Partijleider Xi Jinping heeft het zelf gezegd: in 2027 moet het Chinese leger klaar zijn voor een invasie van Taiwan. De Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth gaat nog verder: volgens hem zal in datzelfde jaar de invasie daadwerkelijk plaatsvinden. Inderdaad lopen de spanningen rond Taiwan voortdurend op. Maar dat hoeft niet per se te betekenen dat er over twee jaar om Taiwan een (wereld)oorlog uitbreekt. Het is aannemelijker dat Xi niet kiest voor het gebruik van militair geweld, maar voor een veel minder opvallende manier om zich van Taiwan meester te maken.
Xi heeft zó vaak verzekerd dat Taiwan goedschiks of kwaadschiks met China herenigd zal worden dat hij onmogelijk bakzeil kan halen. Hij zou dan immers niet alleen zijn gezicht verliezen, maar waarschijnlijk ook zijn macht. Maar of de eenwording er ooit zal komen, dat weet niemand. Wel weet China de formule die het voor de hereniging wil gebruiken: één land, twee systemen. Die slagzin was oorspronkelijk door Mao bedacht voor Tibet, en diende later om de overdracht van Hongkong en Macau aan China te vergulden.
Het beloofde opzetje is in Tibet en Hongkong neergekomen op ‘één land, één systeem’, maar Beijing blijft eraan vasthouden. Toen China in 2020 de massale prodemocratische protesten in Hongkong met grof geweld liet neerslaan, gaf het ook de genadeslag aan de geloofwaardigheid van de herenigingsformule. De Taiwanezen hechten te veel aan hun democratie en hun cultuur om assimilatie met China te accepteren. De ervaringen met hun eigen dictatoriale bewind, dat in 1949 een bloedige ‘witte terreur’ ontketende en bijna veertig jaar de staat van beleg handhaafde, waren traumatisch geweest. Het Chinese verhaal dat de Taiwanezen niets liever willen dan hereniging met het vasteland, komt erop neer dat ze staan te springen om een nieuwe dictatuur. Pure fantasie.
Plaagstoten
Voor China is de Taiwanese afwijzing geen enkele reden om de campagne voor het opslokken van het eiland te staken. Daarvoor worden allerlei vormen van intimidatie gebruikt. Chinese oorlogsschepen en gevechtsvliegtuigen komen voortdurend dicht in de buurt. Dreigend dichtbij houdt China militaire oefeningen. De bouw van een vloot van landingsvaartuigen moet de angst voor een invasie vergroten. Daarnaast zijn er plaagstoten zoals cyberaanvallen en het doorsnijden van onderzeese communicatiekabels.
De Taiwanezen hebben al zo lang dreigementen gehoord over een invasie of een economische blokkade dat ze er haast immuun voor zijn geworden. Maar vooral sinds het aantreden, vorig jaar mei, van de huidige president William Lai, is de spanning flink toegenomen. Beijing noemt Lai een onverbeterlijke separatist. Hijzelf vindt afscheiding onnodig omdat volgens hem Taiwan in de praktijk al onafhankelijk is. De constatering van dit feit is voor China onaanvaardbaar. Het Chinese wapengekletter is zo luid geworden, dat de jaarlijkse militaire manoeuvres in juli voor het eerst gepaard zijn gegaan met grootscheepse oefeningen van de burgerbevolking.
China hanteert ook niet-militaire methodes. Het probeert Taiwan economisch aan zich te binden en diplomatiek te isoleren. Ook soft power wordt ingezet, bijvoorbeeld door het uitnodigen van Taiwanezen die in China in de watten worden gelegd, vooral als ze behoren tot de Kwomintang. Deze partij was destijds in de Chinese Burgeroorlog de bittere vijand van de Communisten en is nu in Taiwan de belangrijkste oppositiepartij. De Kwomintang wil geen hereniging met het huidige China, anders zou ze leeglopen, maar ze is minder kritisch tegen China dan de regerende Democratische Progressieve Partij.
Geschiedvervalsing
Wat drijft China om zijn aanspraken op Taiwan zo hardnekkig kracht bij te zetten? De Chinezen is van kindsbeen af ingehamerd dat Taiwan een onafscheidelijk deel is van hun moederland. Over dit axioma is iedere discussie onmogelijk. Een ander grondbeginsel, dat veel minder bekend is, is daar nauw mee verweven: het principe dat de Volksrepubliek even groot moet zijn als het China van de Qing, de laatste keizersdynastie. Onder deze op expansie beluste keizers bereikte China de grootste omvang uit zijn geschiedenis. Later moesten de communisten alleen hun aanspraken op Mongolië opgeven toen de Sovjet-Unie tussenbeide dreigde te komen.
