Een paar dagen na de Zweedse Midsommar-vieringen was het de week van Almedalen in het prachtig middeleeuwse stadje Visby, op Gotland. Die week verzamelen zich vertegenwoordigers van belangengroepen, bedrijven en politieke partijen om maatschappelijke kwesties te bespreken. Veruit de meeste aandacht ging naar de onthulling van het vitbok (witboek) van de extreem-rechtse partij Sverigedemokraterna (SD). Dit boek, een 800 pagina’s tellend white paper geschreven door voormalig SD-lid en historicus Tony Gustafsson, beoogt transparant te informeren over de problematische geschiedenis van de partij.
Wat in de lijn der verwachting lag, blijkt waar: de nazi-erfenis, historische banden met extremisme, nationaalsocialisme en antisemitisme zijn onmogelijk te ontkennen. Jimmie Åkesson, de partijleider die zelf lid werd in de jaren 90, toen deze elementen nog zeer evident aanwezig waren, sprak zich uit en bood zijn excuses aan de Joodse gemeenschap in Zweden aan.
Gespeelde onschuld
Dat gebaar past in de heersende trend om excuses aan te bieden aan Joodse gemeenschappen. Maar met deze verontschuldiging over het in neonazisme gehulde verleden ligt de focus scherp op de verkiezingen van volgend jaar. Op weg naar totale goedkeuring en salonfähigheid; de onschuld is gespeeld. De overduidelijke etnisch nationalistische standpunten van de SD zijn verdoezeld achter het vergeet-mij-niet-bloemetje en de blauw-gele kleuren; een poging om een symbool te creëren dat een positieve Zweedse identiteit uitstraalt.
Op weg naar totale goedkeuring en salonfähigheid; de onschuld is gespeeld
Vreemd is het niet: extreem-rechtse partijen in Europa proberen hun historische narratief te herschrijven of een symbolische façade neer te zetten om het stigma af te schudden – en met succes. Het is algemeen bekend dat de Italiaanse regeringspartij Fratelli d’Italia van premier Giorgia Meloni is voortgekomen uit het neofascisme. Maar door dit donkere verleden te herkaderen en een symbolische rebranding te bewerkstelligen, is het Fratelli d’Italia gelukt de identiteit te normaliseren binnen een bredere conservatieve coalitie. Meloni wordt internationaal als een rechts-gematigde sleutelspeler gezien, maar binnenlands glijdt de Italiaanse democratie geleidelijk af richting een repressieve staat; minderheden krijgen steeds minder rechten en vrijheden.
Of zoals ‘onze’ eigen Geert Wilders; blijf vaak genoeg zeggen dat hij misschien ‘milder’ is geworden, en het publiek begint het wellicht werkelijk te geloven. Onder het mom van populistische one-liners – ‘Nederland weer van ons’ – zondebokpolitiek die immigranten en andere minderheden verdacht maakt, en discriminerende cultuur-symbolische moties, wordt men afgeleid van de wezenlijke aard van het dier: de antidemocratische en autoritaire lijn in zijn partij doorzetten naar de Nederlandse samenleving.
Lees ook
Campagne 2025: het urgente is zelden belangrijk, en het belangrijke zelden urgent
Net zoals Wilders steekt Åkesson zijn ambitie niet onder stoelen of banken: hij wil premier van Zweden worden – niet per se van álle Zweden. Zijn partij is deels voortgekomen uit de extreem-rechtse, nativistische politieke beweging Bevara Sverige Svenskt (Houd Zweden Zweeds), en nee, niet iedereen kan écht Zweeds zijn of worden – zo simpel is dat. Dat er meer focus moet komen op immigratie, het uitzetten van illegalen, en zelfs een conservatief georiënteerde cultuurcanon, is dankzij de gedoogpositie van de partij inmiddels gelukt.
Hypocriet spel
De verzoening met het verleden die men nu zoekt, is niet meer dan een hypocriet spel om de laatste zichtbare racistische veren van zich af te schudden. Er wordt bewust gehandeld – het spelen van excuses, de symbolische façade, het herschrijven van het historische narratief – om stemmen te winnen. Door extremen uit het verleden te erkennen en hervormingen te beloven, wordt het verzet uit de mainstream getemperd.
Maar of de diepe politieke wortels volledig zijn afgestorven, is zeer de vraag. De ideologie blijft behouden, zelfs als die is gehuld in democratisch klinkende taal.
