Dany Lademacher (75), gitarist van Herman Brood en The Radios, overleden

Russische troepen gebruiken in de oorlog in Oekraïne op steeds grotere schaal verboden chemische wapens, in opdracht van de legertop in Moskou. Nederlandse inlichtingendiensten hebben militaire instructies onderschept waaruit blijkt dat de inzet van chemische middelen op het slagveld inmiddels „aan de orde van de dag” is bij de Russische krijgsmacht.

Dat zeggen demissionair minister Ruben Brekelmans (Defensie, VVD) en de directeur van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD), vice-admiraal Peter Reesink, in een vraaggesprek met NRC. Brekelmans stuurde vrijdagochtend een brief over de Nederlandse bevindingen naar de Tweede Kamer.

Sinds de inval in Oekraïne in 2022 heeft Rusland volgens Kyiv ruim 9.000 keer verboden strijdmiddelen ingezet. Daarbij gaat het niet alleen om traangas, maar vooral om chloorpicrine, een giftige stof die verboden is volgens het internationale Verdrag Chemische Wapens (CWC). Dat verdrag uit 1993 is ondertekend door 198 landen, waaronder Rusland. Chloorpicrine wordt ingezet om Oekraïense soldaten uit hun loopgraven te drijven, zodat ze kunnen worden aangevallen.

„Afschuwelijk” en „onacceptabel”, zegt Brekelmans over de Russische praktijken aan het front. „We zien dat Rusland bereid is om alle internationale normen aan zijn laars te lappen.”

Gevaarlijk voor mensen

Trichloornitromethaan of chloorpicrine werd al in de Eerste Wereldoorlog door het Duitse leger gebruikt, als een van de eerste chemische wapens die in oorlogstijd werden ingezet. De giftige stof, die ook wordt gebruikt als bodemontsmettingsmiddel in de landbouw, is in hoge concentraties gevaarlijk voor mensen. Het veroorzaakt onder meer ernstige irritaties aan ogen, huid en luchtwegen en kan leiden tot duizeligheid, braakneigingen, diarree en ademhalingsproblemen. Omdat het middel ook civiele toepassingen kent, staat chloorpicrine op ‘lijst 3’ van het Verdrag tegen Chemische Wapens. Dit betekent dat grootschalige productie van de stof valt onder het inspectieregime van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW). Het gebruik daarvan tijdens militaire operaties is uitdrukkelijk verboden.

De Oekraïense regering maakt al langer melding van de inzet van verboden strijdmiddelen; vorig jaar beschuldigde ook de Amerikaanse regering Moskou al van het gebruik van chloorpicrine. De Nederlandse inlichtingendiensten AIVD en MIVD kunnen de inzet daarvan nu bevestigen, zo zegt minister Brekelmans. „Het feit dat we die instructies zien betekent dat de inzet van deze middelen deel is geworden van hun modus operandi”, zegt MIVD-chef Reesink.

De Nederlandse diensten hebben bij hun onderzoek samengewerkt met partnerdiensten, waaronder de Duitse Bundesnachrichtendienst (BND). Reesink wil niet ingaan op de herkomst van de informatie.

Drie doden, 2.500 gewonden

Volgens minister Brekelmans heeft de OPCW in Den Haag inmiddels 9.400 meldingen ontvangen van de Oekraïense autoriteiten over de inzet van verboden strijdmiddelen. Drie Oekraïense militairen zijn omgekomen als gevolg van contact met chloorpicrine, 2.500 anderen moesten in het ziekenhuis worden behandeld met vergiftigingsverschijnselen.

Het aantal ‘indirecte’ doden ligt waarschijnlijk veel hoger, zegt Brekelmans. Door inzet van het gif worden soldaten uit hun schuilplaatsen gejaagd waarna ze met conventionele munitie kunnen worden gedood. De strijdmiddelen worden vooral afgeworpen vanuit kleine cameradrones boven de frontlinies.

De inzet van chloorpicrine wordt ondersteund en gefaciliteerd door de Russische Radiologische, Chemische en Biologische (RBC)-troepen, die zijn gespecialiseerd in chemische oorlogsvoering. Volgens MIVD-chef Reesink is het duidelijk dat de inzet door het militaire commando in Moskou wordt gesanctioneerd.

