Niet meer één minister van Volkshuisvesting, maar een Team Woningcrisis, stelt de adviesraad

Er was een boer die naar de huisarts ging met psychische problemen. Kreeg hij het advies om een tijdje op vakantie te gaan. Waardeloze tip, vond hij. Vrij nemen? Dat kan helemaal niet als het druk is op de boerderij.

Er was een boer die nooit hulp zou zoeken, omdat hij zeker wist dat het niets zou oplossen.

Een boer die überhaupt niet wist dat je naar de huisarts kunt gaan als je last hebt van psychische problemen.

En de twee boeren die niet meer konden meedoen aan het onderzoek, omdat hun eigen worsteling te groot was.

De GGD IJsselland deed, in opdracht van de provincie Overijssel, twee jaar onderzoek naar de mentale gezondheid van boeren en tuinders in de regio. Mannen van middelbare leeftijd lopen sowieso een hoger risico, maar uit veel onderzoeken blijkt dat er bij boeren meer aan de hand is. Ze ervaren meer psychische druk dan gemiddeld en vinden het moeilijk om goede hulp te vinden. Eenzaamheid speelt ook een rol, net als het slechte imago dat boeren in sommige delen van de samenleving hebben.

Het idee van de onderzoekers was om samen met boeren en deskundigen tot oplossingen te komen en vervolgens samen met zorgmedewerkers tot actie over te gaan. Maar eerst stuitten ze op een bekend probleem, vertelt GGD-onderzoeker Annelot van Rooij: het was moeilijk om boeren te vinden die wilden praten.

Toen Ida Besten ging meedoen, begon het te lopen. Zij is boerin in Haarle, Overijssel, en was psychiatrisch verpleegkundige. Ze maakte de podcast BoerenHartstocht waarin agrariërs vertellen over hun leven. Toen zíj berichtjes ging sturen in appgroepen, wilden boeren wel meewerken.

Uiteindelijk deden 174 boeren mee met het onderzoek, dat begin dit jaar openbaar werd. Nu zit Ida Besten aan de keukentafel op haar boerderij, samen met Annelot van Rooij, om te vertellen over hun onderzoek.

Waarom hebben boeren zo vaak psychische problemen?

Besten: „Boeren zijn in staat om te denken: het is hard om heel veel aan te kunnen. Op een boerderij ga je om met leven en dood. Met de seizoenen, weersomstandigheden, klimaatverandering. Maar als het gaat om je persoonlijke leven, dan is de gedachte vaak: het lost zich vanzelf wel op. Het gaat natuurlijk altijd om allerlei facetten, maar we zien nu dat er ook druk wordt ervaren door de overheid en negatieve beelden over boeren die veel mensen hebben.”

Van Rooij: „Een boer in het onderzoek gaf een voorbeeld dat me is bijgebleven. Hij had een paar zieke koeien. Die had hij apart van de andere dieren in de wei gezet, aan de voorkant van de boerderij, zodat hij er beter zicht op had. Toen kwamen er mensen boos aanbellen waarom hij zijn dieren niet goed verzorgde, terwijl hij juist alles deed om ze beter te maken. Dat bevestigt zo’n boer in het beeld dat de samenleving op hem neer zou kijken.”

Hoe groot is de rol van het gezin, dat alles zich thuis afspeelt?

Besten: „Wij hebben twee dochters en een zoon, al wat ouder nu. Eén van onze dochters heeft weleens gezegd: ‘goh, er wordt hier alleen nog maar over stikstof gesproken, kunnen we het nog over iets anders hebben?’ Dat was een signaal voor ons, dat we onze onzekerheid en angst niet zo moeten overbrengen.”

Van Rooij: „Alles is verweven op zo’n boerderij. Een aantal boeren zei ook tegen mij: jij gaat gewoon naar kantoor, naar je collega’s die misschien een keer vragen hoe het met je gaat en of je het niet te druk hebt. Op de boerderij gaat het altijd maar gewoon door.”

De telefoon gaat. Ida Besten neemt op, zegt niets, maar rent de deur uit. Het blijkt een automatisch bericht van de melkrobot. Eén van de emmers met melk die even apart gehouden moet worden, is vol. Peter, haar man, was er al bij. Licht hijgend gaat ze weer zitten.

In het onderzoek zegt een boerin dat haar man hulp nodig heeft, maar dat ze hem niet naar de dokter krijgt.

Besten: „Het is supermoeilijk om dat te veranderen. Als je jaren iets gewend bent, jezelf overschreeuwt misschien wel, dan lukt het niet om daarvan los te komen. Er is voldoende hulp en begeleiding, maar die weten mensen vaak niet te vinden.”

