We zien DNA meestal als onze vaste kern – iets wat we van onze ouders krijgen en doorgeven aan onze kinderen. Vroeger dacht ook de wetenschap zo. Maar dat idee klopt al lang niet meer. Het gen is zelfs een van de meest misleidende begrippen in de wetenschap geworden. Dus: als we onze genen niet zíjn, wat dan wel? En hebben we ze eigenlijk nog nodig?
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected].
Nederland moet zich sneller, gerichter en fundamenteler aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. Door scherpe keuzes te maken over de schaarse ruimte en door burgers en bedrijven in staat te stellen zich beter te wapenen tegen een veranderend klimaat. Dat schrijft de Wetenschappelijke Klimaatraad (WKR) in een advies aan de regering, dat deze donderdag verschijnt.
Niet alleen verandert het klimaat, de opwarming versnelt ook. Europa is het snelst opwarmende continent, en in Nederland stijgt de temperatuur bijna twee keer zo snel als het wereldgemiddelde. Sinds 1906, toen de metingen begonnen, is het jaargemiddelde hier met 2,3 graden gestegen, tegenover ongeveer 1,2 graden wereldwijd.
Het rapport, Meeveranderen met het klimaat, laat zien hoe risico’s zich opstapelen. De zeespiegel stijgt. Extreme neerslag én langdurige droogte komen vaker voor. Hittegolven nemen toe. Rivieren voeren soms te veel, soms te weinig water aan. Zout water dringt in kustgebieden verder het land in. Steden warmen op – vooral de stenige wijken. Soms spelen meerdere problemen tegelijk en versterken die elkaar. Dat maakt Nederland extra kwetsbaar.
De zomer van 2018 maakte duidelijk wat verdroging kan aanrichten: boeren in Zeeland moesten zoetwater aanvoeren met vrachtwagens. In 2021 zorgde aanhoudende regen voor grote overstromingen in Limburg. Anders dan in Duitsland en België vielen er in Nederland geen dodelijke slachtoffers, maar de materiële schade liep in de honderden miljoenen. De verwachting is dat de schade door klimaatverandering verder zal toenemen.
Mensen gaan ervan uit dat de overheid hen voor alles afschermt – maar dat is lang niet altijd mogelijk
‘Veilig en leefbaar’
Om Nederland „veilig en leefbaar” te houden, benadrukt de Klimaatraad dat het cruciaal is om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. „Veel mensen denken bij veiligheid aan defensie”, zegt onderzoeker Marjolijn Haasnoot. „Maar Nederland wordt steeds vaker bedreigd door klimaatverandering. Mensen gaan ervan uit dat de overheid hen voor alles afschermt – maar dat is lang niet altijd mogelijk.”
Volgens de raad moet Nederland maatregelen nemen tegen gevolgen die onvermijdelijk zijn. Die vallen uiteen in twee groepen: ruimtelijke keuzes, over hoe we het land inrichten, en maatschappelijke keuzes, over hoe we omgaan met risico’s en verantwoordelijkheden. Vooral die laatste moeten de weerbaarheid vergroten.
Lees ook
Minder vliegen, minder vlees, verwarming lager: de één vindt dat het nog beter moet, de ander vindt dat je nergens meer van mag genieten. Waarom zijn we zo verdeeld?
Keuzes zijn nu nodig in gebieden waar meerdere problemen samenkomen. Zoals veenweidegebieden met bodemdaling, broeikasgasuitstoot en waterproblemen. Kleigebieden waar verzilting toeneemt. Zandgronden die kampen met droogte én wateroverlast. En steden waar hittestress groeit. De raad pleit voor nationale regie: bepaal op landelijk niveau wat nodig is, en werk dat regionaal uit.
Afstemming is daarbij van groot belang, stellen de onderzoekers. „Nederland ondergaat al een grote verbouwing”, zegt Haasnoot, verwijzend naar de woningnood, de verduurzaming van de landbouw en de aanleg van nieuwe energie-infrastructuur. „Al die projecten moeten klimaatbestendig worden ingericht. Maar samenhang ontbreekt vaak.” Daarom stelt de raad voor: toets ruimtelijke plannen verplicht op klimaatbestendigheid – met een horizon van minstens „honderd jaar”.
