ruimte wordt omgeven door gipswanden die zo dun zijn dat „je de muizen erachter hoort lopen”. Toch vindt hij zichzelf een geluksvogel. „Het is haast onmogelijk om een plek te vinden, laat staan voor een normaal bedrag”, vertelt hij. „Ik ben blij dat ik ergens terecht kan.”

Hoe groot het fenomeen ‘spookstudent’ is, valt niet te meten. Deze kan zich niet inschrijven op het daadwerkelijke woonadres. De studenten die NRC sprak, staan wel ingeschreven op een adres elders in Nederland, vaak bij hun ouders, soms bij een oom of tante, om zo een uitwonendenbeurs te kunnen ontvangen.

Het is duidelijk dat er veel onder de radar gebeurt

Iedereen die met NRC sprak, benadrukt dat illegaal huren breed speelt. „Het is duidelijk dat er veel onder de radar gebeurt”, zegt Boelhouwer.

Quota per wijk of straat

Om studentenoverlast tegen te gaan en de leefbaarheid in wijken te waarborgen, hebben studentensteden sinds een aantal jaar regels. Doorgaans mogen daar niet meer dan twee volwassenen een huishouden vormen, zegt Frank Dirks, projectleider woningmarktvraagstukken bij kennisnetwerk Platform31. „Dat is zonde”, zegt hij, „omdat er in het verleden juist veel gezinswoningen zijn gebouwd. In plaats van één of twee mensen, kunnen er daar ook drie of vier wonen.”

Voor drie of meer woningdelers heeft de verhuurder bijna altijd een vergunning nodig, maar die is vaak lastig te krijgen. Nagenoeg alle studentensteden stellen daarvoor eisen aan de woning en hanteren quota per wijk of straat. In Groningen, bijvoorbeeld, worden alleen vergunningen afgegeven in straten met minder dan 15 procent studentenhuisvesting.

Lees ook

Aanbod studentenkamers keldert met een derde: ‘Als ik maar niet elke dag tweeënhalf uur in de trein hoef te zitten’

Studentenhuisvestingsregisseur Ardin Mourik, door het Rijk aangesteld om de komende jaren 60.000 extra studentenkamers te realiseren, benadrukt dat gemeenten samen met woningcorporaties weliswaar „flink wat studentenkamers hebben bijgebouwd”, maar dat het particuliere huuraanbod verschraalt. Terwijl dat volgens de Landelijke Monitor Studentenhuisvesting goed is voor 43 procent van alle studentenkamers. Uit een recente data-analyse door NRC bleek dat het aantal studentenstudio’s en -kamers van zelfstandige verhuurders met bijna dertig procent is afgenomen, terwijl de huurprijzen voor deze woningen verder stegen met gemiddeld meer dan tien procent. Een verklaring voor die krimp is toegenomen regulering.

Ook Boelhouwer wijt het slinkende particuliere aanbod aan regels die verhuur onaantrekkelijk maken. Zo worden verhuurde woningen sinds 2023 zwaarder belast in box 3 voor sparen en beleggen, en door de Wet Betaalbare Huur kwam er een prijsplafond voor huurwoningen. Boelhouwer: „Huurwoningen worden massaal verkocht.”

Alles bij elkaar betekent dit volgens Mourik dat het aanbod op de studentenhuurmarkt de komende jaren laag blijft. De Landelijke Monitor Studentenhuisvesting voorspelt dat het kamertekort in 2032 kan zijn opgelopen tot ruim 42.000 eenheden.

Hartverzakking als de bel gaat

Spookhuurders zijn voortdurend beducht om ‘gepakt’ te worden door een kritische buur, de huisbaas of de gemeente. Oud-student Kees (26) die tot voor kort illegaal in Utrecht huurde en uit angst alsnog problemen met de gemeente te krijgen alleen met zijn voornaam in de krant wil, vertelt hoe hij extra aardig deed tegen een grillige buurvrouw, in de hoop haar goed gezind te houden.

