Zeker zestien doden door politiegeweld tijdens protesten in Kenia

De studenten in de zaal vinden het maar lastig te plaatsen. D66-leider Rob Jetten die klinkt als Elon Musk, in zijn voormalige rol als bijzonder overheidsambtenaar bezuinigingen?

Jetten is de laatste spreker op een congres voor bestuurskundestudenten in Amsterdam, half mei. Hij wil „de bezem halen” door de vastgelopen overheid, zegt hij. Want dat is volgens de D66-leider het grootste probleem van deze tijd. Als er geen oplossing komt, verliest Nederland haar concurrerende economie, lukt het niet om genoeg woningen te bouwen en blijft migratie een probleem. „We hebben een radicaal andere overheid nodig.”

Op het D66-congres een paar weken daarvoor hekelde Jetten ook al de Belastingdienst. „Als organisaties als de Belastingdienst tien jaar nodig hebben voor eerlijker belastingen, dan bouwen we wel een nieuwe dienst.” Een regel erbij betekent twee regels eraf, zei hij ook.

Ik kan eigenlijk geen regenboogzebrapad meer zien

Waarom doet Jetten als Musk en zijn ronkende kettingzaag, wil een bestuurskundestudent in Amsterdam weten. Een ander vraagt waarin D66 verschilt van de PVV in de wens om regels te verminderen, of te omzeilen, omdat de ‘crisis’ in het openbaar bestuur erom vraagt.

Klimaatdrammer

De afgelopen maanden is het sociaal-liberale D66 langzaam van toon veranderd. Minder links, minder woke, en juist nationaler en steviger.

Onder voormalige partijleiders Alexander Pechtold en Sigrid Kaag werd D66 groot als anti-Wilders partij. En toen Jetten in 2023 partijleider werd, stond hij bekend als iemand die de partij naar links wilde trekken.

De klimaatminister uit het kabinet-Rutte IV droeg een tijd lang trots de geuzennaam die VVD’er Klaas Dijkhoff hem gaf: klimaatdrammer. In lezingen sprak Jetten uitvoerig over vermogensongelijkheid en pleitte hij voor een samenleving waarin niemand wordt uitgesloten op basis van postcode of afkomst.

Deze zaterdag wordt Jetten waarschijnlijk herkozen als lijsttrekker. En natuurlijk, zijn D66 heeft het nog steeds over een weerbare democratie en rechtsstaat, een schonere economie, over aanhoudende steun voor Oekraïne en het belang van Europa.

Maar in de Tweede Kamergang van D66 hangt nu een poster van Jetten in reflecterend hesje, met een bouwhelm op het hoofd. Rob de Bouwer, laat de partijleider zich nu graag noemen. In belangrijke debatten heeft Jetten het veel over Nederland, en vertelt hij bijvoorbeeld hoe trots hij is op de Nederlandse olympische sporters.

Jetten maakt zich nog steeds zorgen over conservatieve krachten die gestructureerde campagnes voeren tegen trans personen, lesbische moeders en homo’s. Maar hij slaat deze maand op een D66-middag in Utrecht ook een steviger toon aan: „Ik kan eigenlijk geen regenboogzebrapad meer zien”, zegt hij. Wat hij wil: hand in hand kunnen lopen met zijn vriend door alle steden. „Laten we de komende tijd inzetten op veiligheid en vrijheid van de queergemeenschap, en iets minder discussie voeren over de symboliek.”

Deze week kondigde Jetten bovendien een „koerswijziging” op asiel en migratie aan — waarbij de rechtsere taal opviel. „Aso’s” moeten aangepakt worden, internationale verdragen mogen opengebroken en asielaanvragen moeten worden behandeld aan Europese buitengrenzen. De partij pleit voor het eerst voor een Canadees model, waarbij asielzoekers alleen op uitnodiging komen.

Wat is er gebeurd met de linkse, klimaatdrammende Rob Jetten?

Het antwoord op die vraag begint bij de forse verkiezingsnederlaag van november 2023. D66 verloor vijftien van de 24 zetels.

