Wie gaat bij wie op bezoek? Oorlog vergroot het belang van allianties

De twee grootmachten bekwaamden zich deze week in coalitievorming. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken bracht een bezoek aan de voormalige Sovjetrepublieken in Centraal-Azië. De Chinese leider Xi Jinping ontvangt intussen Poetins beste maatje, de autocratische leider van Wit-Rusland, Aleksandr Loekasjenko voor een driedaags staatsbezoek.

Door Poetins oorlog in Oekraïne heeft de vorming van allianties aan gewicht gewonnen. De Oekraïne-coalitie probeert medestanders te winnen. Een grote groep landen probeert juist niet al te uitdrukkelijk partij te kiezen. En China trekt sinds een week extra aandacht omdat het Rusland niet afvalt en zich tegelijk als arbiter in het conflict wil profileren. Wie bij wie op bezoek gaat en voor hoe lang is daarom veelzeggender dan voorheen.

Deze woensdag en donderdag vergaderen bovendien de ministers van buitenlandse zaken van de G20 in India, waar Blinken mogelijk zijn Russische ambtgenoot Sergej Lavrov tegen het lijf zal lopen, en waar ook de Chinese minister van Buitenlandse Zaken Qin Gang zal zijn. Het wordt voor gastland India, dat de oorlog niet bekritiseert en zaken doet met Moskou, nog een hele toer om alle antagonisten aan tafel te houden en te komen tot een gezamenlijke verklaring, het traditionele ‘product’ van een top als deze.

Russische invloedssfeer

Blinkens week begon in Centraal-Azië, dat Moskou traditioneel rekent tot zijn invloedssfeer. De Centraal-Aziatische landen hebben hechte banden met Moskou, maar willen in de Oekraïne-oorlog niet met Rusland vereenzelvigd worden. Als een anti-Russische resolutie voorligt in de Verenigde Naties, zoals eind vorig week, onthouden ze zich van stemming.

Lees ook Waarom Poetin niet moet rekenen op steun uit Centraal-Azië

In Astana, de hoofdstad van Kazachstan, dat aan Rusland grenst en waar veel mensen van Russische afkomst wonen, had Blinken een ontmoeting met president Kassym-Jomart Tokajev, die zijn gast publiekelijk bedankte voor het feit dat de VS de onafhankelijkheid en territoriale integriteit van zijn land onderstrepen.

Blinken nam ook deel aan een samenkomst van de C5+1-groep, een samenwerkingsverband van de VS met Kazachstan, Turkmenistan, Oezbekistan, Tadzjikistan en Kirgizië. Het Westen probeert te voorkomen dat ze Rusland, dat gebukt gaat onder westerse sancties, economisch te hulp schieten. Het Westen is bovendien beducht dat bedrijven in de regio de Russische sancties omzeilen. Tegelijk hebben de C5 last van de oorlog, onder andere door de gestegen prijzen voor voedsel en brandstof.

„We letten er goed op of de sancties gerespecteerd worden”, zei Blinken, „en we hebben voortdurend gesprekken over de economische gevolgen.” De VS geven bedrijven in de regio die traditioneel nauwe banden hebben met Rusland de ruimte om hun afhankelijkheid geleidelijk te verminderen. Hij zegde de regio 25 miljoen dollar extra toe om economische groei te ondersteunen en bedrijven te helpen nieuwe exportmarkten te vinden.

De Centraal-Aziatische landen hebben hechte banden met Moskou, maar willen in de Oekraïne-oorlog niet met Rusland vereenzelvigd worden

De C5+1 is in 2015 opgericht. De club kent een secretariaat en een aantal werkgroepen, onder andere voor economie, energie en milieu. Maar voor de VS is deelname eraan vooral een manier om de soevereiniteit en onafhankelijkheid van de landen te benadrukken. „Soms gebruiken we die woorden zomaar, maar ze hebben echt betekenis en we weten dat ze nu meer lading hebben dan normaal”, zei Blinken, in een verwijzing naar de Russische inval in Oekraïne.

Politieke evenwichtskunst

Het driedaagse bezoek van Loekasjenko aan China laat nog eens zien dat de relaties binnen ‘groeperingen’ niet altijd eenduidig zijn en vaak veel schakeringen kennen. Loekasjenko is in hoge mate afhankelijk van Rusland, steunt Poetins oorlog, onder andere door de Russische krijgsmacht Wit-Rusland als uitvalsbasis te laten gebruiken, maar neemt niet met eigen militairen deel aan de strijd. Mede doordat Wit-Rusland gebukt gaat onder westerse sancties komt een warme relatie met Beijing als geroepen.

Lees ook Russische dreiging tegen Oekraïne vanuit Wit-Rusland: oefenen ze alleen maar?

Gastheer China bekwaamt zich in politieke evenwichtskunst. De Chinese leider Xi Jinping haalde voor de oorlog de banden met Poetin aan, liet toen doorschemeren niet gelukkig te zijn met de oorlog, waarschuwde tegen het gebruik van nucleaire wapens, maar stuurde voor zover bekend geen wapens naar Moskou – al zegt het Westen dat China op het punt staat dat toch te doen. Vorige week presenteerde China nog een ‘vredesplan’ waarin het opriep tot een wapenstilstand, om een paar dagen later Poetins belangrijkste bondgenoot te ontvangen. Wat is Xi van plan?

De VS zien het bezoek van Loekasjenko als het zoveelste bewijs dat China in het Oekraïne-conflict de kant van Poetin kiest en onmogelijk een neutrale rol kan spelen. „Het feit dat China nu contact zoekt met Loekasjenko, die in wezen zijn soevereiniteit heeft overgedragen aan Rusland, is slechts een onderdeel van China’s steeds verdergaande band met Rusland en met iedereen die Poetin’s ongehoorde oorlog in Oekraïne steunt”, aldus Ned Price, woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken.

‘IJzeren broeder’

Loekasjenko zei kort na aankomst in Beijing dat de VS niets anders doen dan anti-Chinees sentiment in Europa aanwakkeren. Chinese staatsmedia vonden dat het Westen het bezoek ten onrechte afdeden als een poging van China om zijn macht uit te breiden en dat ze te weinig oog hadden voor de mogelijkheid dat Minsk en Beijing samen een bijdrage kunnen leveren aan vrede in Oekraïne.

Lees ook China kan Europa maar niet overtuigen van zijn neutraliteit

Het hoofdredactioneel in staatsorgaan Global Times noemde Wit-Rusland een „ijzeren broeder” van China, vergelijkbaar met Pakistan. China is niet bezig kampen te vormen, aldus het commentaar, en onderhoudt goede contacten met iedereen. In het voorjaar worden de Franse president Emmanuel Macron en de EU-leiders Ursula von der Leyen en Charles Michel in China verwacht.

Blinken heeft vrijdag nog een ontmoeting met de overige leden van de ‘Quad’ – Australië, Japan en India. Het kwartet vormt een informeel overlegorgaan dat een tegenwicht wil bieden aan de macht van China.