Dilemma
Toen de topman van techbedrijf Astronomer en het hoofd personeelszaken tijdens een Coldplay-concert in elkaar verstrengeld werden betrapt door kiss cam wisten ze niet hoe gauw ze moesten wegduiken. Niet veel later volgde hun vertrek bij het bedrijf. Wat je in je privétijd uitspookt kan gevolgen hebben voor je werk en zelfs leiden tot ontslag. Hoe zit dat in Nederland? Wanneer leidt (wan)gedrag buiten het werk tot ontslag en wanneer niet?
Hoe functioneert de werknemer?
Er zijn drie veel voorkomende categorieën te onderscheiden van gedrag buiten werktijd dat leidt tot een arbeidsconflict: een werknemer die in de gevangenis terechtkomt, drugsgebruik en het aangaan van een relatie met een cliënt of collega, zoals bij de Astronomer-rel.
Een strafrechtelijke vervolging heeft niet automatisch arbeidsrechtelijke gevolgen. „Als je vervolgd bent, wil dat niet zeggen dat jij je werk niet goed doet”, zegt Rez Gaff, jurist en docent arbeidsrecht aan Tilburg University. „De rechter kijkt altijd in de eerste plaats naar hoe die werknemer functioneert”, aldus Gaff. En als iemand goed functioneert, is wat iemand buiten werktijd heeft misdaan niet direct reden voor ontslag.
Dat bleek bijvoorbeeld in een zaak waarin een bankmedewerker ontucht had gepleegd met zijn stiefzoon. Hij had daarvoor een gevangenisstraf gekregen en zijn werkgever ontsloeg hem op staande voet. De man vocht zijn ontslag aan en de Hoge Raad oordeelde uiteindelijk dat het onrechtmatig was omdat het functioneren van de bankmedewerker losstaat van de ontucht die de medewerker pleegde. Voor de ontucht was hij bovendien al gestraft.
Werkgevers willen veiligheidsrisico’s of belangenverstrengeling voorkomen
Zelfs een gevangenisstraf leidt dus niet automatisch tot een ontslag. „Veelal leidt het wel tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst, wat bij de kantonrechter gebeurt”, zegt jurist Gaff. Omdat je simpelweg niet beschikbaar bent om te werken, wordt je contract ontbonden. „In zo’n geval kun je nog recht hebben op een transitievergoeding en een WW-uitkering, waar je bij een ontslag op staande voet geen recht op hebt.”
Als er in de privétijd iets voorvalt, waardoor een werkgever niet meer met een werknemer verder wil, kan ook nog een beëindigingsovereenkomst worden getekend. Dan wordt een gang naar de rechter voorkomen. Bijvoorbeeld omdat (een van) beide partijen zo’n kostbare en lange procedure wil voorkomen. Procederen is niet altijd de beste optie, vindt Gaff. „Je moet altijd afwegen: wat zou ik bij de rechter kunnen krijgen wat ik nu nog niet heb gekregen? Soms kreeg je gewoon een mooie overeenkomst aangeboden en wil je door met je leven, in plaats van te blijven hangen in een bepaalde procedure.”
Heeft de werknemer een voorbeeldfunctie?
Als er een duidelijke relatie bestaat tussen de misdraging buiten werktijd en de uitvoering van het werk, kan ontslag toch op zijn plaats zijn. Dat schrijft arbeidsrechtadvocaat Pascal Besselink op LinkedIn, waar hij een lijst met rechterlijke uitspraken deelt die dat punt ondersteunen. Elke zaak wordt aan de hand van de specifieke feiten en omstandigheden beoordeeld door de rechter. En soms leidt dat tot ontslag.
Voor veel werkgevers is het namelijk van belang dat hun werknemers van onbesproken gedrag zijn. Dat geldt bijvoorbeeld voor zorg- of hotelmedewerkers, door wier gedrag cliënten zich van de zorgverlener of het hotel kunnen afkeren. „Vaak hebben werkgevers ook huisregels en gedragscodes, waarin duidelijk is vastgelegd wat wel en niet mag”, aldus Gaff. Zo kan drugsgebruik buiten het werk verboden zijn, met als consequentie ontslag op staande voet.
„Als je een arbeidscontract tekent, ga je akkoord met die regels, of je ze nu gelezen hebt of niet”, zegt Gaff. Naast relaties met patiënten of collega’s, is drugsgebruik ook vaak verboden in bepaalde beroepen. „Werkgevers willen een bepaald vertrouwen behouden en belangenverstrengeling of mogelijke veiligheidsrisico’s voorkomen.”
Sommige werkgevers nemen het zekere voor het onzekere en laten medewerkers een drugstest doen. Ook daarover diende een zaak, waarbij een hotelmedewerker die cocaïne had gebruikt was ontslagen, omdat ze weigerde aan een rehabilitatieprogramma deel te nemen. In die zaak oordeelde de Hoge Raad dat de inmenging in de privésfeer door de werkgever gerechtvaardigd was. „Het in stand houden van de reputatie en veiligheid van het hotel maakte de inbreuk proportioneel”, zegt Gaff.
Ten slotte zijn er zaken waarbij bepaalde standpunten onverenigbaar worden geacht met het werk. Zo deed een Greenpeace-medewerker op Facebook politieke uitspraken in strijd met de code of conduct van het bedrijf. De rechter ontbond het contract, en oordeelde dat de medewerker had gehandeld in strijd met goed werknemerschap. „De mening van die werknemer stond zo haaks op de kernwaarden van Greenpeace, waardoor werkgever imagoschade zou leiden als zij de werknemer nog in dienst zou houden”, stelt Gaff.
Dus
Wat je in je privétijd doet, is in principe privé. Maar toch kan hoe je je dan gedraagt consequenties voor je werk hebben. Of en hoe het je je baan kan kosten, hangt altijd af van de omstandigheden. Wees je in ieder geval bewust van wat je met je werkgever hierover hebt afgesproken. Als gedragingen jou en je werkgever in een lastig parket hebben gebracht, en je werkgever wil van je af, vraag jezelf dan af of het de moeite waard is om over te procederen.