De grote beloften van ‘nieuw leiderschap’ onder vorige partijleider Sigrid Kaag, heeft de partij niet waar kunnen maken, zo analyseerde het wetenschappelijk partijbureau de verkiezingsuitslag. D66 kampte in die tijd met een aantal integriteitsaffaires. De partij moest minder belerend worden en minder technocratisch. En het ontbrak de partij aan een duidelijke kleur in regeringsjaren, viel in de analyse te lezen.

Sindsdien zoekt D66 een weg terug omhoog — al blijkt die uit peilingen nog niet gevonden. De partij met negen Kamerzetels blijft al een jaar op zo’n tien zetels steken.

Academici

D66, dat vaak wordt gezien als een wat elitaire partij voor hogeropgeleiden, moet een partij voor méér Nederlanders worden, zeggen D66’ers in de Tweede Kamer. We waren te veel bezig met minderheden, te weinig met de meerderheid, zegt iemand uit de D66-top. Het nieuwe doel is: verbreed de achterban, en ga terug naar het politieke midden.

Je wil jezelf niet onaantrekkelijk voor kiezers maken, verduidelijkt een D66-Kamerlid, door op woke-thema’s te hameren — hoe belangrijk die voor de partij ook blijven. De meeste kiezers zijn volgens deze D66’er gewone mensen in een rijtjeshuis. En die mensen maken zich zorgen over het tekort aan woningen, of de gezondheidszorg.

D66 presenteerde daarom het afgelopen half jaar plannen over die onderwerpen. D66-Kamerlid Wieke Paulusma vertelde bijvoorbeeld eind mei in Nijmegen hoe zij 30 miljard euro die nu uitgegeven wordt aan onbewezen medische behandelingen, juist wil investeren in preventie.

Een woonplan kwam er ook, van D66-Kamerlid Hans Vijlbrief. Hij presenteerde het samen met Rob Jetten in april. D66 schrijft daarin „radicaal” te willen „dereguleren ten gunste van de woningzoeker”. Bezwaarmakers tegen bouwplannen krijgen teveel rechtsbescherming ten opzichte van de woningzoekenden, vindt de partij. Om uit deze crisis te komen, moet er een noodwet komen. Een noodwet waar overigens niet het parlement mee zou worden omzeild, verzekerde Vijlbrief bij de persconferentie van het plan.

De top van D66 laat zich volgens bronnen inspireren door het boek Abundance (2025) van Ezra Klein en Derek Thompson. Volgens deze auteurs hebben vooral linkse en progressieve politici een woud aan regels opgetuigd om burgers te beschermen. Dat zit vooruitgang in de weg, en leidt tot stilstand.

De auteurs vinden dat bestuurders zich niet moeten laten leiden door angst voor schaarste en hoge kosten, maar door vooruitgangsgeloof en technologische mogelijkheden. Juist progressieve partijen moeten laten zien dat dit kan, schrijven ze – en dat is wat D66 nu probeert.

Aansluiting bij rechts

Met een middenkoers lijkt D66 alvast aansluiting te zoeken bij rechtse partijen voor een nieuw kabinet. Daarbij hoopt D66 teleurgestelde VVD’ers te vangen, nu de liberalen onder leiding van Dilan Yesilgöz een politiek fiasco met de radicaalrechtse PVV achter de rug hebben.

En, zeggen D66’ers, links is al zo klein in Nederland. Willen we als progressieve partijen íets voor elkaar krijgen, dan kunnen wij beter mensen uit het midden overhalen.

Er zijn gewoon heel veel mensen in Nederland die zeggen: ik ben het zat

Jetten vindt ook dat linkse en progressieve partijen een antwoord op het ‘migratieprobleem’ moeten hebben. Hij begrijpt de kritiek in de samenleving, zei hij in de podcast De Jesse Frederik Show van De Correspondent van begin juni: „Er zijn gewoon heel veel mensen in Nederland die zeggen: ik ben het zat. Als je in Budel of Ter Apel woont, en altijd maar last van overlastgevers hebt. Of als je in een volkswijk woont in Rotterdam, waar een massale instroom van arbeidsmigranten is gekomen.”