Glijdende schaal

De Nederlandse diensten hebben vooralsnog geen aanwijzingen dat er zenuwgassen worden ingezet, die al in zeer kleine doses dodelijk zijn. Brekelmans en Reesink waarschuwen echter voor een „glijdende schaal”, waarbij de inzet van chemische wapens steeds normaler wordt. Daar waar de Russen tijdens het begin van de oorlog alleen het niet-dodelijke traangas inzetten (wat overigens ook verboden is) is het gebruik van de giftige stof chloorpicrine inmiddels routine. Dit kan „de drempel verlagen” voor de inzet van zenuwgas, zo zegt Reesink. „Met de inzet van chloorpicrine zijn ze een volgende brug overgegaan”, zegt Brekelmans. Volgens de minister heeft dat ook gevolgen voor de manier waarop NAVO-landen zich moeten voorbereiden op een militaire confrontatie met Rusland. „Dit is niet alleen gevaarlijk voor Oekraïne, maar voor de hele wereld.”

De Oekraïense regering ageert al enkele jaren tegen de Russische inzet van chemische wapens. De Oekraïense veiligheidsdienst SBOe eiste eind vorig jaar de verantwoordelijkheid op voor de moordaanslag op de Russische generaal Igor Kirillov, die op straat in Moskou om het leven kwam toen een bom in een geparkeerde step explodeerde. Kyiv beschuldigde Kirillov ervan als hoofd van de Russische RBC-troepen verantwoordelijk te zijn voor de inzet van giftige strijdmiddelen op het slagveld in Oekraïne. De SBOe noemde hem „een oorlogscrimineel en een legitiem doelwit”.

Zoom in

Vernietiging chemisch arsenaal

Na het einde van de Koude Oorlog en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie heeft Rusland het grootste deel van zijn reusachtige chemische arsenaal vernietigd. In 2017 maakte de OPCW bekend dat de volledige wapenvoorraad van bijna 40.000 kubieke ton was geëlimineerd.

Het volgende jaar, toen de overgelopen spion Sergej Skripal in het Britse Salisbury werd vergiftigd met het geavanceerde zenuwgif novitsjok, bleek echter dat Rusland nog altijd chemische wapens ontwikkelt. In 2020 belandde de Russische oppositieleider Aleksej Navalny op de intensive care nadat hij was vergiftigd met novitsjok.

In 2018 verstoorde de MIVD een poging van Russische agenten van de militaire inlichtingendienst GROe om in te breken in het wifinetwerk van de OPCW vanaf een parkeerplaats van het naastgelegen Marriott-hotel, op een moment dat de OPCW de inzet onderzocht van chemische wapens door de toenmalige Syrische dictator Assad – een bondgenoot van Moskou.

Moskou wil in OPCW-raad

Desondanks heeft Rusland de afgelopen twee jaar – tevergeefs – geprobeerd om lid te worden van de uitvoerende raad van de OPCW. Volgens Brekelmans is het een van de redenen om nu naar buiten te komen met de informatie dat Rusland op grote schaal het verdrag tegen chemische wapens schendt. „Rusland kan geen lid worden van de uitvoerende raad. Een land met een actief programma voor chemische wapens, dat de inzet van chemische wapens in Oekraïne steeds verder opvoert.”

De Nederlandse onthulling over de veelvuldige inzet van chemische wapens komt op een moment dat Oekraïne kampt met snel oplopende munitietekorten. Deze week maakte het Amerikaanse ministerie van Defensie bekend dat de levering van bepaalde munitie, waaronder raketten voor Patriot-luchtafweersystemen, wordt gestopt vanwege teruglopende wapenvoorraden in de VS zelf. Het gevolg daarvan is dat de Oekraïense strijdkrachten minder middelen hebben om zich te verdedigen tegen Russische aanvallen met drones en raketten, terwijl Moskou bijna wekelijks nieuwe recordaantallen projectielen afvuurt op de Oekraïense steden.

Brekelmans constateert een wereldwijde schaarste als het gaat om Patriot-systemen. „Daar lopen wij in Nederland ook tegenaan.” Dat heeft mede te maken met de productiecapaciteit die internationaal onvoldoende is. „Dus dat moet enorm omhoog, en worden versneld”, zegt Brekelmans. „Wij kijken nu welk type luchtverdediging we nog wel kunnen leveren. We hebben vorige week nog aangekondigd dat we honderd radarsystemen sturen, die bedoeld zijn om drones te detecteren. Wij zullen de Amerikanen blijven aansporen om bepaalde zaken te leveren. En we kijken continu wat we zelf kunnen leveren, zodra we iets kunnen missen. We gaan ook door met ons programma voor munitie voor de F-16’s, die een belangrijke rol spelen in de Oekraïense luchtverdediging.”

Delen

Mail de redactie