De raad wil dat de overheid inzicht geeft in risico’s per wijk of woning, en die informatie publiek toegankelijk maakt
Overheidscoördinatie
Toch zal niet alles af te schermen zijn. Extreem weer zal schade blijven veroorzaken. „Burgers en bedrijven moeten zich daar ook individueel op voorbereiden”, zegt Haasnoot. Dat gebeurt al: boeren beregenen hun akkers, huiseigenaren installeren airco’s. Dat helpt, maar kan ook nieuwe problemen veroorzaken. Zo kan bijvoorbeeld beregening een boer wel door een droge periode helpen, maar elders voor watertekorten zorgen. Daarom is overheidscoördinatie nodig – via informatie, richtlijnen en prikkels. „Met als doel de weerbaarheid van de samenleving op een rechtvaardige manier te vergroten.”
Informatie is daarbij essentieel. Veel mensen weten weinig over de klimaatrisico’s in hun omgeving. De financiële sector beschikt vaak wél over die gegevens – en zal ze gebruiken bij het bepalen van hypotheekvoorwaarden of het vaststellen van verzekeringspremies. De raad wil dat de overheid inzicht geeft in risico’s per wijk of woning, en die informatie publiek toegankelijk maakt.
Koploper
Met het rapport, dat is gemaakt op verzoek van de minister van Infrastructuur en Waterstaat, wil de Wetenschappelijke Klimaatraad bijdragen aan de herziening van de Nationale Klimaatadaptatiestrategie, die in 2026 verschijnt. De onderzoekers erkennen dat ze, alles bij elkaar, een ambitieuze oproep doen, zeker in een tijd waarin de politiek vooral op de korte termijn gericht is. Toch geloven ze dat Nederland dit kan. „Het Deltaprogramma en de Afsluitdijk zijn goede voorbeelden van hoe Nederland eerder koploper was in adaptatie”, zegt Haasnoot. „Ook ‘Ruimte voor de rivier’, dat overstromingen in Nederland moet tegengaan, is een enorm project, dat stap voor stap wordt aangepakt. Die manier van denken is nu opnieuw nodig.”
De opgave is groot. Vanwege de nauwe afstemming die het vergt met alle ministeries, kan het jaren duren voordat aanpassingen worden gedaan – de Deltawerken waren 43 jaar na de Watersnoodramp in 1953 voltooid. „We hebben de tijd”, schrijven de onderzoekers, „maar geen zeeën van tijd”.
Lees ook
Alles wat je moet weten om het klimaatdebat te doorgronden
Nog een uurtje en dan begint het jaar 2025. Voor de deur van een herenhuis in de binnenstad van Utrecht staat een rij jongeren. Ze hebben gehoord dat hier het „lijpste” huisfeest is. Twee mannen van in de veertig glippen tussen de jongeren door naar binnen. Beiden houden stevig een opgeblazen rode ballon vast.
Boven ploffen de mannen met de ballonnen in hun sportieve, casual outfit neer in een kamer waar een zwart-witfilm wordt afgespeeld. „Weg van alle harde muziek”, zegt een van hen. Hij ademt gas in uit de ballon, de ander ook. Ze blijven inhaleren tot de ballon leeg is. Stil kijken ze voor zich uit, met een wazige blik.
„Moet je ook?”, vraagt de man aan een andere feestganger. Lachend: „Maar wel uitkijken hè? Na eentje kan je niet meer stoppen.” Onder zijn stoel pakt hij een lachgastank van twee kilogram, hij vult de ballon opnieuw met gas uit die tank.
De feestganger stopt het tuutje van de rode ballon in zijn mond. „Check, hij spacet hem”, zegt de man met een lage stem, veroorzaakt door het inademen van het gas. De twee mannen blijven ballonnen vullen met lachgas, inhaleren, staren en in de lach schieten. Beiden hebben een eigen tank.
Wat de twee mannen die nieuwjaarsnacht doen is verboden. Sinds 1 januari 2023 mag je in Nederland geen lachgas meer bezitten, verkopen of vervoeren; lachgas als partydrug is illegaal. Toch zie je de tanks volop op feestjes en eenmaal leeg, op straat. Keurig verpakt in plastic boodschappentassen van Action in een buitengebied in de gemeente Vijfheerenlanden. Haastig neergesmeten tegen een afvalcontainer in Amsterdam. Op de parkeerplaats van een sportschool na sluitingstijd in Rotterdam-Noord.
