In menig Europees land zijn diverse vaccinaties verplicht. In Nederland nul. Hoe kan dat anders?

Posted on July 29, 2025 by admin

Vaccinatie tegen mazelen: verplicht in elf Europese lidstaten. Vaccinatie tegen polio: verplicht in twaalf lidstaten. Kinkhoest: in tien lidstaten. Verplichte vaccinaties in Nederland: nul.

In het Nederlandse rijksvaccinatieprogramma zijn dertien besmettelijke ziektes opgenomen, waartegen ouders hun kinderen op vrijwillige basis kunnen laten inenten. Meteen vanaf de invoering in 1957 is de vaccinatiegraad in Nederland altijd relatief hoog geweest, vertelt Jeanne Marie Hament, manager van het rijksvaccinatieprogramma bij het RIVM. „Mensen waren heel blij dat er iets was tegen vreselijke ziektes als polio en tetanus.” Maar sinds een jaar of tien daalt de vaccinatiegraad.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseert een vaccinatiedekking van 90 procent (voor DKT, difterie, kinkhoest en tetanus) tot 95 procent (voor mazelen) voor voldoende groepsimmuniteit. Vorig jaar haalde meer dan de helft van de landen in de Europese regio (53 landen in Europa en Centraal Azië) die dekking niet voor BMR (bof, mazelen en rodehond) en/of DKT. Dat is ook zo in Nederland: de geregistreerde vaccinatiegraad voor DKTP (DKT en polio) was in maart dit jaar 88,5 procent en voor BMR 88,8 procent.

Mazelen is een extreem besmettelijke ziekte, die in uitzonderlijke gevallen dodelijk kan zijn en waartegen geen medicijnen zijn. Baby’s kunnen er op z’n vroegst pas tegen worden ingeënt als ze 1 jaar zijn. In Europa waren er in 2024 ruim 125.000 gevallen, meer dan in de 25 jaar daarvoor, constateerde de WHO in maart. In Nederland werden vorig jaar 205 meldingen van mazelen gedaan, dit jaar tot half juli al 488, blijkt uit de meest actuele cijfers van het RIVM. Het gaat om losse gevallen en kleine clusters, er is geen sprake van een landelijke uitbraak.

Ook kinkhoest is bezig aan een ‘opmars’: bijna 300.000 mensen in Europa kregen die ziekte in 2024, meer dan een verdrievoudiging ten opzichte van 2023. „Dit zijn niet zomaar cijfers, het zijn honderdduizenden gezinnen die in angst zitten omdat hun kinderen ziek zijn, en dat had voorkomen kunnen worden”, aldus Hans Kluge, regiodirecteur Europa van de WHO. In Nederland is het aantal meldingen van kinkhoest nu relatief laag, vorig jaar werden ruim 18.000 gevallen gemeld en overleden acht mensen aan de ziekte, onder wie vijf baby’s.

Lees ook

Hoe gevaarlijk is kinkhoest? Hoe herken je de mazelen? Deze en zes andere vragen over twee ‘vergeten’ ziektes

Vrijwel simultaan met de daling van de vaccinatiegraad klinkt de roep om het invoeren van een vaccinatieplicht in Nederland. Zo’n verplichting geldt op dit moment in dertien lidstaten van de Europese Unie, variërend van één verplichte vaccinatie (in België voor polio, in Duitsland voor mazelen) tot rond de tien of zelfs vijftien verplichte vaccinaties (in Letland). Al betekent dit niet dat onder dwang een prik in iemands arm wordt gezet.

De roep om verplichte vaccinatie is zo mákkelijk

Martin Buijsen
hoogleraar gezondheidsrecht

Juridisch geen bezwaar

In 2021 behandelde het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg een zaak van enkele Tsjechische ouders, die de boete aanvochten die ze kregen omdat hun kinderen niet gevaccineerd waren. Het Hof oordeelde dat die vaccinatieplicht weliswaar een inmenging is op het recht op privéleven (artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens). Maar die is in dit geval geoorloofd omdat die een legitiem doel dient: het beschermen van anderen en de volksgezondheid.

Dat betekent dat er juridisch gezien geen bezwaar zou zijn om een vaccinatieplicht invoeren, zegt Martin Buijsen, hoogleraar gezondheidsrecht aan de Erasmus School of Law. „Het hof heeft dus gezegd: verplichte vaccinatie mag. Daar zou Nederland ook toe kunnen overgaan, dat is het probleem niet.” Maar, verzucht hij, „de roep om verplichte vaccinatie is zo mákkelijk.” Veel landen met een vaccinatieplicht hebben daar al een lange traditie in, stelt Buijsen, „die komt vaak nog uit de communistische tijd”.

Voor de invoering van een vaccinatieplicht is wetgeving alleen niet voldoende, waarschuwt Buijsen. „Als je wilt verplichten, moet je ook goed handhaven. Er moeten genoeg vaccins beschikbaar zijn, voldoende personeel om die te zetten en over het beleid moet goed gecommuniceerd worden met de doelgroep. Wil je werkelijk een hogere vaccinatiegraad bereiken, dan komt daar veel meer bij kijken.”

Er bestaan binnen de EU verschillende vormen van verplichting en handhaving. In sommige landen mag geweigerd worden op religieuze gronden en soms vanwege gewetensbezwaren. Vaak wordt volgens Buijsen „niet goed gemonitord en is de handhaving niet optimaal”.

Hoge boetes in Hongarije

In Letland bijvoorbeeld zijn vrijwel alle vaccinaties verplicht, maar er staat geen sanctie op weigeren. Buijsen: „Er komt alleen een arts langs die om een handtekening vraagt en misschien nog wat informatie verstrekt over de voordelen van vaccinatie. En daar blijft het bij.” Hongarije (twaalf van de veertien vaccinaties verplicht) kent juist relatief hoge boetes. In beide landen is de vaccinatiegraad voor mazelen hoog: tussen 98 en ruim 99 procent.

