Bijna een week lang was Irans opperste leider Ali Khamenei spoorloos. Hij zou zich ophouden in een bunker, en alleen via een enkele vertrouweling in contact staan met zijn bevelhebbers. Ook na het ingaan van het staakt-het-vuren met Israël, afgelopen dinsdag, bleef het stil. De 86-jarige ayatollah vreesde nog steeds doelwit te worden van een Israëlische moordaanslag.
Of was er meer aan de hand? Iraanse media speculeerden openlijk over het welzijn van de bejaarde leider. Tal van andere hooggeplaatste leden van het regime waren door Israël gedood bij luchtaanvallen.
Donderdag verbrak Khamenei de stilte met een tv-toespraak. Hij feliciteerde Iraniërs met „de overwinning” op Israël. Ook had Iran „de VS een harde klap in het gezicht toegebracht” door de Amerikaanse luchtmachtbasis in Qatar te bombarderen. De Amerikaanse bombardementen op Iraanse nucleaire faciliteiten hadden volgens de ayatollah weinig schade veroorzaakt.
Dat is niet alleen maar grootspraak, meent Vali Nasr, hoogleraar aan de Amerikaanse Johns Hopkins universiteit en auteur van het recent verschenen boek Iran’s Grand Strategy. „In de ogen van het regime is Iran niet vernederd of verslagen. Natuurlijk heeft het land de nodige klappen ontvangen, en het gevaar is nog altijd niet geweken. Maar het werd aangevallen door twee atoommachten met superieure militaire middelen – en ze hebben het overleefd. De bokser staat nog overeind in de ring en is niet knock-out geslagen.”
De Israëliërs hebben wat het Iraanse regime betreft hun oorlogsdoelen niet gehaald, stelt Nasr. De Iraanse staat en het leger zijn niet ingestort – iets waar Israël volgens hem wel op hoopte. Ook kon Iran ruim 400 kilo verrijkt uranium wegsmokkelen naar veiligere locaties, denkt Nasr. Dat laatste lijkt te worden bevestigd door inlichtingen verstrekt aan Europese landen, aldus berichtgeving van de Financial Times.
Ook verwacht Nasr dat Iran nog centrifuges heeft om verder uranium mee te verrijken. „In Washington is er veel gedoe over de vraag in hoeverre de nucleaire installatie bij Fordo nou is vernietigd, maar het Iraanse atoomprogramma is veel groter dan alleen Fordo. We weten gewoonweg niet wat er nog allemaal is.”
President Donald Trump zei dat de VS en Iran volgende week weer gaan praten over het nucleaire programma van Iran. Is dat realistisch?
„Het is niet onwaarschijnlijk. Trump wil absoluut geen oorlog met Iran. Sinds de Amerikaanse bombardementen op Iraanse atoominstallaties zet hij Israël enorm onder druk om samen met de VS nu een andere [niet militaire] weg in te slaan.”
Een reden voor Trump om snel met Iran te willen onderhandelen is volgens Nasr het voornemen van een groep Europese landen om aanvullende sancties tegen Iran in te stellen. Die stap leek al ophanden voordat Israël eerder deze maand zijn aanvallen op Iran begon, aangezien Teheran met zijn nucleaire activiteiten internationale afspraken overtrad. „Extra sancties zouden het sluiten van een deal alleen maar moeilijker maken”, aldus Nasr.
Dus na Iran te hebben gebombardeerd spelen de VS nu juist een hoofdrol bij de de-esclatie?’
„Ik denk het wel. Daarom is de regering Trump ook zo boos over het lekken van het Amerikaanse inlichtingenrapport eerder deze week. Dat suggereerde dat de schade aan de nucleaire installatie bij Fordo beperkt is.
„Lekken zijn nooit helemaal onschuldig. Er zit een politieke agenda achter. Behalve dat je Trump in verlegenheid brengt door te zeggen dat je niets hebt bereikt, is het bredere argument dat de oorlog niet heeft geleid tot de vernietiging van Irans programma. Nu moet je teruggaan en het opnieuw doen. Alleen: het Witte Huis heeft helemaal geen zin in verdere oorlog, vandaar hun heftige reactie.”
Het Witte Huis heeft helemaal geen zin in verdere oorlog
Hoe zit dat met Iran? Willen ze nog steeds een deal met de VS of zetten ze volledig in op de ontwikkeling van kernwapens?
„Beide opties zijn nog mogelijk. Iran bevindt zich in een gigantische strategische crisis. Zonder kernwapens is hun huidige positie onhoudbaar. Ze beschikken nu niet over genoeg afschrikking om zichzelf te kunnen verdedigen.
„Het alternatief is dat Iran besluit compromissen te sluiten met het Westen in ruil voor de-escalatie. Dit zou een nucleaire deal betreffen die de veiligheid van Iran waarborgt, waarbij Israël niet langer in staat is Iran op elk gewenst moment aan te vallen.
„Het onderliggend verhaal in Iran zal in geen van de gevallen veranderen. Het idee dat het Westen er op uit is om de Islamitische Republiek te vernietigen is de afgelopen weken alleen maar versterkt.”
Er zijn analisten die vermoeden dat Khamenei’s radiostilte van de afgelopen dagen ruimte bood voor een interne machtsstrijd aan de top.
„Dat lijkt me onwaarschijnlijk. Iran heeft een behoorlijk verenigd leiderschap, waarbij de Revolutionaire Garde [een elite-eenheid bestaande uit 125.000 leden] het systeem al grotendeels controleert. Er is geen aanleiding voor de garde om formeel de macht over te nemen en daadwerkelijk zelf te gaan regeren.
„De omstandigheden zijn er gewoon niet naar. Er zijn geen protesten, er is geen ineenstorting van het leger en vanuit het Iraanse perspectief is er ook geen sprake van een oorlogsnederlaag.”