De studente Informatiewetenschappen legt uit hoe zij en huisgenoten zo veel mogelijk onzichtbaar blijven: „Uit voorzorg proberen we de buren in het trappenhuis te mijden”, zegt ze. Pakketjes bestellen ze op naam van de ingeschreven huisgenoten. Feestjes, en de klagende buren die mogelijk volgen, willen ze niet riskeren. Sinds de twee handhavers van de gemeente aan de deur kwamen, krijgen de huisgenoten nog steeds „een hartverzakking” als onverwachts de bel gaat.

Gemeenten voeren regelmatig adrescontroles uit. Sommige hebben zelfs speciale teams om woningmisbruik op te sporen. Een melding van een buur of opvallend veel afval kunnen reden zijn voor controle. Wanneer blijkt dat er meer mensen wonen dan toegestaan, dan dreigt voor de verhuurder een boete die kan oplopen tot tienduizenden euro’s en uitzetting voor de bewoners.

Dat overkwam een voormalig rechtenstudent uit Leiden (27). „De achterbuurvrouw was al vaker komen klagen over geluidsoverlast tijdens het borrelen”, zegt hij. „Eerst stond ze met een decibelmeter in haar tuin, later is ze de gemeentelijke archieven ingedoken.” Daar ontdekte ze dat er slechts vijf bewoners op het adres mochten wonen, in plaats van de zeven toenmalige bewoners. Niet lang daarna kreeg de huisbaas de gemeente op zijn dak. „Onder druk van hem is vervolgens iedereen verhuisd”, vertelt de voormalig student. Hij kwam terecht in een studio aan de rand van de stad. „Dat was eenzaam. Ik ben gelukkiger wanneer ik met huisgenoten samenwoon.”

Volgens het kenniscentrum studentenhuisvesting Kences willen studenten in de eerste jaren van hun studie liever samen dan alleen wonen. Van de studenten jonger dan 20 jaar wil 52 procent samenwonen, aldus cijfers van de Landelijke Monitor Studentenhuisvesting. Mourik: „Ik denk dat er de afgelopen jaren te veel aan snel studio’s bijbouwen is gedacht, zonder te kijken wat die woonvorm met de bewoner doet.” Studentenpsychologen, zegt hij, worden overspoeld met eenzaamheidsklachten. „Een tiener gaat van het ouderlijk huis zomaar naar een miniwoning.”

Fotolijstjes onder dekens

Groter nog dan de kans op een controle van de gemeente, is het langskomen van de huisbaas voor iets als een reparatie of een brandveiligheidscontrole. Alle studenten die NRC spreekt, geven aan dat hun huurbaas geen weet heeft van de spookhuurconstructie. „Er ontstond pure paniek in de groepsapp toen de huisbaas aangaf langs te komen”, vertelt Femke (25), een oud-studente uit Groningen. Om de privacy van haar oud-huisgenoten die daar nog wel ongeregistreerd wonen te waarborgen, is haar achternaam weggelaten. Femke: „Een huisgenoot schreef: ‘Twee slaapkamers moeten helemaal verdwijnen’. ‘Iedereen moet meehelpen’, typte een ander.

„We stapelden matrassen, schroefden de bedden uit elkaar, schoven de losse stangen onder andere bedden en we verstopten de kussens en dekens onder de dekbedden van geregistreerde huisgenoten. Dat alles moest binnen een dag gebeuren”, vertelt de oud-studente. De leeggeruimde kamer diende voor een dag als kledingkast en opberghok. De huisgenoten hoopten dat de huisbaas niet onder de dekens zou kijken. Daar zou hij ingelijste foto’s en andere persoonlijke spullen aantreffen van voor hem onbekende huurders.

De spookhuurders leven met ingehouden adem op het ene adres en wonen officieel op het adres waar ze wel ingeschreven staan. Stemmen voor de gemeenteraadsverkiezingen mogen ze alleen in een gemeente waar ze (vaak) zelf niet wonen. En brieven met gevoelige informatie belanden bij ouders op de mat. De student Interdisciplinaire Wetenschappen vertelt dat hij ooit in een knokpartij verzeild raakte. „Daarna werd bij mijn ouders een brief van de politie bezorgd, dat had ik natuurlijk liever niet.” Ook voor een huisartsafspraak – een huisarts weigert vaak nieuwe patiënten die niet in het postcodegebied wonen – moeten de studenten terug naar het ouderlijk huis.