Volgens de afvalbranche overspoelen jaarlijks zo’n 250.000 lachgastanks de straten. Ruim negen van de tien zijn volgens hen zwarte stalen tanks van vaak een kilo of twee. Er zitten knalgele of zwarte rubberen banden omheen met een handvat. In grote witte hoofdletters staat erop: Fastgas.
Waar komen de tanks vandaan? En wie zit er achter Fastgas? NRC onderzocht met de Belgische krant Le Soir de herkomst van de tanks. Drie jonge Nederlanders blijken aan het hoofd te staan van een internationaal imperium. Hun lachgas gaat de hele wereld over.
Grootschalige controle van politie, justitie en douane op de lachgashandel is er nauwelijks.
Bungeejump
Het verhaal van Fastgas begint aan de Spaanse kust – met een groepje Nederlandse studenten dat vanaf 2012 in hun zomervakantie flyers en tickets uitdeelt op het strand. Proppers zijn ze, in Lloret de Mar en Blanes: overdag lokken ze jongeren naar de uitbundigste feesten, naar clubs, kroegen, de bungeejump. Als ze het goed doen, mogen ze zelf aan een elastiek naar beneden duiken. De avonden zijn om te feesten.
De zomers erna krijgen de studenten meer verantwoordelijkheid. Nu halen zij andere studenten binnen om te flyeren, via een website die proppers.nl heet. Ze worden eventmanager, organiseren feesten, zetten bedrijfjes op in Spanje en Nederland. Tot ze doorkrijgen waar ze écht rijk mee kunnen worden. Een van hen, Luciano de Vries, vertelt over dat moment in de Groningse universiteitskrant: „Toen kreeg ik een telefoontje van een leverancier, die vertelde dat hij een pallet lachgaspatronen over had. Of ik die wilde hebben.” Het zijn stalen ampullen met lachgas erin die ook in slagroomspuiten gaan. Op die ampullen past een ballon.
Lachgasballon bij de Willemsbrug in Rotterdam (geënsceneerd).
Foto Merlin Daleman
De Vries studeert fiscaal recht in Groningen, is lid van studentenvereniging Vindicat en doet een master in Rotterdam. Terug in Nederland zet hij met zijn proppervrienden de handel in lachgas voort. In een oude Hyundai H200 rijdt hij met een van hen naar Polen, België en Tsjechië, op zoek naar goedkope partijen, vertellen ze aan het AD. Met uiteindelijk vijf vrienden gaan ze in één huis wonen. Hun timing is excellent. Vanaf juli 2016 is lachgas legaal.
De vrienden verkopen lachgas als partydrug, maar op papier verkopen ze ‘diverse keukenbenodigdheden voor de horeca’. Op hun verkoopsite slagroompatronen-bestellen.nl beweren ze al jaren op zoek te zijn naar slagroompatronen voor „de beste slagroom”.
De logistiek hebben ze goed op orde. Honderd patronen voor 33,98 euro, honderd ballonnen voor 5,99 en als je voor 17.00 uur bestelt, ontvang je ze een dag later in huis, zo adverteren ze. Een lachgastank van 100 kilo „voor feesten” kost 2.195 euro, inclusief.
Als proppers aan de Spaanse kust maakten ze vrienden over de hele wereld
„Ik lever de patronen aan vrijwel alle kroegen in Groningen die lachgas verkopen”, zegt De Vries in het interview in de UKrant van september 2018. Hij is dan 28 jaar oud. „Per maand groeien we denk ik wel met 50 procent. Het is nauwelijks bij te benen, Groningen lijkt wel ontploft.” Het propperwerk betaalt zich uit. Aan de Spaanse kust maakten ze vrienden over de hele wereld. De mannen hebben klanten in Ibiza, Suriname, Engeland, Denemarken, Marokko, vertelt hij. Ze maken weken van zeventig, tachtig uur. De Vries: „Wie weet wordt lachgas nog eens illegaal. Tot die tijd willen we nog alles eruit halen wat erin zit.”
