Hoe teakhout uit Myanmar illegaal bij Nederlandse superjachtbouwers belandt

Posted on March 1, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Illegale houtimport Europese regelgeving maakt het steeds moeilijker om teakhout uit Myanmar te importeren. De reis van een partij hout die bestemd was voor het dek van een Nederlands superjacht laat zien hoe handelaren de beperkingen omzeilen.

„We zijn erdoorheen!” Dat is het eerste wat Arthur van der Veen zegt als hij op maandagochtend 14 oktober 2019 vanuit Tsjechië naar zijn vriend en zakenpartner Roelof Dirk Brouwer belt. De container teakhout uit Myanmar is de Tsjechische douane gepasseerd en dat betekent dat het is gelukt de partij Europa in te krijgen. „Heel mooi, Arthur”, zegt Brouwer. „Dat is gewoon fijn.”

De opluchting is groot. Kort voor het telefoontje uit Tsjechië heeft Brouwer weken in de stress gezeten. De douane hield enkele containers hout vast. Uiteindelijk werden ze weer vrijgegeven, maar de schrik zit erin. De zestigjarige Brouwer importeert al ruim tien jaar Myanmarees teak, wegens zijn sterkte en uitstraling de meest gewilde houtsoort voor exclusieve jachten.

Met de jaren wordt zijn werk moeilijker. De Nederlandse toezichthouder NVWA zit al sinds 2015 achter Brouwer en zijn zakenpartners aan. Vermoed wordt dat ze illegaal hout importeren. Om de Nederlandse controles te ontlopen, wijken de mannen in 2018 uit naar Tsjechië.

Via die weg lukt het om het hout uit Myanmar Europa in te krijgen, omdat de Tsjechische toezichthouder de partijen hout wel goedkeurt. Toch moet het uiteindelijk naar Nederland: het is bestemd voor een van de meest luxe jachten ter wereld, blijkt uit onderzoek van NRC in het kader van het internationale onderzoeksproject Deforestation Inc. van het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ). De handelaren kochten het teak in voor een jacht van de Nederlandse superjachtbouwer Oceanco in Alblasserdam, blijkt uit facturen, vrachtbrieven, correspondentie en transcripties van afgetapte gesprekken die NRC heeft ingezien.

Oceanco bouwt op dat moment een klein aantal superjachten, waaronder één voor de Amerikaanse regisseur Steven Spielberg en één voor Jeff Bezos, medeoprichter van Amazon. Voor Spielberg werkt Oceanco aan de Seven Seas, een jacht van 109 meter, genoemd naar zijn zeven kinderen. Het pronkstuk is echter de Koru voor Jeff Bezos. Het is het grootste en waarschijnlijk ook duurste zeiljacht ooit in Nederland gebouwd: 127 meter lang en een geschatte prijs van een half miljard euro.

Lees ook: De import van teakhout uit Myanmar gaat ondanks Europese sancties door

Achter de luxejachtbouw gaat een wereld van louche houthandelaars schuil die steeds ontoegankelijker en crimineler wordt. Het beste teak ter wereld is schaars en komt uit Myanmar. Teak wordt in tal van tropische landen op plantages verbouwd, maar die kwaliteit haalt het niet bij het hout uit de natuurlijke teakbossen van Myanmar. En wie honderden miljoenen euro’s voor een schip betaalt, verwacht het allerbeste.

Maar Myanmar kampt met hevige corruptie, waardoor er meer wordt gekapt dan de overheid officieel toestaat. Bovendien gaan de opbrengsten van de teakverkoop deels naar het leger, dat al decennia beschuldigd wordt van ernstige mensenrechtenschendingen, onder andere door de Verenigde Naties. Zo worden de militairen verantwoordelijk gehouden voor massamoord op de Rohingya en onderdrukking van andere minderheden. Sinds de militaire staatsgreep in 2021 voert het leger oorlog tegen burgers die herstel van de democratie eisen. Volgens het Amerikaanse ministerie van Financiën is de handel in teak een belangrijke inkomstenbron voor de junta.

Zwakke plekken in toezicht

Om de wereldwijde ontbossing tegen te gaan, is sinds 2013 de Europese Houtverordening van kracht. Die verbiedt de import van illegaal gekapt hout, en schrijft voor dat handelaren er alles aan moeten doen om uit te sluiten dat het hout dat zij naar de Europese Unie halen illegaal gekapt is. Naar hout uit Myanmar wordt extra streng gekeken, omdat daar heel moeilijk te achterhalen is waar het precies vandaan komt. Die informatie ontbreekt vaak, of klopt niet.

Sinds 2017 is het „onmogelijk” om het risico dat teak uit Myanmar illegaal is gekapt tot een verwaarloosbaar niveau terug te brengen, zo oordelen deskundigen van de Europese Commissie. Volgens de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), die toeziet op naleving van de houtverordening, komt dit er in de praktijk op neer dat legale import van teak uit Myanmar onmogelijk is.

Myanmar kampt met hevige ontbossing. Tussen 2000 en 2020 verloor het ruim 16.000 vierkante kilometer aan tropisch bos

En dus creëren handelaren omwegen om het hardhout de Europese markt op te krijgen. Ze zoeken de lidstaat die de Europese regels het soepelst interpreteert. Nederland heeft bijvoorbeeld de Europese regels opgenomen in het Wetboek van Strafrecht, waardoor overtreders tot zes jaar celstraf kunnen krijgen. Maar in Tsjechië en Kroatië blijven straffen beperkt tot een bestuurlijke boete. Handelaren die teak de Europese markt op willen krijgen, weten precies waar de regels het zwakst zijn of de handhaving het soepelst is.

In mei 2019 loopt Roelof Brouwer rond in het noordoosten van Yangon, met zeven miljoen inwoners de grootste stad van Myanmar. In een straat waar verder vooral naaiateliers gevestigd zijn, zitten twee grote teakzagerijen. Brouwer komt er meerdere keren per jaar, vaak met zijn zakenpartner Enno P., directeur van houthandel DMPT. Ook gaan vaak inkopers mee van Nederlandse jachtbouwers, zoals Koninklijke Van Lent en De Vries Scheepsbouw. Brouwer heeft goede contacten met de houthandelaren in Myanmar en Enno P. heeft die met de jachtbouwers in Nederland. Het tweetal vormt voor de Nederlandse superjachtbouwers de toegang tot het beste hout ter wereld. NRC kreeg inzage in het strafdossier tegen hen en Van der Veen en kon zo de illegale teakhandel nauwgezet beschrijven.