Bovendien heeft een gebrekkig inzicht in woonsituaties gevolgen voor hulpverlening en veiligheid. Mourik noemt brandgevaar. In geïmproviseerde slaapkamers ontbreekt vaak een vluchtweg. De brandweer vindt het zorgelijk dat „reddingswerkers niet precies weten hoeveel mensen er in een pand zijn en hulp nodig hebben”, zegt hij.

We moeten af van het oude idee dat nieuwbouw de enige oplossing is. Door woningdelen toe te staan verlaag je de druk op de markt

Versoepelde regels

„We kunnen simpelweg niet snel genoeg bouwen om alle zoekende jongeren en studenten te huisvesten”, zegt woningmarktdeskundige Frank Dirks. „Maar dat is ook niet nodig. We moeten af van het oude idee dat nieuwbouw de enige oplossing is. Door woningdelen toe te staan verlaag je de druk op de markt en benut je de bestaande voorraad veel beter.” Als gemeenten de vergunningsvrije grens van twee naar drie of vier bewoners optrekken, kunnen bovendien ook de illegaal inwonende studenten en jongeren een kamerhuurcontract krijgen, legt de onderzoeker uit.

De gemeente Utrecht nam als eerste grote studentenstad een concrete stap in die richting. Twee jaar geleden versoepelde ze de regels voor vergunningvrij verhuren: voortaan mogen drie, in plaats van twee, mensen die geen gezin vormen samen in één woning wonen. „We kregen regelmatig signalen van huurders en verhuurders dat er een kamer leeg bleef, terwijl de stad kampt met grote woningnood”, zegt een woordvoerder.

Bij het besluit werd leefbaarheid voor de buurt meegenomen. De aanname was toen dat drie huurders een buurt niet meer zouden belasten dan een gemiddeld gezin. Twee jaar later lijkt die inschatting te kloppen. Het aantal overlastmeldingen is nagenoeg gelijk gebleven.

En zelfs als die klachten wel toenemen, moeten we er volgens Mourik misschien anders mee omgaan. „Ik word een beetje moe van de discussie over overlast”, zegt hij. „De woonruimte in steden is zo schaars, dat we op een nieuwe manier met elkaar zullen moeten leren samenleven.”

Lees ook

Sinds strengere regulering van de huurmarkt zijn er 3.000 huurwoningen minder

Delen

Mail de redactie

De houten trap in het zestiende-eeuwse raadhuis van Buren kraakt als je naar boven klimt. Uit het raam is de tegenovergelegen kerk te zien. Daar waar in 1551, rond dezelfde tijd dat het raadhuis werd gebouwd, Willem van Oranje trouwde met Anna van Egmond, gravin van Buren.

Als je je weer omdraait, is tot in iedere hoek duidelijk dat eeuwen later de band met de Oranjes nog altijd wordt gevierd. Zelfs in het trappenhuis van Museum Buren & Oranje staan memorabilia van het huwelijk van Juliana en Bernhard, een rouwmokje ter gelegenheid van het overlijden van prins Claus, en een leeg pak koninginnekindvla, de reclame-inhaker bij de geboorte van prinses Amalia.

Het museum is nu vooral een verzamelingsmuseum, vertelt Johan Jonkers, voorzitter van de Stichting Museum Buren & Oranje. Het ontstond uit de privécollectie van Jan Thijsen, wethouder namens de SGP en Koninklijk Huis-fan, en werd aangevuld met spullen uit het Oranjemuseum in Baarn, dat in 2000 dichtging.

Vitrines vol souvenirs zijn het resultaat. En opvallend: voor de huidige prinsessen is lang niet zoveel gemaakt – of verzameld – als bijvoorbeeld voor Emma of Wilhelmina. Op Arianes plank staan alleen een bordje, een kerstbal en twee mokken.