Volgens een studie uit 2024 over vaccinatieplicht in Europa, gepubliceerd in Vaccines, hebben landen met een vaccinatieplicht over het algemeen een hogere vaccinatiegraad dan landen die vaccinaties alleen aanbevelen. De invoering of uitbreiding van een vaccinatieplicht kan ervoor zorgen dat de vaccinatiegraad stijgt, zoals bijvoorbeeld in 2017 gebeurde in Frankrijk en Italië.

In België is alleen een poliovaccinatie verplicht; alle baby’s moeten die gekregen hebben voor ze achttien maanden zijn. In Duitsland is sinds 2020 mazelenvaccinatie verplicht voor kinderen vanaf 1 jaar die naar het kinderdagverblijf gaan.

Afbreuk aan vertrouwen

In Nederland willen VVD en D66 een wetsvoorstel indienen waarin bepaald wordt dat ongevaccineerde kinderen geen toegang krijgen tot kinderopvang als de vaccinatiegraad onder de „kritische grens” van 92 procent komt. De Tweede Kamer heeft hierover nog niet gedebatteerd. Een eerder, vergelijkbaar voorstel van D66 is in 2022, tijdens de coronacrisis, afgewezen in de Eerste Kamer.

Volgens hoogleraar Buijsen kunnen Nederlandse kinderdagverblijven niet-gevaccineerde kinderen al weigeren. „Dat is weinig bekend, maar dat mag gewoon. Daar mag de overheid ze wel meer op wijzen”, vindt hij. Dat geldt niet voor (basis)scholen: het recht op onderwijs voorkomt dat scholen een verplichte vaccinatie mogen vragen.

Hament van het RIVM twijfelt of er voor het verplicht stellen van vaccinaties voor toegang tot de kinderopvang in Nederland een voedingsbodem is. „De vraag is of het past bij onze vrije samenleving.” Bovendien denkt zij dat het voorstel weinig toegevoegde waarde heeft. „De vaccinatiegraad onder kinderen die naar de opvang gaan ligt al boven de 90 procent, blijkt uit recent onderzoek van het RIVM. Je bereikt er dus niet de groep mee die nu al niet naar de kinderopvang gaat en een lagere vaccinatiegraad heeft; je lost het probleem er waarschijnlijk niet mee op.”

Buijsen denkt dat een vaccinatieplicht in Nederland averechts zou werken: „Het invoeren van verplichte vaccinatie doet ook afbreuk aan het vertrouwen van mensen in instituties en in vaccins.”

Het afnemende vertrouwen in de overheid onder sommige bevolkingsgroepen is een van de belangrijkste oorzaken voor de daling van de vaccinatiegraad. „We zagen dat al vóór covid, vanaf 2012, 2013 zette een daling in”, zegt Hament. „Er spelen mogelijk andere dingen mee, zoals de Toeslagenaffaire en Nederlandse politici die uitspraken doen over bepaalde bevolkingsgroepen. Terwijl we weten dat vertrouwen in de overheid een belangrijke rol speelt bij de keuze om te vaccineren. Dat zie je bijvoorbeeld ook in Engeland en Vlaanderen.”

Buijsen vindt dat de overheid vooral goede voorlichting moet geven. „Er wordt gezegd dat er sprake is van vaccine hesitancy door sociale media, dat is tot op zekere hoogte zo. Maar een veel grotere groep, die traditioneel gezien moeilijk bereikt wordt in de gezondheidszorg, is de groep mensen met een lagere sociaal-economische status.”

Vaccinatie is slachtoffer van haar eigen succes

Regina De Dominicis
Unicef

Vaccinatieparadox

De vaccinatiegraad daalde in Nederland de afgelopen jaren het sterkst onder kinderen met een biculturele, met name Turkse of Marokkaanse, afkomst. Daardoor groeit, naast de Biblebelt waar veel orthodox-protestanten hun kinderen niet laten vaccineren, ook in de grote steden de kans op een uitbraak. Clusters van mazelen werden verder opvallend veel gezien op antroposofische scholen. Zeker sinds de coronapandemie is er daarnaast een luidruchtige groep hoogopgeleide, conservatieve ouders, ook wel ‘welness-rechts’ genoemd, die kritisch zijn over vaccineren.

Lees ook

‘Wellness-rechts’, mensen met prikangst en religieuzen: groep van ongevaccineerden wordt steeds diverser

Vaccinatie is slachtoffer van haar eigen succes, zei Regina De Dominicis, regionaal directeur van Unicef voor Europa en Centraal Azië, eerder deze maand. „De huidige generatie heeft niet de verwoestende impact gezien van ziektes die door vaccinatie te voorkomen zijn – dat leidt tot zelfgenoegzaamheid en is een voedingsbodem voor het verspreiden van desinformatie.”

Dat merkt ook het RIVM. „We horen vanuit de gezondheidszorg dat mensen in de spreekkamers zeggen bang te zijn voor autisme of dat vaccinatie niet goed zou zijn voor de afweer.” Voor die aannames is geen bewijs. Er is sprake van een vaccinatieparadox, zegt Hament. „We kunnen ons nu niets meer voorstellen bij de heel ernstige ziektebeelden die horen bij ziektes als polio en tetanus. En dat is misschien juist onderdeel van het probleem.”