Taiwan was sinds 1683 een Qing-kolonie en had dus deel moeten zijn van de Volksrepubliek. Maar dan moeten we wel de geschiedenis geweld aandoen. Zonder geschiedvervalsing zou er zelfs helemaal geen kwestie-Taiwan hebben bestaan. De oorspronkelijke bewoners waren geen Chinezen, maar Austronesiërs. Vier eeuwen geleden werd het eiland een kolonie. Na de Oost-Indische Compagnie, de Spanjaarden en een opstandige Chinese piraat meldde zich een Qing-leger, waarna het eiland voor het eerst op officiële Chinese landkaarten verscheen. Taiwan werd geannexeerd, net als Tibet en Xinjiang. Veel liefde was er niet tussen de Han-Chinese kolonisten en de inheemse bevolking van ‘barbaren’ en ‘wilden’. De keizer deed geen moeite de oorspronkelijke bevolking vertrouwd te maken met de Han-Chinese cultuur.
Na ruim tweehonderd jaar en een verloren oorlog tegen Japan moest China in 1895 plaatsmaken voor een nieuwe kolonisator. Ook Korea werd een Japans wingewest. Een halve eeuw later stortte Japan in en werd Taiwan deel van de Republiek China, erfgenaam van het Qing-keizerrijk. In 1949 riep Mao Zedong de Volksrepubliek China uit. Kort tevoren waren zijn vijand Chiang Kai-shek en een miljoen aanhangers gevlucht naar Taiwan, waar Chiang een ijzeren dictatuur vestigde. Het eiland heeft dus nooit behoord tot de Volksrepubliek. Mao en zijn opvolgers hebben zich nooit neergelegd bij het ‘verlies’ van Taiwan, maar Xi Jinping lijkt er een halszaak van te hebben gemaakt.
‘Grijze zone’
China hanteert tegen Taiwan de tactiek van de ‘grijze zone’: afzonderlijk zijn de agressieve maatregelen niet ernstig genoeg om een oorlog te ontketenen, maar ze worden almaar dreigender en gevaarlijker, totdat ze allemaal bij elkaar tot de zege leiden, zonder dat er een groot conflict ontbrandt. Dat zou een moderne toepassing zijn van een wijsheid van de antieke Chinese strateeg Sun Tzu: ‘De opperste krijgskunst is de vijand verslaan zonder te vechten.’ Die strategie ligt meer voor de hand dan een militaire actie, die te veel risico’s inhoudt.
De kwestie-Taiwan is uitgegroeid tot een groot geopolitiek conflict. Ze is niet los te zien van de spanningen in de aangrenzende Zuid-Chinese Zee, die bijna geheel wordt geclaimd door China. Diverse NAVO-landen, waaronder de VS en Nederland, hebben in dit zeegebied met vliegdekschepen en andere oorlogsbodems hun spierballen laten zien. NAVO-chef Rutte vindt dat China gevaarlijk is voor het Westen en samenspant met Rusland, maar die uitspraken lijken vooral bedoeld om angst te zaaien en de aanschaf van meer wapentuig te rechtvaardigen.
Lees ook
In Taiwan ontmoeten Chinese burgers steeds meer achterdocht. ‘Het lijkt nu eerder alsof ze bang zijn dat je een spion bent’
Mogelijk komt er een uitbreiding van de NAVO met Oost-Aziatische landen. Ook is er sprake van de oprichting van een Aziatische mini-NAVO, met als mogelijke leden Japan, de Filipijnen, Australië en andere pro-westerse landen in de regio. Geweldsdreigingen tegen China zouden echter niet nodig zijn als Beijing weet dat agressie zou worden beantwoord met strenge economische strafmaatregelen. De waarschuwing met zware sancties zou een preventieve werking moeten hebben. Wel moeten de sanctionerende landen zich minder kwetsbaar maken door harder te werken aan zelfvoorziening op het gebied van strategische materialen of door op zoek te gaan naar nieuwe, betrouwbare leveranciers.
Of Trump zich rechtstreeks met Taiwan zal inlaten is onduidelijk, maar wel duidelijk is dat hij de aanval niet schuwt, denk aan het Amerikaanse bombardement op Iran. Een Amerikaans vergeldingsbombardement is voor Xi een schrikbeeld. Het is ook mogelijk dat Trump in het uur van de waarheid Taiwan laat stikken of uit Taiwans nood een slaatje probeert te slaan, of dat hij China met ondoordachte sancties treft. Juist die riskante onzekerheid is voor Xi reden tot behoedzaamheid. Terecht gaat hij dan ook te rade bij Sun Tzu.