Rolls-Royce onder de houtsoorten

In het voorjaar van 2019 is Brouwer op reis met een medewerker van Teakdecking Systems, een Amerikaans bedrijf dat de opdracht heeft gekregen een scheepsdek te leveren aan Oceanco. De twee moeten hout van de beste kwaliteit bij elkaar sprokkelen voor een megaorder.

De mannen lopen over de zagerijen met de specificaties voor het superjacht precies in hun hoofd. Ze controleren de stammen die kort daarvoor zijn gekapt en door olifanten met hun slurf het woud uit zijn gerold, of met kettingen aan hun lijf eruit zijn gesleept. Elke plank gaat door hun handen. Die lat wel de container in, die niet. De dikte moet precies goed zijn. De zaaghoek moet kloppen zodat de nerven precies recht lopen. Noesten mogen er niet in zitten. Alles moet tot op de millimeter kloppen met de bouwtekeningen van het schip.

Het hout van de Tectona grandis uit Myanmar wordt ook wel de Rolls-Royce onder de houtsoorten genoemd. Het is de absolute nummer één voor het dek – of vaak de vier of vijf dekken – van luxe jachten. De bodem in Myanmar bevat veel van het mineraal silica, waardoor het hout dat daar groeit olieachtig is en nauwelijks schimmelt of rot. Het is stroef, zodat je er niet op uitglijdt als het nat is. En het wordt niet snel heet, zodat je ook met tropische temperaturen blootsvoets over het dek kan lopen.

Stammen in een natuurlijk bos groeien bovendien langzamer dan op een plantage, waardoor de jaarringen dichter bij elkaar liggen en het hout sterker is. En wilde bomen worden hoger dan plantagebomen, waardoor je er langere planken uit kunt zagen. Op een heel groot dek oogt dat strak.

Maar Myanmar kampt met hevige ontbossing. Tussen 2000 en 2020 verloor het een areaal ter grootte van de helft van Nederland (ruim 16.000 vierkante kilometer) aan tropisch bos, blijkt uit cijfers van Global Forest Watch. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de kwaliteit van het resterende bos verslechtert in regio’s waar veel teak wordt gewonnen.

De illegale houtkap brengt bovendien vaak onveiligheid voor burgers met zich mee. Het land telt tal van etnische groepen, waarvan sommige al decennia strijd voeren met het leger, de Tatmadaw. Daarbij vinden ernstige mensenrechtenschendingen plaats, waarbij ook burgers omkomen. Volgens ngo’s zijn zowel lokale legereenheden als rebellengroepen betrokken bij de illegale kap. Ze verdienen er geld aan dat ze gebruiken om hun strijd te financieren.

Brouwer kocht bijvoorbeeld teak van Myanmar Rice Trading Company, een bedrijf dat volgens de Britse ngo Environmental Investigation Agency donaties aan de Tatmadaw deed in de periode dat die een grootscheepse aanval uitvoerde op de Rohingya.

Een olifant trekt een **teakhoutstam door de jungle** in het Arakangebergte in Myanmar. Foto ANP

Dikke boekwerken met administratie

Om het teak naar Europa te mogen importeren, moeten ondernemers een uitgebreide administratie bijhouden. Elke stam die naar Europa gaat, moeten ze kunnen terugleiden naar een stronk in de bossen van Myanmar.

Brouwer heeft dikke boekwerken over de herkomst van het hout laten maken door Double Helix, een bedrijf uit Singapore dat teak uit Myanmar keurt. Double Helix heeft een rapport opgesteld van ruim tweehonderd pagina’s dat moet aantonen dat het hout legaal is gekapt. Het bevat uitgebreide spreadsheets van inkopen, kaarten van de kapgebieden, foto’s van zagerijen en bosinspecties, en meerdere Myanmarese overheidsdocumenten, handgeschreven in Birmaans schrift.

Maar het is niet genoeg. Al sinds 2017 krijgt Brouwer controles en zegt de NVWA dat de import uit Myanmar niet aan de eisen voldoet. Documenten over de kap ontbreken en de verschillende transportdocumenten matchen niet. Brouwer kan, kortom, niet aantonen dat het hout legaal is gekapt. Hij krijgt meerdere waarschuwingen, hem wordt een dwangsom opgelegd die kan oplopen tot 800.000 euro, en de toezichthouder dreigt met inbeslagname en aangifte. Brouwer laat in een reactie weten dat hij na elke waarschuwing zijn administratie heeft verbeterd en zijn handel verder heeft geoptimaliseerd.

Maar stoppen doet hij niet. Brouwer en Enno P. laten hun partijen teak niet langer verschepen naar Rotterdam, maar zorgen dat ze via de haven van Koper (Slovenië) naar Tsjechië gaan, en vervolgens door naar Nederland. Zo zetten ze de Nederlandse toezichthouder buitenspel.

Zo gaat het ook met de container teak voor Oceanco. Drie maanden nadat Brouwer de zagerij in Yangon heeft bezocht, verlaat de container met het kostbare hout de haven van Yangon. Eigenlijk moet de container naar Sarasota, Florida, waar Teakdecking Systems is gevestigd en er een dek van gaat bouwen. Maar de medewerkers van het Amerikaanse bedrijf zijn zenuwachtig geworden van de Nederlandse toezichthouder, die al enkele keren beslag heeft gelegd op partijen teak uit Myanmar. Ze zijn bang dat het teakdek in beslag wordt genomen als zij het vanuit de Verenigde Staten naar Europa exporteren, blijkt uit verslagen van getapte gesprekken.

Daarom eist Teakdecking Systems dat de Nederlandse houthandelaren de partij teak eerst naar Europa verschepen. Als het hout al een keer in Europa is geweest, is het risico op inbeslagname stukken kleiner. „Als het niet klopt, blazen we gewoon het hele zooitje af”, zegt een medewerker van Teakdecking Systems tegen Enno P. „Ik ga dat risico niet aan.”

Agenten aan de ontbijttafel

De Nederlandse houthandelaren dragen daarmee het risico: zij transporteren de container naar Nederland via het Tsjechische bedrijf Fairwind, dat Arthur van der Veen speciaal voor de houthandel heeft opgericht. De container is slechts enkele dagen in Nederland als hij weer op transport gaat naar de VS. Toch staat op de aankoopbon voor Teakdecking Systems: „Sourced from stock in the Netherlands” – afkomstig uit voorraad in Nederland. Het is een truc om de risico’s voor de deklegger te verkleinen.

Op 3 december 2019, terwijl de container teak zich ergens op de Atlantische Oceaan bevindt, zit Brouwer aan zijn ontbijt in een hotel in Coevorden. Hij is daar blijven overnachten omdat hij de dag ervoor bij een zagerij in de buurt partijen hout moest controleren. Plots staan er twee agenten aan zijn ontbijttafeltje. Ze vertellen hem dat hij wordt verdacht van illegale import van teak. Brouwer moet alles inleveren: zijn telefoon, zijn auto, alle administratie.