Pleisters na vaccinatie. Foto’s Getty Images, bewerking NRC

Het RIVM werkt met partners aan een wijkgerichte aanpak, onder meer voor voorlichting van bevolkingsgroepen die voor de gezondheidszorg moeilijk te bereiken zijn. „Er zijn veel dingen gaande in de steden. Maar het gaat met kleine stapjes.”

Want het is moeilijk verloren vertrouwen terug te winnen, geeft Hament toe. „De mens is meer dan alleen de kennis in je hoofd. Van belang is ook gevoel, hoe je bent opgevoed, wie je om je heen hebt. Twijfel, daar komt veel gevoel en angst bij kijken. Dat kan je vaak niet met logische argumenten alleen wegnemen.”

Fed-baas Powell houdt zijn kwelgeest Trump op afstand, maar zijn bestuur begint verdeeld te raken

admin
July 30, 2025
0

Ongekende, steeds zwaardere politieke pressie vanuit het Witte Huis op de centrale bank om de rente te verlagen: zou die centrale bank, de Federal Reserve, daarvoor zwichten?

Nee, voorlopig niet, kun je concluderen na de rentevergadering die de Fed woensdag in Washington hield. De door Jerome Powell geleide centrale bank hield de rente ongewijzigd, op een bandbreedte tussen de 4,25 en 4,5 procent.

De Fed vindt het risico dat de inflatie toeneemt vooralsnog te hoog om een renteverlaging te rechtvaardigen. Zo gaat de centrale bank in tegen president Donald Trump, die via forse renteverlagingen de economie wil aanjagen en de staatsschuld betaalbaarder wil maken. De president maakte dat de voorbije weken steeds luider duidelijk, onder meer door te dreigen met het ontslag van Powell.

Tegelijk raakt de Fed intern toenemend verdeeld. Twee van de zeven vaste bestuursleden van de Fed stemden tegen het rentebesluit. Deze dissidenten hadden wél een renteverlaging gewild. Het Fed-bestuur bestaat uit zeven vaste bestuurders plus vijf hoofden van regionale Fed-afdelingen. Sinds 1993 kwam het niet voor dat twee vaste bestuursleden officieel bezwaar aantekenden, schrijft The Wall Street Journal. Het gaat om Michelle Bowman and Christopher Waller, die allebei door Trump werden benoemd tijdens diens eerste termijn (2017-2021). Volgens Amerikaanse media wil Waller graag Powell opvolgen, die overigens ook door Trump werd benoemd. Powells termijn loopt af in mei 2026, als hij niet eerder door Trump de deur wordt gewezen.

‘Domkop’

President Trump eist van Powell en zijn bestuur drastische renteverlagingen – van drie procentpunten, opperde hij onlangs – onder meer omdat dit de economie zou helpen en de staatsschuld betaalbaarder zou maken. De voorbije weken voerde Trump zijn aanvallen op Powell op. Hij noemde Powell onder meer een „vreselijk slechte” Fed-voorzitter, „te laat” (met renteverlagingen) en een „domkop”.

Als mogelijke ontslaggrond voor Powell suggereert het Witte Huis dat hij verantwoordelijk is voor kostenonverschrijdingen bij de verbouwing van het Fed-hoofdkwartier in Washington. Vorige week kwam Trump ongevraagd langs in het Fed-gebouw en probeerde hij Powell voor de camera’s te intimideren.

Na deze voor Powell zeer ongemakkelijke episode, die hij in de persconferentie diplomatiek een „prettig bezoek” noemde, was hij woensdag in zijn meer vertrouwde rol, in de perszaal van de Fed. Alsof er niets was gebeurd, gaf hij droogjes de economische argumenten voor het gelijk houden van de rente.

De voorbije weken voerde Trump zijn aanvallen op Powell op en noemde hem een „vreselijk slechte” Fed-voorzitter

De Fed heeft een dubbel mandaat: prijsstabiliteit (gedefinieerd als inflatie van rond de 2 procent) en maximale werkgelegenheid. Momenteel ligt de inflatie op tussen de 2,5 en 2,7 procent – „ietwat” boven de doelstelling dus, in Powells woorden. De werkloosheid ligt laag, op 4,1 procent, de arbeidsmarkt is „robuust”, zei hij.

De inflatie begint verder op te lopen, vooral door duurdere import, onder meer van speelgoed, kleding en interieurartikelen. Winkelketens als Walmart kondigden in mei al aan dat ze hun prijzen zouden verhogen als gevolg van de importheffingen. De inflatie in de VS zal „boven het doelniveau blijven”, schreef het Internationaal Monetair Fonds dinsdag in een economische analyse.

Lees ook

Met zijn aanvallen op de Fed zaagt Trump aan een pijler van het financiële systeem

Powell zei dat de vraag de komende tijd zal zijn of de extra inflatie door de invoerheffingen „kortstondig” zal blijken te zijn, of juist „hardnekkig”. „Dat risico moeten we gaan beoordelen en managen”, zei hij. Nog vers in het geheugen heeft de Fed zijn verkeerde inschatting van de inflatie van vlak na de coronapandemie. De Fed onderschatte, net als andere centrale banken, de duur en de hoogte van de inflatie.

‘Niet onze zaak’

Powell zei, met andere woorden: op dit moment kunnen wij, vanwege Trumps eigen handelsbeleid, de rente niet verlagen. Hij liet open of dit bij de volgende rentevergadering in september wel kan: in de tussentijd zal de Fed veel nieuwe economische data binnenkrijgen, ook over de economische groei, die nu afneemt.

En Trumps argument, dat de Amerikaanse overheid goedkoper kan lenen als Powell de rente verlaagt? Daar was de Fed-baas heel helder over: dat is niet onze zaak. „We hebben een mandaat en we houden geen rekening met de kosten voor de regering van veranderingen in de rente.”