Ex on the Beach
Niet alleen Groningen ontploft in die periode. Het gebruik van lachgas piekt in heel Nederland in 2018 en 2019. In Rotterdam verdient een jonge vrouw er rond die tijd zo’n 200 euro per dag mee, als koerier, vertelt ze op een middag in maart dit jaar aan NRC. De kleine stalen ampullen worden rond die tijd langzaamaan verdrongen door hervulbare tanks met gas waarmee meerdere ballonnen achter elkaar kunnen worden gevuld. Een vriend van de vrouw had gevraagd of hij de grijsblauwe tanks in haar schuur mocht leggen, in kartonnen dozen. „Ik had zestig of zeventig van die tanks boven liggen en ik denk ook zoiets beneden in de schuur.”
Twee jaar lang rijdt ze van tien uur ’s avonds tot negen uur ’s ochtends Rotterdam door in een Volkswagen Polo. De vriend appt haar hoe laat ze waar moet zijn – een parkeerplaats bij de Willemsbrug of naast de kubuswoningen. Ze verkoopt tien tot twaalf tanks op een avond. „Ik zag steeds nieuwe gezichten, jongeren vooral. Het bleef maar doorgaan, oneindig.”
Rond elf uur in de ochtend rijdt ze nieuwe rondes, voor nieuwe afterparty’s. Jongeren betalen haar 80 euro voor tanks van 45 euro. Zij krijgt 200 euro per dag, de rest is voor de dealer. Hoe meer klanten, hoe goedkoper hij tanks kan inkopen. Waar hij ze vandaan haalde weet ze niet, zegt ze.
De tanks liggen in haar auto onder een kleedje, ze rijdt er de Belgische grens mee over, langs politiecontroles. „Hij verkocht ook andere drugs, maar die ging ik niet meenemen.” Als ze een maand niets van hem hoort, blijkt hij opgepakt. „En toen was hij opeens terug en ging alles weer gewoon door alsof er niks aan de hand was.”
Na twee jaar krijgt ze een „rustige baan” en stopt haar wilde leven als koerier. Ze wil niet dat mensen dan nog van haar koerierswerk weten.
In Amsterdam rijdt Deniz Üresin in die topjaren met bakfietsen vol tanks rond om ballonnen per stuk te verkopen. Het levert hem miljoenen op, maar ook een constante stroom aan boetes en brieven van de gemeente Amsterdam. Die wil vanwege onder meer geluidsoverlast en rondslingerende ballonnen af van lachgasverkopers.
Üresin vertelt er met een grote glimlach over, in een ruim appartement aan het water. Hij draagt een tanktop en korte broek met om zijn nek een ketting met het woord king. Hij heeft een gym op zijn overdekte balkon.
Terwijl hij terugblikt, zet hij thee. Het was een Hollywoodfilm, zegt hij. „We verkochten alles. Het heette UFO-Gas, iets buitenaards, haha.”
Hij had adresjes in Turkije. Als hij snel wat nodig had belde hij een van de proppervrienden. „Hij hielp me als ik geen lachgas meer had, dat is een enkele keer gebeurd.”
De vijf vrienden staan in Nederland dan aan de top van de business. Zij rijden niet in het holst van de nacht met lachgastanks de grens over, ze wachten niet op tochtige parkeerplaatsen op klanten, staan niet met bakfietsen op een plein, lopen ook geen Groningse studentenhuizen en kroegen meer af om patronen te slijten.
De lachgasgroothandel in Gorinchem van de vijf Nederlandse vrienden in 2019.
Foto Cor de Kock
Een groothandel hebben ze, in Gorinchem. Dealers heten er afnemers en krijgen een factuur mee. In artikelen in de media heten de vijf ‘succesvolle ondernemers’ en Üresin ‘een boef’. Üresin herinnert zich hen als „gasten met geld” bij wie je „grote partijen lachgas” kon kopen. „Honderd, vijfhonderd, duizend kilo.”
Een betrokkene die in die tijd zaken doet met de vijf vrienden bevestigt hun positie. „Van dat soort groothandels waren er maar twee of drie.” Dealers kopen er tanks of vullen ze en plakken er doodleuk een sticker op met een eigen merk. De vrienden beginnen zelf ook een merk, Fastgas, ze vragen er patent op aan.