Diezelfde dag doet de politie invallen in zijn woning, bij Enno P. thuis, bij Arthur van der Veen in Tsjechië en bij de houtopslag. Justitie neemt ruim 65.000 kilo teakhout in beslag. De container met teak voor Oceanco, ter waarde van zo’n 200.000 euro, is net op tijd het land uit. De Amerikanen krijgen gelijk: de import van Myanmarees teak naar Nederland blijkt te riskant geworden.

**Myanmarees teakhout** in de haven van Calcutta.Foto Sanjit Das/Bloomberg

Of het hout uiteindelijk op een jacht van Oceanco is terechtgekomen, valt niet te verifiëren. Binnen de luxejachtbouw wordt de privacy van rijke klanten goed beschermd. Nadat de container naar Teakdecking Systems in Florida is gevaren, stopt het spoor in de documenten. Uit de stukken is niet op te maken voor welk jacht het hout was bestemd en of het daar uiteindelijk op is gelegd. Verschillende bronnen die bij de bouw van de jachten betrokken waren, bevestigen NRC dat Oceanco teakdekken inkocht bij Teakdecking Systems.

Oceanco laat weten dat het wegens de vertrouwelijke relatie met zijn klanten niet kan ingaan op vragen over specifieke jachten. Een woordvoerder schrijft dat het bedrijf de administratie heeft nagetrokken en daarin niet kan terugvinden dat Oceanco direct of indirect hout heeft gekocht van DMPT of het Tsjechische bedrijf Fairwind. Teakdecking Systems heeft na ruim een week niet geantwoord op vragen van NRC.

‘Duurzaam en legaal verkregen’

Twee maanden na de inval bij de houthandelaren vorderen agenten alle inkoopfacturen voor teak bij twee andere jachtbouwers, Koninklijke Van Lent in Kaag en De Vries Scheepsbouw in Makkum. De twee grote scheepswerven kochten twee jaar lang, in 2018 en 2019, voor 2,5 miljoen respectievelijk 1,8 miljoen euro teak bij Enno P., blijkt uit de administratie van zijn bedrijf DMPT. De Vries bouwde in die periode de Moonrise voor Jan Koum, mede-oprichter van WhatsApp. Het is onbekend of er teak uit Myanmar op dat schip ligt. Van Lent bouwde enkele jaren eerder een superjacht voor Bernard Arnault. Hij is de rijkste man ter wereld en sinds 2008 via het luxeconcern LVMH ook eigenaar van Koninklijke Van Lent.

In december 2022 worden Roelof Brouwer en Arthur van der Veen veroordeeld tot taakstraffen van 240 respectievelijk 90 uur. De twee zijn in hoger beroep gegaan. Enno P. wordt vrijgesproken, omdat zijn bedrijf volgens de rechter niet verantwoordelijk was voor de import, maar het hout enkel doorverkocht aan de jachtbouwers. Het Openbaar Ministerie heeft tegen die vrijspraak beroep aangetekend.

De tussenhandelaren worden gepakt, de jachtbouwers – miljoenenbedrijven met de rijkste klanten ter wereld – gaan vrijuit.

De jachtbouwers die het teak uiteindelijk gebruiken, worden niet gestraft. Volgens de Europese Houtverordening is alleen de importeur die het hout als eerste de Europese markt op brengt verantwoordelijk voor het nagaan of het legaal is gekapt. Iedereen die het hout daarna koopt, mag er in principe van uitgaan dat het goed zit. De tussenhandelaren – in dit geval eenmansbedrijven met weinig armslag – worden gepakt. De jachtbouwers – miljoenenbedrijven met de rijkste klanten ter wereld – gaan vrijuit.

„Het bedrijf dat teakhout importeert is verantwoordelijk voor het legaal verkrijgen van het hout”, schrijft een woordvoerder namens Van Lent en De Vries in een reactie. De twee werven stellen dat zij uitsluitend gebruik maken van duurzaam en legaal verkregen teak.

Roelof Dirk Brouwer laat weten dat hij en zijn zakenpartners „alles hebben gedaan wat doenlijk en mogelijk is om de wet- en regelgeving – ook die van Myanmar – en internationale verdragen te respecteren”.

Brouwer wilde met de NVWA zoeken naar een oplossing, maar die stond volgens hem niet open voor een dialoog. „We hadden dus geen andere keus dan onze import te verleggen naar Tsjechië voor het veiligstellen van lopende investeringen.” Brouwer stelt dat zijn bewijsstukken door de rechter onvoldoende zijn meegewogen in de beslissing.

Enno P. laat weten dat hij altijd de intentie heeft gehad om het goede te doen. „We zijn altijd maximaal transparant geweest”, zegt hij. „Als er een duidelijk verbod was, had ik het nooit gedaan.”

P. benadrukt dat hij door de rechtszaak „volledig is ontwricht. Er ligt al jaren beslag op al mijn bezittingen, waardoor ik nauwelijks een advocaat kan betalen en me dus onmogelijk kan verdedigen. Ik lig aan de leiband, terwijl ik zie dat al mijn Europese concurrenten teak uit Myanmar blijven aanbieden op de Nederlandse markt”.

Actief opsporen

Nederland is in vergelijking met andere Europese landen zeer actief in het opsporen van illegaal geïmporteerd hout. De zaak tegen de drie handelaren is de eerste Europese strafzaak sinds de Houtverordening in 2013 werd ingevoerd. Momenteel loopt er een nieuwe strafzaak tegen Koninklijke Boogaerdt, een grote houthandelaar die al bijna driehonderd jaar bestaat. Of daardoor ook minder hout illegaal Europa binnenkomt, is de vraag. In de praktijk blijken de Europese regels te veel ruimte te bieden om de houthandel met Myanmar voort te zetten.

De Europese Commissie erkent in reactie op vragen van het ICIJ dat er grote verschillen bestaan in handhaving tussen de lidstaten. In een nieuw wetsvoorstel, dat ontbossing verder moet terugdringen, stelt de Commissie minimumeisen aan deze handhaving.

In 2016 was Nederland nog de belangrijkste Europese importeur van tropisch hardhout uit Myanmar. Inmiddels heeft Italië die positie ruimschoots overgenomen. De Nederlandse import is tot vrijwel nul teruggevallen. Uit gelekte gegevens van de Myanmarese belastingdienst die via de ngo Justice for Myanmar in handen kwamen van het ICIJ, blijkt dat vrachten Myanmarees teak in 2020 en 2021 vooral via Italië Europa binnenkwamen.