De verdeeldheid binnen het Fed-bestuur schilderde Powell af als een gezonde inhoudelijke discussie over de stand van de inflatie en van de arbeidsmarkt. „Dit was een goede vergadering.”

Dit rentebesluit is zeer tegen het zere been is van president Trump en dreigt de campagne vanuit het Witte Huis tegen Powell alleen maar heviger te maken. In toenemende mate leidt Trumps bemoeienis met de Fed tot zorgen over aantasting van de onafhankelijkheid van de Amerikaanse centrale bank. Die onafhankelijkheid is volgens de meeste economen en beleggers een belangrijke pijler onder de financiële stabiliteit.

De bestuursvoorzitters van grote Amerikaanse zakenbanken als JP Morgan en Goldman Sachs waarschuwden de voorbije weken voor onrust op de financiële markten bij verdere politieke bemoeienis. Powell stelde woensdag dat de onafhankelijke positie „goed is geweest voor de Amerikaanse bevolking” en daarom „gerespecteerd moet worden”.

Niet voor niets, zei Powell, is er in alle ontwikkelde economieën „een beetje afstand” gecreëerd tussen politiek en monetair beleid. „Anders is er de verleiding om de rentestand te gebruiken voor, bijvoorbeeld, het beïnvloeden van de verkiezingen.” Dit wordt „in het Amerikaanse Congres goed begrepen” en is „zeer belangrijk”, zei Powell – zonder daarbij zijn kwelgeest Trump te noemen.

De BBB-gedeputeerde die strenger wilde zijn dan het kabinet kwam tegenover boeren te staan. ‘Hoe meer natuur erbij komt, hoe minder ruimte wij krijgen’

admin
July 30, 2025
0

Stap over het hekje van natuurgebied Willinks Weust in Winterswijk en aan je voeten ligt een afgraving waar kalk uit de aarde is gehakt. Op de achtergrond klinkt het gebrom van de Sibelco kalk- en vulstoffabriek.

Dit is zo’n plek in Nederland waar in één oogopslag te zien is hoe natuur en bedrijfsleven het met elkaar moeten rooien. De fabriek die er sinds 1932 staat en voor werkgelegenheid zorgt maar ook stikstof uitstoot, ligt pal naast een beschermd natuurgebied. Willinks Weust is een Natura 2000-gebied, via Europese wetgeving beschermd. Er zijn soortenrijke bossen, de kamsalamander leeft er, maar het is vooral bijzonder vanwege de kalkrijke bodem, met jeneverbes en graslanden vol zeldzame planten.

Verderop en eromheen ligt het land van boeren. Hun bedrijven staan onder druk, want Europese en nationale regels maken het verlagen van de stikstofuitstoot onontkoombaar. Er is tot nog toe nauwelijks kabinetsbeleid om de wettelijke stikstofdoelen voor 2030 te halen. Provincies zien hoe Nederland daardoor op slot zit, en nemen – vaak onder verantwoordelijkheid van de BoerBurgerBeweging (BBB), die in bijna alle provincies meebestuurt – steeds vaker zélf maatregelen.

We hebben meegedacht en nu worden wij als het probleem gezien

Gerard ten Dolle
locatiemanager kalkfabriek Sibelco

Gelderland heeft van alle provincies het grootste landoppervlak aan Natura 2000-gebieden, de Veluwe voorop. BBB-gedeputeerde Ans Mol trok in maart de aandacht: ze kwam met eigen plannen, nog eerder dan het kabinet en bovendien strenger dan de ideeën waarmee de minister later zou komen.

Zo overweegt het demissionaire kabinet ‘bufferzones’ in te stellen van 250 meter rond stikstofgevoelige natuur. Gelderland koerst op ‘stikstofstroken’ van vijfhonderd meter rond vier kwetsbare natuurgebieden: de Veluwe (veruit de grootste), de Landgoederen Brummen bij Zutphen, en twee gebieden rond Winterswijk.

De uitstoot in die gebieden zou op termijn met 60 tot 70 procent moeten dalen. Voor 350 (boeren)bedrijven lijken verduurzamen, verplaatsen, krimpen of stoppen de opties. Sindsdien staat gedeputeerde Ans Mol voor een ingewikkelde taak: luisteren naar mensen die zich verzetten én maatregelen doorzetten. Kan dat wel tegelijk?

Zo toont zich in Gelderland, waar ongeveer de helft van alle stikstofgevoelige natuur in Nederland ligt, de worsteling die bestuurders – zeker als ze van de BBB zijn – moeten aangaan met stikstof. Een stapje vooruit, dan weer eentje terug, de toon ferm maar niet te hard, praten, uitstellen, emoties bedwingen en respecteren en tegelijk doen wat de wet vraagt.

Coulisselandschap

In de vergaderzaal van kalkfabriek Sibelco zitten locatiemanager Gerard ten Dolle (63) en melkveehouder Stefan te Selle (41), die een eind verderop een boerderij heeft. Allebei zijn ze opgegroeid in Winterswijk, ze kennen elkaar al lang: Ten Dolle was ooit jeugdleider van het voetbalteam waar Te Selle in speelde.

Ze vertellen enthousiast over het bijzondere coulisselandschap met de kleine percelen die worden gescheiden door heggen, houtwallen en muurtjes. En ook over de beschermde Natura 2000-gebieden rond Winterswijk – rond twee ervan, Willinks Weust en Bekendelle, wil de provincie de bufferzones instellen, waardoor hun bedrijven waarschijnlijk onder druk komen te staan.

Melkveehouder Stefan te Selle: „We zien ons bedrijf langzaam in de verdrukking komen.”