In de zomer van 2019 organiseren de vijf een feest voor 150 genodigden om hun medewerkers te bedanken, in de tuin met zwembad achter de groothandel in Gorinchem. Tussen de feestgangers lopen ganzen en mannen met dwerggroei in pak. De medewerkers zijn veelal in zwemshort. Lange, slanke vrouwen in rode mini-jurkjes delen drankjes uit. Lena Semenova, bekend van datingprogramma Ex on the beach en naar eigen zeggen in die tijd verslaafd aan lachgas, treedt op. Grote roze ballonnen gaan van hand tot hand.
Toef slagroom
De piek heeft een keerzijde. Zilverkleurige patronen en tanks die in veelvoud achterblijven op straat, op festivalterreinen en in parken. Jongeren die rijden en vechten onder invloed: volgens de politie houden jaarlijks tienduizenden incidenten in de openbare orde verband met lachgas. Sommige gemeenten hebben er genoeg van en verbieden vanaf 2019 de verkoop van gas via evenementenvergunningen.
Volgens de politie houden jaarlijks tienduizenden incidenten verband met lachgas
Staatssecretaris van Volksgezondheid Paul Blokhuis (ChristenUnie) maakt zich zorgen en laat een commissie onderzoek doen. Die schrijft eind 2019 dat inmiddels zo’n 15 procent van alle 20- tot 24-jarigen lachgas gebruikt. Het aantal „ernstige gezondheidsincidenten” stijgt – denk aan coma, dwarslaesie, verlamming, brandwonden. De koerier in Rotterdam doet zelf geen ballonnen meer als ze voelt dat de linkerhelft van haar lichaam langdurig „tintelt”. En ja, je kan verslaafd raken. Deniz Üresin kan niet meer goed zonder en laat zich behandelen.
Het eindoordeel van de commissie is streng. Vergeleken met andere verdovende middelen scoort lachgas „hoog op risico’s”. Het gebruik moet worden ontmoedigd en de beschikbaarheid moet worden beperkt.
De commissie adviseert niet dat lachgas moet worden verboden, dat is de conclusie die staatssecretaris Blokhuis eraan verbindt. Een maand na het verschijnen van het rapport kondigt hij aan lachgas voor „oneigenlijk recreatief gebruik” te verbieden. Het gas komt op lijst II van de Opiumwet, net als hasj, wiet en paddo’s. De „eigenlijke toepassingen” vallen niet onder het verbod. Blokhuis: „Het moet immers gewoon blijven om een toef slagroom bij je appeltaart te kunnen bestellen.”
Maar hoe weet je of een patroon of tank bedoeld is voor eigenlijk of oneigenlijk gebruik? Hoe verbied je een gás, sowieso? Hoe handhaaf je een verbod op iets wat tegelijkertijd legaal en illegaal is? Nederland is volgens experts het eerste land ter wereld dat het roesmiddel wil verbieden en dus moeten juristen alles zelf uitvinden.
De uitwerking duurt jaren. Ook omdat de Raad van State („een algemeen verbod is ingewikkeld”), landsadvocaat Pels Rijcken (acht „zeker de kans aanwezig” dat het verbod geen stand houdt bij de rechter) en medewerkers van het Openbaar Ministerie (wat strafbaar is, is „onvoldoende helder”) er vooraf geen heil in zien, blijkt uit ambtelijke documenten die belanghebbenden de afgelopen jaren hebben opgevraagd.
Toch wordt lachgas als partydrug op 1 januari 2023 in Nederland verboden. Je mag het niet meer bezitten, vervoeren, verkopen, laat staan produceren. Eén gevulde ballon is toegestaan, meer niet. Voor bijvoorbeeld slagroom mag je lachgas nog steeds gebruiken; daar geldt een uitzonderingspositie voor.
Lachgaskoning Deniz Üresin is dan al een paar jaar gestopt. Hij zag klanten in een rolstoel belanden en ging jongeren en artsen toespreken over de risico’s van de partydrug. „Ik kon het allemaal niet meer aan mezelf verantwoorden. Ik wilde me gewoon weer goed voelen.”
Enkele bedrijven van de drie dertigers ontvangen post op een industrieterrein in het noorden van Rotterdam.
Foto Merlin Daleman
Hun Rotterdamse bedrijf dat zou zijn gestopt, staat nog ingeschreven op een brievenbusadres in een voormalig zeemanshuis aan de Maas.
Foto Merlin Daleman
Groothandel waar onder meer lachgas van Fastgas wordt verkocht, net over de Duitse grens bij Venlo. Volgens de overbuurman komen er in de avonden en weekenden „tientallen” Nederlandse klanten.