Met zijn grote jachtindustrie blijft Nederland een belangrijke bestemming voor teak. De jachtbouwers laten het vuile werk opknappen door kleine tussenhandelaren die voor hen de routes zoeken waarlangs het teak nog naar Europa kan komen. Zo proberen ze de risico’s voor zichzelf zo klein mogelijk te maken. Tegelijkertijd dragen de jachtbouwers bij aan het in stand houden van de handel en smokkel. Zij blijven hun klanten beloven dat ze een teakdek kunnen krijgen en geven de specificaties door waarmee houthandelaren op zoek gaan naar het juiste teak. Zo werken ze criminaliteit in de hand.

Begaan met het klimaat

Op het jacht van Jeff Bezos is van de schimmige achterkant van de jachtbouw niets te merken. Op maandagochtend 13 februari vaart het grootste zeiljacht van Nederlandse makelij de Botlek uit. Alles ziet er piekfijn uit. Het schip met de glimmende donkerblauwe boeg en de rode streep net boven de waterspiegel snijdt door de mist langs de Tweede Maasvlakte. Zo’n vier jaar is aan de driemaster gebouwd. Vandaag gaat het schip voor het eerst de volle zee op.

In januari van dit jaar werd bekend dat Bezos zijn schip Koru heeft genoemd, Maori voor „nieuw begin”, als een nog opgerold varenblad. Bezos zegt begaan te zijn met het klimaat en de biodiversiteit. In 2020 richtte hij het Bezos Earth Fund op, een fonds van tien miljard dollar (9,4 miljard euro) om klimaatverandering tegen te gaan en natuur te beschermen. Bezos liet de Koru uitrusten met innovatieve technieken om de energie van zeegolven om te zetten in groene stroom.

Maar over het teak op zijn jacht wil hij niets kwijt. Bezos ging niet in op vragen van NRC. Steven Spielberg evenmin.

Het 127 meter lange **zeiljacht van Jeff Bezos** is een van de pronkstukken van Nederlandse jachtenbouwer Oceanco. Foto Eric Brinkhorst

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 2 maart 2023

Kabinet wil aftrek hypotheekrente verhogen voor midden- en hoge inkomens

admin
November 25, 2024
0

Goedemorgen, welkom bij het economieblog van 25 november.

De aftrek van de hypotheekrente is een heikel punt. Toch is het kabinet van plan om de regels te veranderen: middeninkomens en hoge inkomens mogen straks meer aftrekken dan lage inkomens, meldt Het Financieele Dagblad. De Eerste Kamer kan er nog een stokje voor steken.

De verwachting is dat de regering-Biden nog deze week strengere exportmaatregelen voor Chinese chipbedrijven aankondigt. Het zou gaan om honderden chipmakers in China die geen geavanceerde apparatuur uit het Westen meer mogen importeren. Wat dat voor ASML en ASM International betekent is niet zeker. Nog voor Thanksgiving (donderdag) zouden de regels bekend moeten worden.

De Italiaanse bank UniCredit doet een bod van 10 miljard dollar op zijn Italiaanse concurrent, Banco BPM. De Financial Times ziet dit als het teken van een nieuwe consolidatietrend, om met grotere Europese banken beter te concurreren met banken uit de VS en Azië.

Bloomberg meldt dat beurzen positief reageren op de keuze van Scott Bessent als voorgestelde kandidaat-minister van Financiën in de regering-Trump. Geen verrassing: hij is van plan de belastingen te verlagen, vertelde hij de The Wall Street Journal.

Oliereuzen hebben zich op massaproductie van plastic gestort. Hoe Shell bij Pittsburgh de buurt vervuilt met een enorme plasticfabriek

admin
November 22, 2024
0

Zoet. Zo rook de lucht, de eerste keer dat hij de fabriek rook. „Geen vieze geur”, zegt Skyler Brimmeier (31). „Een beetje als ahornsiroop.” Maar soms rook de lucht „een paar dagen naar rotte eieren”. En meestal „naar verbrande benzine”.

Brimmeier, met een strakke donkergrijze jeans en een groene sweater, zit aan een houten picknicktafel voor de bibliotheek van de gemeente Beaver County, in de staat Pennsylvania. Hij zit er graag, vanwege het uitzicht over de rivier de Ohio. De bomen aan de overkant van de vallei steken in rode en gele herfsttinten tegen elkaar af.

Vanuit zijn achtertuin in het plaatsje Vanport zag hij tot twee jaar geleden de fabriek van Shell anderhalve kilometer verderop verrijzen; de aanblik van een kleine stad. De geuren vlogen hem aan als hij ’s ochtends de deur uit stapte om zijn hond uit te laten. Nog indrukwekkender waren de kleuren. „Soms waren de vlammen door het affakkelen van gassen zo hoog, dat het leek of er een gigantische oranje lichtbol over de horizon hing. Vrienden uit Ohio vroegen of Beaver in brand stond.”

Op een terrein van minstens 225 voetbalvelden groot bouwde Shell voor 13 miljard euro een nieuwe plasticfabriek. In de fabriek heeft de oliereus de capaciteit jaarlijks 1,6 miljoen ton plastic te maken. Het gaat om polyetheen-korrels, die worden gebruikt voor shampooflessen, speelgoed en flexibele plastics zoals verpakkingen en wegwerptasjes.

De bouw begon in 2017, eind 2022 startte de fabriek de eerste productie. Het kreeg vergunningen om bepaalde hoeveelheden chemische stoffen uit te stoten, maar na ruim één maand productie schoot Shell al door de maximale jaarlijkse uitstoot heen.

Grootste fossiele groeimarkt

Shell noemt zich in reclames graag een van de grootste aanjagers van de energietransitie. Tegelijk investeert het aan de andere kant van de wereld in de grootste fossiele groeimarkt van de toekomst: (wegwerp-)plastics.

Shell ziet net als andere oliebedrijven dat de vraag naar brandstof door elektrische auto’s kan gaan dalen. Oliereuzen hebben afgelopen jaren de ene na de andere plasticfabriek – zoals deze in Pennsylvania – gebouwd. Ze investeerden gezamenlijk honderden miljarden euro’s in plastic productie wereldwijd.

Omdat plastic een wereldmarkt is en in de praktijk fossiel plastic met gerecycled plastic concurreert, hebben Europese reyclingbedrijven last van de goedkope, fossiele plastics van oliereuzen en andere fabrieken die via de haven van Antwerpen en Rotterdam het continent binnenkomen. In Nederland vielen dit jaar al vijf plasticrecyclingbedrijven om.