Foto Eric Brinkhorst

Dat steekt hen. „We hebben altijd in harmonie met natuur en landschap gewerkt. Maar nu worden wij behandeld als vervuilers”, zegt Stefan te Selle. In hun ogen is in Winterswijk juist altijd samengewerkt met de provincie, de gemeente en natuurbeheerders.

Ten Dolle erkent dat de fabriek stikstof uitstoot (1,3 procent van de neerslag op Willinks Weust), maar er werken óók 75 mensen. En hij denkt mee over oplossingen. Met boeren, gemeenten, natuurbeheerders en vogelbeschermers – dit jaar bouwde een oehoe een nest in de groeve – heeft Ten Dolle afspraken gemaakt over herindeling van gebieden, zodat natuur en bedrijven genoeg ruimte zouden hebben.

Het „ergste”, vindt hij, is dat Sibelco ruim tien jaar geleden zes hectare grond verkocht aan de provincie Gelderland. In ruil daarvoor kocht het bedrijf een gebied iets verderop, om te ontwikkelen. De grond die aan de provincie werd verkocht, werd onderdeel van het beschermde natuurgebied Willinks Weust. Met die beschermde status werden de eisen voor de stikstofuitstoot ook veel strenger.

„We hebben meegedacht en nu worden wij als het probleem gezien”, zegt Ten Dolle. Te Selle: „We zien ons bedrijf langzaam in de verdrukking komen. Hoe meer natuur erbij komt, hoe minder ruimte wij krijgen.”

Lees ook

Van melkvee naar hennep: pionier tegen wil en dank

Een bomvolle schouwburg

De onvrede onder boeren en andere ondernemers in het gebied gist al veel langer. Ruim tien jaar geleden werd in de provincie afgesproken dat er 4.273 hectare (iets minder dan 6.000 voetbalvelden) grond in Gelderland zou worden ‘omgevormd’ tot natuur. Dat kan het stikstofprobleem deels oplossen, maar het geeft boeren en ondernemers het gevoel dat ze letterlijk worden weggedrukt. Dat gevoel werd alleen maar sterker toen de provincie in maart de nieuwe plannen presenteerde.

Het sentiment werd zichtbaar toen gedeputeerde Ans Mol eind maart haar beleid kwam uitleggen in de Winterswijkse schouwburg De Storm. Boeren hadden trekkers op het plein gezet, er hingen spandoeken. Mol probeerde in de zaal uit te leggen dat ze niet anders kon dan stevige maatregelen nemen, en dat de zogenoemde stroken van vijfhonderd meter zelfs niet genoeg zijn.

Aanwezigen riepen dat het „een ramp” is, dat ze „de BBB in het zadel hebben geholpen” en nu met „deze ellende” zitten. Verniel die natuur maar, riep iemand. Toen kwam Stefan te Selle het podium op. Hij las een vlammende verklaring voor. De belangrijkste vragen van mensen, zegt hij, waren helemaal niet beantwoord. „Wat kan ik nog wel? Wat mág ik nog wel? Of wanneer? En hoe?” Te Selle vroeg mensen om te gaan staan als ze de plannen afwijzen. Dat deed bijna iedereen. Zijn laatste woorden gingen bijna verloren in een daverend applaus: „Bezint eer ge begint.”

Met maatregelen die zoveel impact hebben op bedrijven, is het niet wijs om in één keer te zeggen wat de regels zijn. Overleg is nodig

Ans Mol
BBB-gedeputeerde

Daarna was het een tijdje stil, en voerden ten Dolle en Te Selle namens boeren en ondernemers uit de omgeving gesprekken met het provinciebestuur. Tot de provincie Gelderland begin juli weer met plannen kwam. De provincie suggereerde „denkrichtingen” voor de circa achthonderd bedrijven in de stroken in Gelderland: energiebesparing en schonere stookinstallaties voor bedrijven en zwembaden, bijvoorbeeld. Voor boeren zouden er uitstootnormen kunnen komen en betere stallen, en moet minder mest worden gebruikt. Er ligt nog niets vast, benadrukte de provincie. „Meedenken? Dat kan!”

Maar de grootste verrassing voor de boeren en ondernemers in Winterwijk: mogelijk komen daar toch géén stikstofstroken. Eerst wordt gekeken wat boeren en bedrijven sinds 2018 al hebben gedaan aan het verminderen van hun uitstoot en wordt nagedacht over nieuwe maatregelen. Als die genoeg opleveren, dan is de provincie bereid om af te zien van stroken rond Winterswijk – hoeveel ‘genoeg’ is, wil de provincie komend najaar bepalen.

Samen met het waterschap en inwoners, ondernemers, bedrijven en maatschappelijke organisaties in het gebied zal worden nagedacht over minder stikstofuitstoot en het creëren van een „welvarend platteland”. De komende twee jaar wordt gewerkt aan een plan voor het ruilen van kavels, waardoor ondernemers verder kunnen en natuurherstel wordt bevorderd.

Het is wat er al jaren gebeurt, maar dan in een nieuw jasje gestoken.

‘Perspectief’ voor de regio

Ans Mol, die ervoor kiest om vragen van NRC schriftelijk te beantwoorden, laat weten dat de nieuwe voorstellen „perspectief” bieden voor de hele regio. Ook kleine uitstoot bij mensen thuis, zoals van een barbecue of houtvuur, zou eerst aan banden gelegd worden, maar dat vindt de provincie bij nader inzien „te diep ingrijpen in de persoonlijke levens van mensen terwijl de opbrengst relatief beperkt is”.