Foto Merlin Daleman
Wat doen de vijf? Studenten, huisgenoten, proppervrienden; inmiddels dertigers en serieuze zakenmannen in lachgas. En met een veroordeling in België.
De rechtbank in Antwerpen heeft op 22 november 2021 geoordeeld dat bedrijven van de mannen in België de regels voor opslag, registratie en controle van lachgas „met voeten getreden” hadden, aldus het vonnis, wat leidde tot een „gevaar voor de volksgezondheid”. Met slagroom had het niets te maken; het betrof volgens de Belgische rechter „oneigenlijk gebruik” van lachgas als „gevaarlijk roesmiddel”. Er volgde een boete van 124.000 euro.
Het hield hen niet tegen. Eind 2022 staat op de website van Fastgas trots dat ze met meer dan tweehonderd medewerkers tanks leveren in veertig landen op drie continenten. Ze zijn naar eigen zeggen „een van de grootste leveranciers van lachgas […] wereldwijd”.
Kunnen de vrienden hun goudmijn loslaten nu lachgas illegaal is, zoals ze dat ooit voor ogen hadden?
Zeemanshuis
Op 7 januari 2023 – zes dagen na het ingaan van het lachgasverbod – vaart een zestien jaar oud Panamees containerschip in het donker vanaf de Rotterdamse Maasvlakte de Noordzee op. Het schip zal volgens internationale scheeps- en vrachtdatabases vijf weken varen om op 13 februari 2023 aan te meren in een van de grootste vrachtterminals ter wereld: Long Beach, Californië.
Met het schip komt volgens die data ruim achttienduizend kilo aan lachgascilinders de Verenigde Staten binnen. De afzender? Een Rotterdams bedrijf. Het is niet de enige lading lachgas die op naam van dat bedrijf nog de zee over gaat nadat het Nederlandse verbod van kracht geworden is. Er is nog een zending naar Californië begin januari. En volgens de scheeps- en vrachtdata gaat in april van dat jaar ruim twintigduizend kilo naar Nigeria (inhoud: „inorganic oxygen compounds”) en in mei nog eens zo’n hoeveelheid (inhoud: „Fastgas (dinitrogen oxide)”.
Het Rotterdamse bedrijf is gevestigd in een voormalig katholiek zeemanshuis aan de Maas met uitzicht op de Erasmusbrug, samen met volgens het handelsregister nog 271 andere bedrijven. Het gebouw blijkt bij navraag te beschikken over vier kantoorruimtes, op de begane grond. Het mailadres en telefoonnummer van het bedrijf zijn onbereikbaar. Het laatste jaarverslag is van 2022. Het Rotterdamse bedrijf blijkt de dag vóór het lachgasverbod in werking treedt, ineens te worden aangestuurd door de persoonlijke Maltese firma’s van drie dertigers.
De groep proppervrienden is uiteengevallen. Eén verhuurt vanuit Amsterdam een luxe superjacht in de Middellandse Zee, met optioneel een helikopter of een privéjet, of beveiligers aan boord. Dat doet hij nog steeds, vertelt hij aan de telefoon. Een ander is gaan handelen in vapes.
Drie van de vijf zijn doorgegaan: Luciano de Vries, Nick Houwen en Jesse van der Heide. Ze zijn naar Portugal geëmigreerd – de liefde voor de kust blijft. De Rotterdamse lachgasactiviteiten verplaatsen ze een dag voor het verbod naar Malta. Geconfronteerd met de scheepsdata zeggen ze dat de vrachten naar Californië net vóór het verbod zijn afgehandeld, en dat de klant gaat over het transport. Een afvaart werd door de rederij verplaatst naar een later tijdstip. De vrachten naar Nigeria verliepen via Malta. „Waarom de klant in Nigeria verkeerde importdocs heeft gebruikt is ons een raadsel.”
Het lachgasbedrijf in Malta heet Ramdon, met een Maltezer als directeur. Het krijgt een eigen divisie en kantoor in New York dat Fastgas gaat verkopen, en de in Nederland minder bekende merken Exotic Whip en Magic Whip. Via een ander bedrijf verkopen de drie ook vapes. Ze zijn nu geen groothandelaar en naar eigen zeggen zelfs geen directeur meer. De dagelijkse leiding dragen ze over aan anderen. Ze bouwen als eigenaren nu vooral achter de schermen aan hun lachgasimperium.