Het museum krijgt inmiddels zóveel Oranjespullen aangeboden dat het meestal weigert iets aan te nemen. „We hebben meer dan genoeg blikken Wilhelmina-pepermunt”, zegt Jonkers. In de museumwinkel zijn à 1,50 euro mokken te koop van het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima en dat van prinses Irene en Pieter van Vollenhoven, en talloze theelepeltjes.

Crowdfunding

Wat Buren & Oranje vooral wil zijn, is een museum met een verhaal, zegt Jonkers: „Ik zou zelfs durven te beweren dat zonder Buren er geen Nederland was geweest.” Als Willem van Oranje niet met de dochter van de schatrijke graaf van Buren was getrouwd, met toestemming van keizer Karel V, was hij wellicht nooit zo’n belangrijke edelman geworden, misschien nooit de vader des vaderlands.

Buren was lang een vestingstad, met een van de grootste kastelen van Nederland, maar raakte langzaam in verval. De stenen van het kasteel werden in de twintigste eeuw deels voor de Hondsbossche Zeewering gebruikt, de binnenstad werd op het nippertje van sloop gered door een visionaire naoorlogse burgemeester.

Met crowdfunding heeft het museum een schilderij kunnen kopen dat ooit op het kasteel hing en dat de verzoening tussen de drie zonen van Willem van Oranje toont. Aan de andere kant van de schouw staat het pronkstuk van het museum: een kast uit 1632 die ook op het kasteel stond, en die Amalia van Solms liet maken voor echtgenoot Frederik Hendrik ter nagedachtenis aan zijn halfbroer prins Maurits.

Opvallend: voor de huidige prinsessen is lang niet zoveel gemaakt – of verzameld – als bijvoorbeeld voor Emma of Wilhelmina.

Foto’s Merlin Daleman

Er is meer bewaard uit het kasteel, maar veel ligt in het depot van het Rijksmuseum. Te wachten totdat Buren & Oranje temperatuur en luchtvochtigheid op orde heeft. Dat is lastig in een zestiende eeuws pand, zegt Jonkers. „Het lekt hier energie. Dat is ook de reden dat we van oktober tot maart dicht zijn.”

Gemeentefinanciën

Het gebouw is van de gemeente, en die gaat het verkopen om de financiën op orde te houden. Zero-based budgeting heet het volgens de wethouder: kosten en uitgaven moeten in balans zijn, en hij maakte tijdens een raadsvergadering duidelijk dat dat bij het oude raadhuis niet lukt.

Dat betekent dat Buren & Oranje moet verhuizen. Wanneer is nog onduidelijk, de nieuwe locatie is enkele meters verderop in de oude stadspoort. En hoewel teleurgesteld dat het museum moet verhuizen, biedt de verhuizing ook kansen om te moderniseren. Jonkers, die een pannenkoekenrestaurant heeft in de stad en pas enkele jaren betrokken is bij het museum, laat de tekeningen zien van hoe ze het hadden willen verbouwen.

Hij geeft als voorproefje de audiotour mee die te krijgen is in het museum, een korte wandeling door het stadje aan de hand van de huwelijksdag in 1551. Volgend jaar wil Buren die groots vieren, met onder meer een middeleeuwse markt en een gezamenlijke maaltijd. In gezelschap van de huidige graaf van Buren? Jonkers haalt zijn schouders op.

Die huidige graaf is de koning. Op de bovenste etage van het museum ligt een paar schaatsen, in 1986 deed de toenmalige kroonprins als W.A. van Buren mee aan de Elfstedentocht. Zoals zijn oma en overgrootmoeder ‘Van Buren’ gebruikten om een restaurant te reserveren. Het zijn niet de echte schaatsen, bekent Jonkers. Die lagen wel in Buren, maar heeft het museum geschonken aan het Fries Schaatsmuseum in Hindeloopen.

Delen

Mail de redactie