Tegelijk staat heel veel nog niet vast. Nog altijd is niet duidelijk met welke maatregelen mensen precies te maken krijgen. Of de ‘denkrichtingen’ juridisch haalbaar zijn is niet bekend; niet of ze praktisch uitvoerbaar zijn, niet hoeveel stikstofreductie ze zouden opleveren. Mol: „Met maatregelen die zoveel impact hebben op bedrijven, is het niet wijs om in één keer te zeggen wat de regels zijn, overleg is echt nodig, daarom gaat zo’n proces stap voor stap.”

Het leidt tot een zéér langzaam proces, waarin maanden voorbij gaan waarin vrijwel geen vordering wordt gemaakt – echte besluiten zijn nog altijd nauwelijks genomen. En dat alles met een kabinet dat demissionair is en belangrijke besluiten voor zich uitschuift.

Mol, schriftelijk: „Het onderwerp is nationaal weliswaar niet controversieel verklaard, maar het is ook eerlijk om vast te stellen dat we nu van het Rijk niet genoeg helderheid kunnen verwachten over het stikstofbeleid dat op de langere termijn gevoerd gaat worden. De situatie is zo urgent dat wachten niet mogelijk is.” Zij heeft er nog vertrouwen in dat het kán, Gelderland „van het slot”.

Melkveehouder Stefan te Selle: „Ik heb het gevoel dat ze nu zeggen: we maken een pas op de plaats, we zijn te hard gegaan en we gaan weer in overleg.”

Foto Eric Brinkhorst

Melkveehouder Stefan te Selle moet „het allemaal nog zien”. Toch is hij blij dat de provincie weer wil samenwerken. „Ik heb het gevoel dat ze nu zeggen: we maken een pas op de plaats, we zijn te hard gegaan en we gaan weer in overleg.”

Maar of het snel genoeg gaat? Hij vertelt over de dierenartsenpraktijk in de buurt die gaat stoppen, omdat er te weinig toekomst in het vak zit. Te veel boeren stoppen ermee. „Wij zien al langer dat het verenigingsleven achteruit gaat, dat scholen hun klassen minder goed kunnen vullen. De hele stikstofdiscussie gaat uiteindelijk over leefbaarheid, en dat is waar mijn angst ligt: dat we hier straks niet meer goed kunnen leven met z’n allen.”

Lees ook

De melkveehouder ‘huilde, vocht en raakte geïsoleerd’ – tot het niet meer ging

Nederlandse tieners bespelen kerkorgels in Versailles en Parijs: ‘Je voelt je net een piloot’

admin
July 30, 2025
0

‘Volgende!” klinkt het in de paleiskapel van Versailles. Beneden krioelt het van de roezemoezende toeristen. Boven op de orgelgalerij staat een clubje Nederlandse tieners met hun muziekmap of iPad in de aanslag. Twee jongens willen hetzelfde stuk op de lessenaar van het met gouden versieringen overladen orgel zetten: Ballo del Granduca van Sweelinck, de Amsterdamse orgelvirtuoos die omstreeks 1600 internationaal geroemd werd. „Waarschijnlijk kan jij ’m beter want ik heb ’m al een jaar niet gespeeld”, zegt de een. „Oh, ik een week geleden nog”, zegt de ander. „Doe jij anders de eerste twee variaties, doe ik de laatste twee.”

De sneakers gaan uit en op sokken of orgelschoenen – met dunne zool om de pedalen goed te kunnen voelen – kruipen in anderhalf uur vijftien jonge organisten een voor een op de houten orgelbank. Terwijl ze spelen trekt Jean-Baptiste Robin (48), een van de vier officiële organisten van Versailles, links en rechts aan registerknoppen om de verschillende orgelklanken te activeren. Let op bij de registers die zijn geïnspireerd op rietinstrumenten, zoals hobo, fagot en kromhoorn, is een van zijn aanwijzingen. „Als je die gebruikt bij Franse muziek, moet je niet alle noten zwaar en legato aan elkaar spelen, maar juist los van elkaar.” Hij laat horen hoe hetzelfde stukje muziek op de tweede manier veel luchtiger klinkt. „In Frankrijk zeggen we dan: we slaan het riet”, grapt hij, terwijl hij met zijn hand een zweepslagbeweging maakt.

Lees ook

Van het kerkorgel alleen kan niemand leven

Vier klavieren

We bevinden ons in het duurste stukje van Versailles: voor de aanbouw van de paleiskapel moest Lodewijk XIV twee keer zoveel Franse livres neertellen als voor de beroemde Spiegelzaal. Op het orgel hebben grote namen uit de Franse muziekgeschiedenis gespeeld, zoals Jean-Philippe Rameau en François Couperin. Ook de zevenjarige Mozart was er eens te horen. Dat er nu een groep Nederlandse tieners achter de vier klavieren mag plaatsnemen „is echt een buitenkans”, zegt initiator en excursieleider Peter Ouwerkerk (57). Hij knikt naar Robin. „Het is dat ik hem goed ken, dit is een vriendendienst. Normaal gesproken moet je als je hier wilt spelen een aanvraag doen bij de Franse overheid.”

De orgelsessie in Versailles is onderdeel van een vijfdaagse excursie naar Parijs, die Ouwerkerk vorige week organiseerde met zijn stichting StayTuned.nu. Met excursies naar Nederlandse (en nu voor het eerst ook buitenlandse) orgels en ontmoetingen met professionele organisten wil Ouwerkerk, ook directeur van het Internationaal Orgelfestival, tieners voor het instrument enthousiasmeren.

Het orgel van de Saint Louis kathedraal in Versailles.

Foto Valentina Camu / Divergence

Jean-Baptiste Robin helpt een deelnemer op het orgel van de Paleiskapel in Versailles.