Monitoren als fulltime baan

Ook op een donkere avond is Clifford Lau een opvallende verschijning. Zijn donkerbruine haar zit wild, zijn baard is grijs, en zijn rug iets gebogen. In zijn hand heeft hij een meetapparaat: een soort groot uitgevallen walkie-talkie met gele knoppen, rood flikkerend licht en een lange witte antenne.

Lau parkeert zijn grijze Honda Fit onderaan Cade Drive in Monaca en stapt uit. De struiken aan het einde van de kronkelende nieuwbouwstraat tekenen scherp af tegen de witte waas van de fabriek van Shell, die door duizenden lampen wordt verlicht. Lau duwt takken opzij en loopt de heuvel af voor beter uitzicht. „Dit is eigenlijk al Shell-terrein.”

Lau brengt veel tijd door in deze bosjes in de nachtelijke uren. Voor hem is het monitoren van Shell een bijna fulltime baan geworden. Een paar jaar geleden zag zijn leven er nog heel anders uit. Lau is gepromoveerd in synthetische organische scheikunde en werkte dertig jaar als chemicus in de industrie, zoals bij Bayer en Polaroid.

Hij raakte in 2021 betrokken bij Shell na het „ahornsiroop-incident”. De lokale toezichthouder, de Department of Environmental Protection, kwam na meldingen op de zoete lucht af. „Ze gingen alle restaurants af om te vragen of ergens in de keuken suiker was aangebrand. Hoewel de geur vijf dagen bleef hangen, stelden ze wel vast dat de geur van Shell kwam. Maar ze namen geen luchtmonsters om onderzoek te doen naar de oorsprong van de zoete lucht. We besloten: als zij de fabriek niet goed in de gaten houden, moeten wij het maar doen”, zegt Lau.

**Omwonende Clifford Lau monitort** met meetapparatuur de uitstoot van de Shell-fabriek. Inmiddels is dit voor hem bijna een fulltime baan geworden, hij is het aanspreekpunt voor Beaver County.

Inmiddels is Lau het aanspreekpunt voor Beaver County. Hij krijgt regelmatig sms’jes over alarmen, geuren, licht of lichamelijke klachten en probeert waar mogelijk bij de fabriek te achterhalen wat de oorzaak is. Overtredingen meldt hij met de milieuorganisatie waarvoor hij actief is, Beaver County Marcellus Awareness Community, aan de lokale toezichthouder. In eerste instantie verzette Shell zich tegen een monitoringssysteem, nu hangen aan de huizen of hekken van tientallen buurtbewoners camera’s en meetapparaten.

De witte gloed van de fabriek schijnt op het gezicht van Lau. De fabriek heeft de aanblik van een dystopisch landschap van tientallen meters hoge torens, grote vaten en hoge pijpen, waar nu witte stoom uit komt, maar waar ook regelmatig oranje vlammen te zien zijn als de fabriek overbodige gassen affakkelt. Uit de fabriek stijgt een continu ruisend geluid op, en af en toe een hoge fluittoon. Goederentreinen rijden af en aan.

Lau wijst naar zeven slanke, tientallen metershoge pijpen naast elkaar. „Wij noemen dat de zeven zussen. Dat zijn de ethyleenkrakers. En dat”, hij wijst naar een andere installatie, „is iets wat we het soepblik noemen. En soort verbrandingsoven. Daar hebben we nog het grote potlood, en daar het kleine potlood.” Waarom al die namen? „Mensen belden mij op en zeiden: ‘Ik zie vlammen’. Wáár dan, vroeg ik. Toen hebben we deze namen bedacht. Nu kunnen mensen zeggen: bij de zeven zussen, of het soepblik.”

Kankerverwekkende stoffen

Lau somt op hoog tempo stoffen op die de fabriek uitstoot. „Stikstofdioxide, zwaveldioxide, koolmonoxide, kooldioxe, formaldehyde, benzeen, hexaan, naftaleen, tolueen. Een aantal van deze stoffen veroorzaakt een toename van ozon in de lucht. Sommige stoffen, of een cocktail ervan, kunnen een verhoogd risico op kanker geven.” De tijd moet uitwijzen wat over tien of twintig jaar de gevolgen zijn voor de mensen uit Beaver County, zegt Lau.

Soms merkt hij zelf dat de lucht anders is, bijvoorbeeld toen hij in het voorjaar van 2023 zijn keel geïrriteerd voelde raken bij de bibliotheek van Beaver. Op zijn walkie-talkie-meetapparaat zag hij de waarde van vluchtige organische stoffen enorm hoog uitslaan. „Ik was kilometers verwijderd van de fabriek.”

Shell bleek binnen 24 uur honderd kilo benzeen te hebben uitgestoten, vele malen meer dan toegestaan. Benzeen kan (in grote hoeveelheid) kankerverwekkend zijn. Buurtbewoners klaagden over geïrriteerde ogen en een sterke geur in de lucht.

Benzeen is een van de bijproducten die ontstaan in de fabriek, legt Lau uit. „Voor het proces waarmee hier plastic wordt gemaakt heb je geen olie nodig. Het wordt van vloeibaar gas gemaakt, afkomstig uit schaliegas. In die ovens verwarmen ze dat op zeer hoge temperaturen, en dan scheurt de ethaan als het ware uit elkaar. En daarbij krijg je bijproducten als methaan, benzeen – allerlei stoffen.”

Hij bekijkt de fabriek met een mix van scheikundige bewondering, en minachting. „Als ze er nou een geneesmiddel voor kanker zouden ontwikkelen, dan zou het misschien wel oké zijn. Maar ze maken geen geneesmiddel voor kanker. Polyethyleen is een behoorlijk goedkoop plastic. Het opboren van schaliegas is een vervuilend proces. Het transporteren van gas geeft vervuiling. Wat deze fabriek doet is vervuilend. En dan is het product dat ze maken op zichzelf een vervuiler van het milieu. Dus het is slecht van begin tot eind.”

‘Ik woon in een nachtmerrie’

Vijftig kilometer ten zuiden van de Shell-fabriek woont Michelle Stonemark met haar man en drie kinderen. In een bosrijk heuvellandschap, in het district Washington County, leidt een grijze oprijlaan naar haar lichtblauwe woning. ‘Happy Halloween’, staat op haar deurmat. De omgeving lijkt sereen, maar is het niet. Stonemark: „Ik woon in een nachtmerrie.”

Met haar ouders, zus en een vriendin kocht ze in 2010 dit stuk land van 12 hectare groot. Terwijl ze er elk hun eigen huizen op lieten bouwen, bleek de buurman zijn terrein te hebben verhuurd aan een schaliegasbedrijf. Inmiddels zijn er vijf schaliegasputten aangelegd bij haar buurman, zo’n 160 meter van haar woning.