Van Rooij: „En de hulp die je krijgt als je wél gaat moet dan nog aansluiten bij je leefwereld. Een huisarts die niet goed begrijpt hoe jouw bedrijf werkt, hoe je leven eruitziet, die kan je eigenlijk niet goed helpen. Zeker als je zelf al een muurtje hebt opgetrokken.”

Jullie schrijven dat het ‘in beperkte mate’ gelukt is om huisartsen ervan te doordringen met welke problemen agrariërs te maken hebben.

Van Rooij: „Het zou goed zijn als er meer samenwerking komt tussen huisartsen, ggz en meer specialistische hulp voor boeren. Je hebt verschillende hulptelefoonlijnen voor boeren en tuinders die mentale klachten hebben, maar ook erfcoaches die bij mensen thuiskomen. Veeartsen zien veel, maar hebben weinig contact met anderen. Dat is zonde, want het duurt nu vaak lang voordat problemen aan het licht komen. Huisartsen zelf kunnen ook verder vragen als ze weten dat er een boer in de spreekkamer zit. Als diegene komt met rugklachten, is het best zinnig om eens te vragen hoe het leven er verder voor staat.”

Besten: „Het zit ook bij de boeren zelf hoor. Het is goed om te weten dat er een praktijkondersteuner voor geestelijke gezondheidszorg bij de huisarts werkt. Ik stond met mijn oren te klapperen toen ik hoorde dat veel mensen daar geen idee van hadden.”

Dat is niet alleen een probleem bij boeren, toch?

Besten: „Boeren zijn geen unieke menssoort, maar ze hebben wel een heel eigen beroep, met aparte vaktermen, een bijzondere cultuur en achtergrond. Het is gewoon handig als artsen daar iets meer gevoel bij hebben. Anders keert een boer zich sneller af.”

Jullie adviseren om boeren weerbaarder te maken als ondernemer en ze praktisch te ontzorgen. Wat betekent dat in de praktijk?

Van Rooij: „Dat iemand helpt op het bedrijf als de boer het even niet meer kan bolwerken, bij ziekte of rouw bijvoorbeeld. Het is goed als duidelijk is wie dan kan helpen en hoe. En het gaat ook om het opbouwen van een onderneming die niet al je energie opslokt. Als je een investering doet, moet je even nadenken: scheelt dit me energie, of vraagt het nog meer werk? En geeft het extra druk op de financiën of juist niet?”

Besten: „Wij hebben bijvoorbeeld voor een melkrobot gekozen omdat Peter graag samen met ons aan tafel eet. Dat hij niet steeds weg moet om te melken. Dat maakt ons sterker als gezin. Maar het gaat ook om een plan maken voor als het minder gaat: wat doe je als het niet draait? Kun je groei loslaten, en waar haal je dan nog je motivatie vandaan? Dat soort gesprekken moet je voeren, anders ben je erg kwetsbaar als het gebeurt.”

Het wordt allemaal erg beladen als het gaat om de bedrijfsopvolging door de kinderen.

Van Rooij: „Ja, dat noemden boeren in het onderzoek steeds weer als een moeilijke periode. Ouders willen het goed achterlaten, kinderen willen soms veranderen terwijl hun ouders nog op het bedrijf rondlopen.”

Besten: „Wij hebben twee dochters. Eentje is wat meer GroenLinks-minded en onderzoekt in haar studie ook de gezonde leefomgeving. Onze andere dochter is neurowetenschapper en onze zoon wil het bedrijf overnemen. Daar hebben we pasgeleden als gezin een lang gesprek over gehad. Want je weet dat je de bedrijfsopvolger meer moet gunnen in wat je nalaat, anders kan het bedrijf niet blijven bestaan.”

Dat moet een spannend gesprek zijn geweest.

Besten: „Je wil het voor iedereen goed doen. En nu het boerenbestaan toch onzeker is door alle stikstofregels, is het heel spannend. Het was een heel liefdevol gesprek. Ze stonden open voor elkaars gezichtspunten. De zoon wil boeren en een goed inkomen om van te leven. De dochters vroegen hoe hij rekening zou houden met de omgeving waarin hij boert. Aan ons vroegen ze hoe we het bedrijf gingen loslaten, ze zeiden dat we tijd voor onszelf moesten nemen. Ik dacht na dat gesprek: dit komt wel goed. Het was echt een opluchting.”

Delen

Mail de redactie

Ook minder kapitaalkrachtige ouderen kunnen zich gaan beschermen tegen de jeuk, rode blaasjes en hevige pijnen veroorzaakt door gordelroos. Het Rijk stelt jaarlijks 39 miljoen euro beschikbaar voor een vaccinatieprogramma, zo is vastgelegd in het vorige week beklonken zorgakkoord. Een effectief vaccin bestond al, maar de twee benodigde prikken kosten samen zo’n 500 euro, een uitgave die velen zich niet kunnen veroorloven.