De nieuwe koers van D66, en de poging om electoraal te verbreden, is een riskante strategie, zegt opiniepeiler Peter Kanne van Ipsos I&O. „In zo’n korte tijd kun je het imago van een partij niet bijstellen”, zegt hij. Beelden die mensen hebben bij een partij zijn namelijk hardnekkig. De meeste mensen kiezen nog steeds voor D66 vanwege de thema’s onderwijs en klimaat, ziet Kanne.

Maar juist met die onderwerpen, zo ervaren D66’ers, trek je in deze tijd moeilijk de aandacht van kiezers. En daarom probeert de partij nu een ander thema te claimen: wonen.

Dat D66 ook ‘issue-owner’ wil worden op wonen, kan Kanne zich voorstellen. Veel kiezers zien de woningnood als een van de grootste problemen in Nederland. Alleen is het heel lastig om wonen te claimen. Alle partijen willen meer woningen, de vraag is alleen hoe, zegt Kanne. Ook de VVD wil bouwen, bouwen, bouwen. Net als GroenLinks-PvdA.

Kiezers zien hem nog steeds als klimaatdrammer, niet als Rob de Bouwer

Ook beelden van partijleiders zijn hardnekkig, volgens Kanne. Als kiezers aan Rob Jetten denken, dan zien ze een capabele leider, maar ook iemand die heel progressief is. Zij zien hem nog steeds als klimaatdrammer, niet als Rob de Bouwer.

Overstappen

Het risico van de nieuwe koers van D66, zegt Kanne, is dat kiezers overstappen naar GroenLinks-PvdA, waar D66 het meest mee concurreert. Dubbel zoveel als met de VVD.

De nieuwe koers van D66 en de poging om bredere middengroepen aan te spreken „schuurt en botst”, zegt de opiniepeiler. „Je kunt beter een coherente, homogene groep aanspreken met een duidelijk verhaal. Dat levert misschien geen groei op, maar daarmee vervreemd je je achterban ook niet van je”, zegt hij.

Of de trouwe achterban van D66 zich vervreemd voelt, moet eind oktober blijken bij de landelijke verkiezingen.

De nieuwe, strengere migratievisie die Jetten deze week lanceerde, riep wel vragen op binnen de partij. Een deel van de leden vindt het te ver gaan, en is niet gelukkig met het proces: een koerswijziging bepalen de leden uiteindelijk, op een congres.

Ook in de Tweede Kamerfractie fronsten de wenkbrauwen. Willen we vluchtelingenverdragen aanpassen om mensenrechten beter te borgen, of om rechten af te pakken? En waarom het woord „aso’s”? Gaat D66 zo niet mee in het frame van rechts?

In het Tweede Kamerdebat donderdag over de asielnoodmaatregelenwet gebruikt Kamerlid Anne-Marijke Podt het woord „aso” niet. En ze zegt: „Laat ik heel helder zijn: de waarden onder het huidige vluchtelingenbeleid blijven voor D66 gelijk”

Ook het plan om eens flink de bezem door de overheid te halen, riep de afgelopen tijd kritische vragen op tijdens avondjes waarop Jetten sprak – bijvoorbeeld van ambtenaren zelf .

Bij de Jonge Democraten in Utrecht bevestigde Jetten dat de partij een koerswijziging heeft ingezet, en leek hij hen alvast een beetje te willen waarschuwen voor de komende maanden. „We gaan een campagne voeren om heel veel kiezers in het midden voor het eerst, of weer, bij D66 te krijgen. Daarom zullen we soms ook een iets directere taal gebruiken dan alle nuance die je tot nu toe van D66 gewend bent geweest.”

Lees ook

D66 wil helpen de plannen van kabinet-Schoof ‘beter’ te maken, zegt partijleider Jetten

Delen

Mail de redactie