„Ik voel de trillingen in m’n borst. Onze vaat rammelt, onze schilderijen schudden aan de muren. Soms word ik wagenziek als ik door mijn huis loop.”

**Even Clark (l.) en Heather Hulton VanTassel** varen op de Ohio nabij het complex van Shell om onderzoek te doen naar vervuiling van de rivier.

Problematischer dan de trillingen vindt ze het affakkelen van overbodige gassen bij haar buurman. „De vlammen kunnen bijna 10 meter hoog de lucht in schieten. Het ziet eruit als een vlammenwerper.”

’s Nachts ligt ze wakker, bezorgd over de gezondheidseffecten. „Onze kinderen hebben bloedneuzen die ze eerder nooit hadden. We hebben heel veel hoofdpijn, zijn vaak misselijk.”

Het ethaan dat wordt opgepompt naast de tuin van Stonemark, gaat naar Shell. De oliereus maakt gebruik van de schaliegasboom die er sinds twee decennia is. Ethaan is daarvan een bijproduct en dat wordt naar de fabriek boven Pittsburgh getransporteerd met een pijpleiding. Shell moest 670.000 dollar boete betalen voor milieuovertredingen rond de pijpleiding waarmee het bedrijf dat doet en het niet op de hoogte brengen van de toezichthouder. In het heuvelachtige zuidwesten van Pennsylvania is schaliegas overdadig onder de grond aanwezig en dat maakt de fabriek Shell een dankbare bestemming voor ethaan.

Treinwagons vol plastic korrels

„Wat een prachtige dag”, zegt Evan Clark. „Met deze mooie herfstkleuren. En het water zo kalm.” Hij duwt zijn boot met zijn bruine laars van een kleine pier af.

Eens per maand gaat Clark hier vanaf Vanport op inspectie. Vandaag heeft hij Heather Hulton VanTassel meegenomen, die promoveerde op ecologisch onderzoek. Samen doen ze voor de non-profitorganisatie Three Rivers Waterkeeper onderzoek naar de vervuiling in de Ohio.

„Plastic blijft mij bezighouden”, zegt Clark. „Zeventien jaar geleden haalde ik al met vrijwilligers plastic afval uit de rivier. Nu kijk ik nog steeds naar plastic, maar dan naar de productie van plastic in onze regio.”

Zijn boot glijdt de Ohio over, langs de kade, in de richting van Shell. „Je kan hier al de grijze toppen van de treinwagons zien”, zegt hij op ruim een kilometer afstand van de fabriek. „Die laden ze vol met plastic korrels, iets kleiner dan een graankorrel. Die brengen ze naar andere fabrieken, waar ze er plastic spullen van maken.”

Rokende schoorsteenpijpen steken uit boven de bomen in herfsttinten.

Afvalwater van de Shell-fabriek dat in de rivier de Ohio wordt geloosd. De lucht ruikt er naar terpentine.

Foto’s: Quinn Glabicki

Minutenlang stuurt Clark de boot langs het Shell-terrein. Dit stuk land heeft een „geschiedenis”, vertelt Hulton VanTassel. „Er heeft lange tijd een loodbedrijf gezeten. Daarna een zinkbedrijf. Dat sloot rond 2015.” Shell koos het stuk land voor de fabriek en kreeg een belastingvoordeel van 1,6 miljard dollar van de staat Pennsylvania. Shell gaf weliswaar naar eigen zeggen 80 miljoen dollar uit om het terrein op te schonen, maar de experts zijn niet overtuigd.

„De bodem is nog zwaar vervuild”, zegt Hulton VanTassel. „Waarschijnlijk is het gekocht voor een fractie van wat een ander, schoon stuk land langs de Ohio zou kosten. We zouden gezien het proces van plasticproductie geen aluminium moeten terugvinden in het water dat van het Shell-terrein komt, of zink, of lood, maar dat hebben we wel gedaan.”

Langs de fabriek – overdag niet witverlicht, maar verschillende tinten grijs – vaart Clark naar een van de plekken waar Shell z’n afvalwater loodst op de rivier. Uit een grote buis komt dampend water, dat als een kleine waterval over de rotsen neerklettert, de rivier in. De lucht ruikt er naar terpentine. Vlakbij is een meneer in een kleine bruine boot aan het vissen. Hij zwaait beleefd.

Het **fabrieksterrein van Shell in Monaca**, Pennsylvania wordt ’s nachts door duizenden lampen wit verlicht.

Toezichthouder Department of Environmental Protection stelde acht keer overtredingen vast van de milieuvergunning van Shell wat betreft het afvalwater van de fabriek, zoals te hoge concentraties tolueen en de weekmaker dibutylftalaat.

Clark loopt naar de punt van zijn boot en buigt voorover. Uit het water pakt hij een dikke tak die vastzit vlak bij de uitstroom van het afvalwater van Shell. Hij plukt er een kleine, doorzichtige korrel vanaf, die hij tussen zijn vingers omhooghoudt. Een plastic korrel, precies zoals het eindproduct van deze fabriek. „Ik kan niet garanderen dat deze van Shell komt, want een andere plasticfabriek in de buurt lekt veel plastic korrels in de rivier. Ik heb wel honderden korrels gevonden vlak bij waar het afvalwater geloosd wordt van Shell, in allerlei formaten. Deze regio heeft een groot plasticprobleem.”

Ondanks het plastic in het water, milieuzorgen en de overlast, is niet iedereen negatief over de fabriek. In West-Pennsylvania sloten veel staalfabrieken, ooit de motor van de economie. Shell beloofde met z’n plasticindustrie de regio „een nieuwe rol” te geven. De mensen uit de dorpen in Beaver County reageerden dan ook niet meteen afwijzend op een nieuw, groot, industrieel complex in hun midden.

Aan de bouw van de fabriek werkten 9.500 duizend mensen, maar die vertrokken weer. Uiteindelijk bleven er 600 de machines aansturen; veel ingenieurs, vaak mensen van buiten Beaver County die in het nabijgelegen Pittsburgh gingen wonen. Uit een rapport van de lokale universiteit bleek dat de beloofde werkgelegenheid uitbleef.

„Er zijn veel verschillende standpunten over de fabriek in de gemeenschap”, zegt Hulton VanTassel. „Ik heb mensen horen zeggen dat ze niet meer in hun eigen slaapkamer kunnen slapen, omdat ze daar te veel last hebben van de herrie van de fabriek. Sommige mensen zijn erg bezorgd over hun gezondheid. Maar er zijn ook veel mensen die vinden dat alle extra industrie in de regio goede industrie is – ook al vallen de banen wel tegen.”