Foto Valentina Camu / Divergence

Dat is broodnodig, afgaand op de alarmerende berichten die de afgelopen jaren uit de sector komen. De aanwas van jonge organisten loopt ernstig achter in verhouding met het grote aantal historische orgels dat Nederland rijk is, veelal nog recent gerestaureerd. Als er niet regelmatig op gespeeld wordt, raken deze instrumenten in verval. „De Nederlandse orgelcultuur lijkt ten dode opgeschreven”, zo opent het promotietekstje van een symposium over de toekomst van de orgelwereld afgelopen juni in Wageningen.

Ontkerkelijking

Is het vijf voor twaalf voor de Nederlandse orgelwereld? Er is zeker reden tot zorg, zegt Ouwerkerk maandagochtend in de touringcar op weg naar Parijs. „Het orgel wordt meegesleept in de ontkerkelijking. Steeds meer kerken gaan dicht, en in de kerken die nog open zijn raakt het orgelspel steeds verder op de achtergrond.”

De Saint Louis Cathedral in Versailles

Foto’s Valentina Camu / Divergence

Binnen de klassieke muziek is orgelmuziek een niche liefhebberij en onder de jeugd is het een geïsoleerde hobby. De jongeren die mee zijn naar Parijs zijn veelal de enige in hun klas of zelfs de enige op hun hele school die orgelspelen. Het is een belangrijke reden dat veel orgelspelende tieners hun hobby stopzetten. Met de excursies wil Ouwerkerk ervoor zorgen dat ze hun interesse met leeftijdgenoten kunnen delen. Het werkt: zoals voetballers praten over spelstrategie, baltactiek en beste spelers, gaan de gesprekken in de bus naar Parijs over registratiekeuzes, componisten en de mooiste orgels. „Je voelt je net een piloot”, klinkt het van helemaal achterin, doelend op de tientallen registerschakelaars die een organist soms voor zich heeft.

Zacht vind ik eigenlijk het mooist: een holpijpje of zo, of de zachte tongwerken

Gelf Pesman, 12 jaar, orgelspeler

Opvallend is dat alle deelnemers jongens zijn. Tussen de bijna zestig jonge organisten die StayTuned.nu sinds de start in 2022 bereikte met dagexcursies binnen Nederland zat wel af en toe een meisje. Ouwerkerk: „Het ontbreekt nog een beetje aan vrouwelijke rolmodellen. In Nederland is het orgelwereldje in tegenstelling tot veel Aziatische landen nog erg masculien.”

Een oplossing voor het werven van meisjes, maar vooral van kinderen in het algemeen, ziet hij in het opzetten van maatschapjes tussen docenten van de verschillende klavierinstrumenten om kinderen een brede klavierles aan te bieden. „Dan spelen alle kinderen standaard een of twee jaar lang zowel piano, keyboard, klavecimbel als orgel. Dan heb je ‘de kerk’ niet meer nodig om op het idee te komen orgel te gaan spelen.” De excursies voor tieners zijn voor Ouwerkerk een stukje van een droom om een doorlopende leerlijn te creëren, van de allerjongsten tot jonge professionals van dertig jaar. „Ik heb zelf een mooie loopbaan. Nu wil ik iets nalaten zodat het orgel over vijftig jaar ook nog bestaat. Tegen de tijd dat die leerlijn gerealiseerd is, ben ik allang met pensioen of ben ik er zelfs al niet meer. Maar het instrument is dat waard.”

Sommige deelnemers houden het orgelspelen graag als hobby. Anderen denken erover om er hun werk van te maken en vinden een welkome gesprekspartner in orgelstudent Alexander de Bie (24), die een halfjaar in Parijs heeft gestudeerd en de groep deze week vergezelt. Deelnemer van het eerste uur Menno Teekens (17) heeft zijn keuze al gemaakt: onlangs is hij aangenomen voor de vooropleiding orgel aan het Conservatorium van Amsterdam, waar hij vanaf september les zal krijgen bij Nederlandse Muziekprijswinnaar Laurens de Man. In de tussentijd werkt hij vier dagen per week bij een orgelpijpenmakerij. „Wel indrukwekkend hè, dat ding?”, zegt hij maandagavond in een burgertentje vlak bij de Église Saint-Eustache. In de enorme, uitgestorven gotische kerk speelde hij zojuist op een van de grootste orgels van Frankrijk: vijf klavieren, 101 registers en ruim achtduizend pijpen, en toevallig van Nederlandse makelij.

Menno heeft een verrassende verklaring voor zijn orgelpassie. „Mijn moeder heeft tijdens de zwangerschap heel veel orgelmuziek geluisterd. Niet dat ze nou zó veel van orgel hield, maar toen had ze er gewoon zin in. Bij de andere kinderen heeft ze het niet gedaan. Ik ben de enige in het gezin die helemaal weg is van orgel. Alleen mijn vader speelt ook een beetje.”

Hij laat een foto zien van een tweejarig jochie dat met zijn vader achter een elektrisch huisorgel zit. „Kijk, hier was ik nog lief, want vaak als hij aan het spelen was, ging ik over de pedalen kruipen.” Naast zijn ‘eigen’ orgel, die van de Grote Kerk in Nijkerk („het mooiste orgel van Nederland, vind ik natuurlijk”), heeft Menno al op „een hele hoop” verschillende orgels gespeeld. „De klank verschilt overal heel erg tussen verschillende orgels en dat vind ik leuk. Elk orgel heeft ook z’n eigen mankementjes. Daarnet deed-ie het ook niet altijd even goed. Met die moeilijkheden moet je leren omgaan en dat vind ik juist hartstikke leuk.”

Het orgel in de Paleiskapel in Versailles.