Goed nieuws dus, op het oog. Maar: ouderen kunnen zich nog niet rijk rekenen. Allereerst wordt de eerste vergoede prik pas in 2027 gezet. En ten tweede is die jaarlijkse 39 miljoen euro lang niet genoeg voor inenting van alle ouderen, zo erkent het ministerie van Volksgezondheid.

1 Wat zijn de risico’s van gordelroos?

Gordelroos is een infectieziekte die leidt tot pijnlijke, jeukende blaasjes, vaak gegroepeerd aan één kant van het lichaam, soms in het gezicht. Na het verdwijnen van de blaasjes bestaat een kans van 5 tot 30 procent op een ernstige complicatie: hevige zenuwpijnen die maanden of zelfs jaren aanhouden.

„Mijn vader had er acht jaar last van”, zegt voormalig huisarts Ted van Essen (76), voorzitter van de Nederlandse Immunisatie Stichting die zich inzet voor vaccinatie ‘als preventieve maatregel voor infectieziekten’. „Hij was al in de negentig en hij grossierde in aandoeningen die hij stuk voor stuk doorstond. Maar gordelroos bleef. ‘Doe eens wat aan die pijn, jongen’, zei hij tegen mij, ‘ik heb je niet voor niets medicijnen laten studeren.’”

Boosdoener is het varicellazostervirus, dat ook waterpokken veroorzaakt en daarna in het lichaam blijft sluimeren en jaren later kan opvlammen onder invloed van stress of lage weerstand. Dan ontstaat gordelroos. Jaarlijks bezoeken ruim negentigduizend mensen de huisarts vanwege de ziekte, vooral zestigplussers. Het aantal ziekenhuisopnames wordt geschat op vijfhonderd per jaar.

2 Welke doelgroep krijgt de prik vergoed?

Alle zestigplussers inenten zou een vijfjarige vaccinatiecampagne vergen van naar schatting elk jaar 185 miljoen euro. „Een enorme berg geld, precies de reden waarom de keus om dit vaccin al dan niet te vergoeden jarenlang is doorgeschoven”, zegt een woordvoerder van het ministerie. „De gedachte is nu: laten we het geld dát er is beschikbaar stellen. 39 miljoen is een fors bedrag. Je kunt er al een hoop ellende mee voorkomen, medisch maar ook maatschappelijk, denk aan uitval op je werk.”

Het ministerie heeft aan het RIVM gevraagd te adviseren hoe het bedrag in te zetten. Het lijkt voor de hand liggend dat het RIVM adviseert iedereen die zestig wordt te vaccineren: die kosten liggen om en nabij 39 miljoen euro. Bovendien geeft dat statistisch gezien meer ‘waar voor je geld’, omdat zestigjarigen simpelweg een langer leven voor zich hebben. Het gordelroosvaccin is jarenlang werkzaam.

Een RIVM-woordvoerder laat zich niet inhoudelijk uit over het te geven advies. Ook wanneer het komt, is onbekend.

3 Hoe reageren patiëntenverenigingen?

„Dit is een heel mooie, eerste stap om ouderen te beschermen”, zegt voorzitter van de stichting Pijn na gordelroos Chantal Tesson (48). „Natuurlijk hadden we bredere bescherming gewild, maar dat was financieel niet reëel.”

Van Essen van de Nederlandse Immunisatie Stichting is ook verheugd maar hoopt dat het vaccinatieprogramma snel wordt uitgebreid. „Je kunt niet volhouden dat je er als land twintig of dertig jaar over doet voordat iedereen op eenzelfde manier beschermd is. Dat strookt niet met de solidariteitsgedachte waarop ons gezondheidsstelsel is gebaseerd.”

Alle zestigplussers inenten vergt een vijfjarige campagne van elk jaar 185 miljoen euro

Die solidariteit stond het afgelopen halfjaar al onder druk: van pakweg december tot maart liet een golf aan ouderen zich tegen gordelroos inenten – op eigen kosten dus. De hausse ontstond na een uitzending van tv-programma Radar, dat waarschuwde voor de risico’s van de ziekte. De gestegen vraag was ongemakkelijk voor de GGD’s die het vaccin injecteren: al prikkend vergrootten ze de gezondheidskloof tussen rijk en arm. En al is die piek voorbij, nog steeds is er vraag naar de dure prik. GGD Twente meldt zelfs een „toenemende vraag”.

GGD Haaglanden laat weten dat afgelopen vrijdag een klein aantal ouderen hun prikafspraak afzegden vanwege het nieuws van de naderende vergoeding. Deze ouderen moeten dus nog zeker anderhalf jaar wachten én hopen dat de vergoeding ook voor hen gaat gelden.

Lees ook

Waarom kloppen ouderen opeens massaal aan bij de GGD’s voor het gordelroosvaccin? En vier andere vragen

Delen

Mail de redactie