Weg verhuisd

Jackie Shock-Stewart besloot niet af te wachten hoe het zou zijn deze fabriek als buurman te hebben. Ze vertelt het 150 kilometer bij de fabriek vandaan, op een bruin gestoffeerde bank in Ohio. Net als twee bevriende families is ze weg verhuisd. Ze vertrok in 2022, vlak voordat de productie begon.

Met haar ranke vingers slaat ze de bladzijden om van een fotoboek dat ze nog maakte van hun oude thuis en tuin. Hun oude huis in Beaver noemt ze een „paradijs”, met een tuin op een dichtbeboste steile heuvel. In de lente plukten ze hun eigen kersen. Stenen hakten ze zelf uit een groeve en bouwden er wandelpaden mee. Ze deelden hun tuin met herten, wasberen, slangen en soms zelfs een coyote.

Toen de fabriek werd gebouwd schenen de witte lampen door de bomen heen haar tuin in. „Alsof er stadionlichten aan stonden. De hele dag en nacht.” Ze raakte bezorgd over haar gezondheid, en die van haar kinderen, die naar een basisschool gingen vlak bij de fabriek. Toen het haar man lukte een baan te vinden in Ohio, verhuisden ze.

„Ik zie ook dat plastic een handig product is, maar voor het milieu is het niet goed. Ik denk niet dat we nog meer van zulke kolossen van fabrieken nodig hebben om zoveel plastic te maken. Zouden we niet al dat geld moeten inzetten voor alternatieven voor plastic?”

Op de bruine tegelvloer speelt haar jongste dochter, haar rode haar in twee staarten, met een kleiset die ze kreeg voor haar vijfde verjaardag. Met een grote rode speelgoedmixer ‘bakt’ ze taartjes en koekjes. De set is van plastic.

Uit huis gaan is voor jonge Spanjaarden onbetaalbaar: ‘Deze wooncrisis is een tikkende tijdbom’

admin
November 20, 2024
0

Isabel Almeida (34) werkt al tien jaar voltijds als verpleegkundige op een afdeling cardiologie in Madrid. Ze draait dagelijks twee diensten, van samen negen uur, vijf dagen in de week. „Maar met mijn salaris kan ik me geen eigen woning permitteren”, zegt ze gefrustreerd. Ze woont daarom bij haar ouders in de wijk Hortaleza, buiten de ring van Madrid. Haar zusje van 29 woont om dezelfde reden ook nog thuis.

In Europa lopen veel mensen ertegenaan dat er geen betaalbare woningen te krijgen zijn. In Spanje is de onvrede hierover in oktober al aan de oppervlakte gekomen. Spanjaarden gingen meermaals de straat op om te protesteren tegen onbetaalbare hypotheken en hoge huren, vooral in en rond de grote steden. Ook dit weekend staan weer demonstraties gepland.

Van de jonge Spanjaarden (achttien tot dertig jaar) woont meer dan 80 procent niet zelfstandig. In Nederland, dat toch ook een groot woningtekort en hoge prijzen kent, woont slechts 46 procent van de jongvolwassenen nog thuis.

„Ik schaam me er soms voor”, zegt Almeida. „Maar als ik alleen zou wonen, ben ik 70 procent van mijn salaris kwijt, voor één kamer!” Als verpleegkundige verdient ze 1.800 euro netto. Een eenkamerwoning kost in Hortaleza nu 900 tot 1.300 euro per maand. In de binnenstad van Madrid, in wijken als Lavapiés, Embajadores en Malasaña, betaal je voor zo’n woonruimte zelfs 1.400 tot 2.500 euro. „Ik ben allang gestopt met zoeken naar een huis. Hoe kan ik met wat ik overhoud een normaal leven leiden?”

Hetzelfde ervaart Jorge Rodriguez (26), personal trainer in een sportschool in de wijk Delicias. Hij werkt veertig uur per week en woont noodgedwongen bij zijn vader. „Ik moest een keuze maken: mijn complete salaris uitgeven aan vaste lasten en verder geen leven hebben, of bij mijn vader intrekken en geregeld kunnen reizen, uit eten gaan en andere leuke dingen ondernemen.” Hij koos voor het laatste en spaart, afgezien van een maandelijkse bijdrage aan zijn vader, een groot deel van zijn salaris van 1.700 euro bruto. „In de hoop dat ik voor mijn dertigste genoeg spaargeld heb om een huis te kopen.”

Steeds meer Spanjaarden met een voltijdbaan in bijvoorbeeld zorg, onderwijs of financiële sector hebben moeite een (huur)woning te vinden, vooral in grote steden als Madrid, Barcelona en Bilbao. Volgens huurplatform Idealista is een kamer huren nu gemiddeld 30 procent duurder dan vorig jaar. In Nederland is de huur in diezelfde periode met gemiddeld 5,4 procent gestegen. Gevolg van die rap stijgende huur in Spanje is dat ook meer dertigplussers bij hun ouders blijven wonen of een appartement delen met huisgenoten.

Veertig procent van Spaanse huurders geeft meer dan 40 procent van hun inkomen uit aan de huur. De centrale bank van Spanje, Banco de España, waarschuwde vorige maand dat zo’n 45 procent van de hurende Spanjaarden door de armoedegrens dreigt te zakken als gevolg van de hoge woonlasten. Ook lopen ze het risico op sociale uitsluiting. Binnen Europa ligt dat gemiddeld 15 procentpunt lager.

Tikkende tijdbom

De wooncrisis in Spanje heeft verschillende oorzaken, zegt Almudena Martínez del Olmo, hoogleraar huisvesting aan de Universidad Rey Juan Carlos in Madrid. Ze droeg bij aan een recent onderzoek over de wooncrisis, een diepgeworteld probleem dat volgens haar terugvoert op de economische crisis van 2008. „Sindsdien zijn de voorwaarden om een huis te kopen strenger geworden en is er meer onzekerheid op de arbeidsmarkt. Daardoor konden steeds minder mensen een huis kopen”, legt ze uit. „Het gevolg was krapte op de huurmarkt. En die ongekende vraag naar huurwoningen heeft geleid tot een enorme prijsstijging die niet in verhouding staat tot de financiële capaciteit van de Spanjaarden.”

Waar enkele jaren geleden de wooncrisis vooral kwetsbare groepen in de samenleving raakte, zoals migranten, is dat volgens Martínez del Olmo inmiddels verschoven naar de middenklasse.

Volgens berekeningen van Banco de España komt Spanje 1,2 miljoen woningen tekort. Jaarlijks worden er zo’n 90.000 gebouwd, maar daarmee valt de vraag niet bij te benen. Net als in Nederland kampen bouwbedrijven met personeelstekort, hoge materiaalkosten en gebrek aan ruimte in de steden.