Foto Valentina Camu / Divergence

Ook pianisten zijn nadrukkelijk welkom bij de orgeltripjes. Zo ook Daniël van der Merwe (17). Hij werd nog niet zo lang geleden een keer meegevraagd naar een StayTuned.nu-bijeenkomst door zijn vriend Geert Dekker (15), die al twee jaar orgelspeelt. „Hij is wel heel goed”, zegt Daniël, die even moet nadenken hoe lang hij nu zelf orgelles heeft: twee-en-een-halve maand. „Parijs was een mooi excuus om op les te gaan.” Oefenen doet hij op de piano en soms op het traporgel thuis bij Geert. Wat vindt hij leuk aan orgelspelen? „Oh veel dingen! Bij orgel heb je natuurlijk verschillende klavieren en pedalen, dat vind ik leuk. En bij piano heb je eigenlijk maar één geluid, maar bij orgel heb je echt prachtige geluiden, heel veel verschillende soorten.”

Wat die verschillende geluiden betreft is de groep in Parijs in een ware snoepwinkel terechtgekomen. De excursie voert langs acht verschillende orgels: behalve die van de paleiskapel van Versailles en de Saint-Eustache ook de orgels van de kathedraal van Versailles en de Parijse kerken Saint-Gervais, Saint-Sulpice, Saint-Étienne-du-Mont, La Trinité en La Madeleine.

Zacht vind ik eigenlijk het mooist: een holpijpje of zo, of de zachte tongwerken

Gelf Pesman, 12 jaar, orgelspeler

Ook de Notre-Dame stond op het wensenlijstje. Maar omdat het bisdom na de rampzalige brand van 2019 niet zo happig was op de aanwezigheid van groepen buiten openingsuren, ging dit legendarische orgel aan hun neus voorbij. Maar dan nog: deze week klinkt een overvloed aan klanken in de muziekstukken en improvisaties waarmee acht Parijse toporganisten hun instrumenten demonstreren – van fonkelend gefluister, zacht gezoem en mystiek gemurmel tot rappe loopjes, daverende akkoorden, de jubelende grand jeu (de Franse benaming voor een heldere, majestueuze orgelklank), en alles daartussenin.

Typisch Franse orgels

Waarom een excursie naar Parijs als Nederland zelf zo veel mooie orgels kent? Dat zit ’m in de grote verschillen in historische orgelbouw tussen verschillende landen, vertelt mede-organisator Jeroen Koopman (35, geen familie van Ton Koopman) tijdens een metroritje. Zo maakte de negentiende-eeuwse orgelbouwer Cavaillé-Coll typisch Franse orgels, waarvan er in Nederland maar vijf staan.

„Vroeger had je een typische Italiaanse auto, een typisch Duitse auto, enzovoorts. Nu is het door de internationalisering allemaal een beetje hetzelfde geworden. Vroeger was het ook zo verschillend met orgels. Juist die historische orgels zijn heel bijzonder. Het is ontzettend interessant om niet alleen die van Nederland, maar ook die uit andere landen te horen. Bepaalde muziek komt daarop beter tot z’n recht. – Oh, hier moeten we eruit jongens!”

In de kathedraal van Versailles staat een orgel waarvan het front doet denken aan een adelaar die zijn vleugels spreidt. Het donkerbruine hout zit zo dicht tegen de muren en gewelven aan dat het net lijkt alsof hij uit de kerk los wil breken. Als alle registers open gaan, buldert het instrument van jewelste: waar je ook staat in de kerk, je oren gaan er geheid van rinkelen.

Zo veel mogelijk herrie maken, zit daar ook een deel van de aantrekkingskracht voor deze club jongens? Minder dan je zou denken. Hard is niet per se waar je voor gaat, zeggen meerdere deelnemers. Dat beaamt ook Gelf Pesman (12), bij wie vlotte stukken „met barokke fringeltjes” favoriet zijn. „Ik ben niet zo erg van het hard. Mijn leraar Ab [Weegenaar, stadsorganist van Kampen] is ook van de zachtheid, hij wordt helemaal gek van hard. Zacht vind ik eigenlijk het mooist: een holpijpje ofzo, of de zachte tongwerken.”

Woensdag in de late namiddag davert er een imposant slotakkoord uit het kathedraalorgel. Het lijkt deze dag vol indrukken te bezegelen: enkele ouders die in de buurt op de camping staan en een kijkje kwamen nemen, vinden het wel mooi geweest voor vandaag. Maar de orgeltieners zijn niet bij de klavieren weg te slaan. Steeds piepen er weer andere hoofden uit boven de balustrade hoog in de kerk. Bovendien staat er beneden in het schip van de kerk nog een kleiner formaat koororgel dat ook hun interesse heeft. Een uur later dan gepland druppelt de groep weer de bus in, op weg naar een regenachtig Parijs. De Eiffeltoren en de Arc de Triomphe moeten tenslotte ook nog bekeken worden.

Lees ook

Luisteren naar Messiaen en kleuren zien op het kerkorgel

https://www.youtube.com/watch?v=IStslX_PF54

Juridisch geen bezwaar

Hoge boetes in Hongarije

Afbreuk aan vertrouwen

Vaccinatieparadox

Related Posts

Fed-baas Powell houdt zijn kwelgeest Trump op afstand, maar zijn bestuur begint verdeeld te raken

‘Domkop’

‘Niet onze zaak’

De BBB-gedeputeerde die strenger wilde zijn dan het kabinet kwam tegenover boeren te staan. ‘Hoe meer natuur erbij komt, hoe minder ruimte wij krijgen’

Coulisselandschap

Een bomvolle schouwburg

‘Perspectief’ voor de regio

Nederlandse tieners bespelen kerkorgels in Versailles en Parijs: ‘Je voelt je net een piloot’

Vier klavieren

Ontkerkelijking

Typisch Franse orgels