Excuses, daarmee begint maandagochtend de strafzaak tegen de heer U. die voor tienduizenden euro’s aan haspels met elektriciteitskabels zou hebben gestolen en tevens de boot van een oud echtpaar op de publieke tribune zou hebben ontvreemd. De excuses komen echter niet van de 53-jarige verdachte, maar van de rechter. De strafzaak is namelijk ruim een uur te laat begonnen.
„We hebben grote problemen met IT-systemen en zijn daarom vertraagd. Uit alle hoeken en gaten hebben we informatie moeten halen die niet via Citrix kan”, zegt de politierechter van de Haagse rechtbank. „En dat is nog niet opgelost.”
Het raam van zijn rechtszaal biedt zicht op de boosdoener: het College van Procureurs-Generaal van het Openbaar Ministerie dat zo’n zeventig meter verderop zetelt. Vanwege ernstige zorgen over de veiligheid van de digitale werkomgeving besloot de OM-top donderdagavond het Openbaar Ministerie volledig offline te halen. Daardoor is mailen met het OM en werken op afstand – zoals uit de rechtszaal – niet meer mogelijk. Ook kunnen advocaten, zo vertellen ze tegen NRC, niet meer in het portaal waarin de strafdossiers en andere relevante stukken voor de verdediging staan. Maandagmiddag maakte het College bekend dat de offline-periode waarschijnlijk „nog weken” gaat duren.
Maandagmiddag maakte het College bekend dat de offline-periode waarschijnlijk „nog weken” gaat duren
Het OM gebruikt de software Netscaler van het Amerikaanse bedrijf Citrix om werknemers op afstand via beveiligde verbindingen toegang te geven tot interne systemen. In de software van Citrix werd vorige maand een kwetsbaarheid gevonden waarvan hackers misbruik kunnen maken. Bij het OM lijkt dat ook inderdaad te zijn gebeurd. In een persbericht stelde het OM vrijdag dat onderzoek erop wijst dat „ook werkelijk gebruik is gemaakt” van het beveiligingslek.
Het College besloot daarom om de digitale omgeving van het OM los te koppelen van het internet. Dit betekent dat OM-medewerkers voorlopig alleen op kantoorlocaties kunnen inloggen, van buiten het OM niet per mail bereikbaar zijn en dat verschillende digitale systemen maar beperkt werken.
De problemen voor de strafrechtketen zijn maandag vergroot doordat ook de rechtspraak een wezenlijk deel van de IT-infrastructuur offline haalde, vanwege een – naar eigen zeggen – andere kwetsbaarheid.
De gevolgen daarvan zijn groot, vertellen advocaten in de rechtbank Den Haag. Zo kunnen zij niet in het advocatenportaal bij hun strafdossierstukken. „Ik probeer in te loggen en het lukt niet”, zegt Damian Roos die al anderhalf uur op de gang van de Haagse rechtbank wacht met zijn cliënt die verdacht wordt van bedreiging van ambtenaren. In het portaal staan de lopende zaken waarin Roos als advocaat is gesteld. Hij kijkt voorafgaand aan zittingen of nog nieuwe stukken zijn toegevoegd. Omdat hij het strafdossier van zijn cliënt niet heeft gedownload kan hij er ook niet uit putten. „Gelukkig zit het grotendeels in mijn hoofd en heb ik mijn pleidooi al af. Maar als de rechter of officier straks verwijst naar pagina 41 van het strafdossier heb ik een probleem.”
Dit moet niet langer dan een paar dagen duren, hier heb enorm last van
Mails die ‘bouncen’
De zorgen onder de advocatuur leven breed. „Dit moet niet langer dan een paar dagen duren, hier heb enorm last van”, vertelt advocaat Michiel Glas maandagochtend voor bekend wordt dat het OM weken offline is. Hij wijst erop dat „zowel het OM als de rechtspraak volledig digitaal is” en er bijvoorbeeld via de mail over zaken en het toevoegen van nieuwe stukken aan het strafdossier gecommuniceerd wordt. Glas zag sinds vrijdag zo’n twintig mails aan het OM ‘bouncen’.
In de zittingszaal, die hij net uitloopt, werd hij ermee geconfronteerd dat last-minute processtukken niet onderling tussen OM, rechtspraak en advocatuur uitgewisseld waren. „In dit geval is dat opgelost door de stukken voor te lezen, daarom liep de zaak uit.”
Enkele uren later telefonisch geconfronteerd met het nieuws dat het OM weken offline gaat zijn, spreekt hij van „een groot drama”. Vrijdag moet hij een ‘vordering benadeelde partijen’ indienen voor een OM-hoorzitting in een zaak waarbij het OM via een strafbeschikking buiten de rechter om een straf wil opleggen. Dat gebeurt digitaal. „Ik zou niet weten hoe dat nu moet.”
De Raad voor de rechtspraak laat desgevraagd weten dat er „incidenteel” zittingen zijn afgelast vanwege de problemen bij het OM, maar dat een centraal overzicht daarvan ontbreekt. Volgens een woordvoerder wordt „alles op alles” gezet om rechtszaken zo veel mogelijk doorgang te laten vinden. Zo worden bijvoorbeeld voor officieren van justitie stukken uitgeprint. Ook heeft de rechtspraak besloten om beslissingen voor de ten uitvoerlegging van een vonnis niet zoals gebruikelijk naar het Openbaar Ministerie, maar direct naar het CJIB (Centraal Justitieel Incassobureau) dat vervolgens zorgt voor de verwezenlijking van de opgelegde boete, taakstraf of celstraf zorgt.
Citrix
Vrijwel de volledige rijksoverheid maakt gebruik van Citrix. Dat het Openbaar Ministerie de enige partij is die zo hard is getroffen, roept vragen op over het moment wanneer het OM de ‘patches’ (pleisters) heeft geïnstalleerd waarmee het lek gedicht kon worden. Citrix stelde 17 juni al beveiligingsupdates beschikbaar, maar het is onduidelijk wanneer het OM die heeft doorgevoerd. Vragen daarover wil een woordvoerder van het College niet beantwoorden. Om hierover duidelijkheid te krijgen stelde de VVD maandag Kamervragen aan het demissionaire kabinet.
De ict-problemen blijken ook in de Haagse rechtszaal in de strafzaak tegen meneer U. door te dringen. Niet alleen begint zijn zitting een uur later. Het lukt de officier van justitie bovendien niet om een schriftelijke wijziging ten laste legging in te dienen omdat ze daar „nu niet de middelen” voor heeft. U. wordt daardoor van een feit minder verdacht. Helaas voor de man blijven er dan alsnog 7 strafbare feiten over. „U bent gewoon onophoudelijk bezig met het jatten van elektriciteitskabels en als het moet een boot”, constateert de politierechter die 10 maanden celstraf oplegt.
Met medewerking van Rik Wassens
Lees ook
Lees ook‘Rampzalig’ ict-probleem teistert het Openbaar Ministerie: ‘Het is een veelkoppig monster’