Woningzoekenden lijden ook onder de groei van het toerisme in Spanje. Terwijl Airbnb-accommodaties en andere toeristenwoningen van de reguliere huurmarkt verdwenen, groeide het aantal woningzoekenden. Dat leidde afgelopen zomer tot massale protesten tegen toerisme.

Verschillende regio’s willen nu strengere regels voor verhuur aan toeristen. Zo stelde Barcelona in juni een verbod op toeristische verhuur van appartementen in: tegen 2028 moeten alle ruim tienduizend vergunningen daarvoor zijn ingetrokken. De lokale overheid in Malaga besloot zojuist om met ingang van deze maand de verhuur van appartementen aan toeristen te verbieden, om zo de huren in bedwang te houden.

Maar volgens hoogleraar Martínez del Olmo is tegengaan van verhuur aan toeristen en migranten – die van rechtse partijen vaak de schuld krijgen van het woningtekort – slechts symboolpolitiek. „De situatie in Spanje is problematischer dan in andere Europese landen, omdat we hier geen ‘diversiteit’ in de woningmarkt hebben. Zo zijn er nauwelijks sociale huurwoningen.”

Het land telt 300.000 sociale huurappartementen: 1 procent van de woningmarkt. In Nederland is dat 34 procent. Martínez del Olmo: „Als hier niet meer sociale huurwoningen worden gebouwd en de huurprijzen niet worden gereguleerd, wordt de noodsituatie alleen maar erger. Het is een tikkende tijdbom.”

Huurstaking

De demonstraties tegen de woningnood in oktober zijn een voorbode van een groot protest deze zaterdag, waarbij de organisatie ook oproept tot een nationale huurstaking. Valeria Racu, woordvoerder van huurdersbond Sindicato de inquilinas e inquilinos de Madrid: „Als de huren de komende jaren blijven stijgen en de regering en verhuurders ons niet tegemoetkomen, stoppen we met betalen.”

Als de huren de komende jaren blijven stijgen en de regering en verhuurders ons niet tegemoetkomen, stoppen we met betalen

Valeria Racu
woordvoerder huurdersbond Madrid

Bij de huurdersbond zijn enkele duizenden Madrilenen aangesloten. Tientallen vergelijkbare organisaties in het land steunen de huurstaking, volgens Racu. Je huur niet betalen is illegaal, maar zij vindt de actie legitiem. „Na betaling van je huur hou je nog maar 200 of 300 euro van je loon over. We werken niet meer alleen voor onze werkgevers, maar ook voor de verhuurders. En dat trekken we niet meer.”

Isabel Almeida vertelt dat de woningnood ook mentaal knelt. „Bij je ouders wonen heeft z’n voordelen; er wordt voor je gekookt, je kleren worden gewassen. Maar het beperkt mij in mijn onafhankelijkheid. Ik ben 34, maar heb het gevoel dat ik de volwassenheid nog niet heb bereikt.”

Dat sentiment deelt de 26-jarige Jorge Rodriguez. Beschaamd kijkt hij naar het plafond: „Het is misschien sneu om te zeggen, maar soms voel ik me niet mans genoeg omdat ik nog bij mijn vader woon. Die had op mijn leeftijd al een eigen woning, kinderen én financiële vrijheid. Het doet iets met je ego, ook al is deze wooncrisis niet onze schuld.”

Op haar achttiende had Almeida een baantje als serveerster, naast haar studie. Ze huurde een kamer voor 450 euro. „Ik had een weekcontract van dertig uur, en 50 procent van mijn salaris ging naar de huur. Het was veel, maar ik voelde me volwassener door de verantwoordelijkheden die ik had.” Nadat de huiseigenaar de huur voor de vijfde keer had verhoogd, moest ze terug naar haar ouderlijke woning. „En daar zit ik voorlopig nog wel.”

Wetgeving

Vorig jaar paste de Spaanse regering de woningwet aan om huurders beter te beschermen. Nu mag de huur hooguit met 3 procent per jaar stijgen, waar eerder een limiet ontbrak. Verder moet de verhuurder voortaan makelaars- en bemiddelingskosten betalen, en in overbevolkte regio’s zoals Madrid mogen particuliere verhuurders nog maar vijf woningen bezitten. Voorheen waren dat er tien. Huurders uit hun huis zetten is ook duurder geworden.

Maar regels veranderen is één ding, ze handhaven een tweede. Daar schieten de Spaanse autoriteiten tekort. Handhaving van de nieuwe huurregels is een verantwoordelijkheid van regionale overheden, en die hebben daar niet veel zin in. Uit protest tegen de landelijke overheid soms, of omdat ze veel inkomsten genieten uit toerisme.

Ook de regering maakt van handhaving geen groot punt. „Het probleem is dat de overheid huisvesting ziet als een verdienmodel”, zegt hoogleraar Martínez del Olmo. De verhuur van woningen aan toeristen is immers ook profijtelijk gebleken voor de staatskas. Vorig jaar verdiende Spanje 10,8 miljard euro aan toerisme.

Isabel Almeida merkte dat betere huurbescherming een wassen neus is toen ze een jaar geleden probeerde een kamer te huren. „De verhuurder wilde drie maanden borg en ook nog eens een extra maand huur”, vertelt ze. Dat loopt al gauw op tot 5.000 euro. „Die extra maand huur dekt dan zogenaamd kosten om het huurcontract te tekenen. Weiger je te betalen, dan zijn er genoeg andere huurders die het wel willen. Het is illegaal, maar wie controleert ze?”

Een demonstrant met een kartonnen huisje met de tekst „de enige woning die ik kan betalen” bij **een woonprotest in Madrid**.

Minder baby’s

De wooncrisis heeft verstrekkende gevolgen voor zowel individu als samenleving. Vooral gezinnen met een laag of middeninkomen worden getroffen, wat de sociale en economische ongelijkheid vergroot. Wie huur of hypotheek niet meer kan betalen en geen vangnet heeft, belandt op straat. Volgens de jongste cijfers van het Spaanse Nationale Instituut voor Statistiek is de dakloosheid sinds 2012 met ruim 24 procent toegenomen.

Voor Spanje als geheel vormt de demografische ontwikkeling een groot probleem. Doordat kinderen steeds langer bij hun ouders blijven wonen, worden minder baby’s geboren. Met de huidige vergrijzing kan het land over twintig jaar de pensioenen niet meer betalen, zei premier Sánchez onlangs. Zijn regering wil daarom op korte termijn migranten zonder geldige papieren legaliseren, zodat die kunnen helpen de economie draaiende te houden.

Luister naar