‘Go fast or go home’
In juni 2024 verschijnt de bedrijfsnaam op alle zwart-gele tanks, ook die in de Nederlandse straten: ‘Fastgas by Ramdon’. Naar eigen zeggen gaan er in 2023 twee miljoen tanks Fastgas over de toonbank, met productiecontroles „in onze fabrieken met Europese standaarden”.
Zo’n fabriek staat in het zuiden van Polen – de Horeca Solutions Group. De Vries, Houwen en Van der Heide zijn eigenaar van die fabriek. Het hoofdproduct is volgens de website van de fabriek „een gasgevulde cilinder van staal of aluminium”, onder meer gevuld met lachgas.
Een administratief medewerker bevestigt telefonisch dat de fabriek Fastgas en Exotic Whip produceert „en soms ook Magic Whip”. Ook deze fabriek verscheept volgens vrachtinformatie tientallen ladingen lachgas naar de Verenigde Staten. In 2023 maakt de fabriek een winst van zo’n 3,4 miljoen euro, waarvan het 2,7 miljoen euro uitkeert aan dividenden.
Op nog geen half uur rijden van de Poolse fabriek hebben de Nederlanders in Polen een eigen internationaal transportbedrijf met de naam Holf. Dat is gespecialiseerd in het transport van gevaarlijke stoffen en brengt ladingen gas via vrachtwagens, schepen en vliegtuigen de wereld in. Ook de marketing (Go fast or go home!) hebben De Vries, Houwen en Van der Heide een tijd in eigen beheer via hun pr-bedrijf dat Not That Agency heet.
De mannen opereren dus vanuit onder meer Malta, Portugal, Polen en Amerika met ook een tak in Mauritius. Hoe komt Fastgas dan in Nederland terecht? En hoe kan het dat de tanks in Nederland nog altijd openlijk worden aanbevolen op een site als lachgas-voordeel.nl? De site is in het Nederlands, gericht op Nederlanders maar met voorraad in Duitsland. Ook de site lachgasdeutschland.de biedt enkel lachgasmerken van de drie vrienden.
De WhatsApp-functie op de site verwelkomt je in het Engels. De loods staat bij de Duitse grens. De eigenaar is een Nederlander.
Experts die NRC spreekt, vermoeden dat de dertigers de tanks vanuit hun fabriek in Polen met hun eigen vrachtwagens tot aan de Nederlandse grens in Duitsland brengen, waar lachgas legaal is; ook in Duitsland hebben de Nederlanders een bedrijf. En dat de tanks vervolgens via groothandels aan de grens door anderen in bestelbusjes stiekem de grens over worden gebracht. Zo gaat het ook op een dinsdag in april van dit jaar.
Vanaf Venlo is het een kwartier rijden naar de loods van lachgasdeutschland.de in het Duitse dorpje Wachtendonk. Tussen woningen en bedrijven staat aan het einde van een doodlopende straat een grote grijze hal met een witte container ervoor.
De deur van de container staat open. Binnen staan tanks van Exotic Whip en Fastgas op de schappen, in aardbeien- of kokossmaak. Op een kartonnen display bij het raam staan afbeeldingen van cannabistoppen in alle soorten en maten (‘Alien OG’, ‘Green Gelato’).
Een Nederlander met een zwarte heuptas zit binnen achter een beeldscherm. Hij is vriendelijk, maar wil niet zeggen hoe hij heet en beantwoordt geen vragen. Nee, de Rotterdamse eigenaar van de groothandel zal dat ook niet doen, zegt hij. Komen hier veel Nederlanders? „Ja wel wat. Ze mogen in Duitsland kopen wat ze willen. Zelfde als vuurwerk.” En Belgen? „Ook. Iedereen die hier een hotelletje neemt.”
Dat laatste is onwaarschijnlijk. Wachtendonk (achtduizend inwoners) is geen toeristische trekpleister. Waarschijnlijker is dat de tanks mee terug de grens over gaan. De overbuurman ziet „tientallen Nederlanders” de groothandel bezoeken, veelal jongeren en „vooral in de avonden en weekenden”.
Op het zandterrein voor de loods staat deze ochtend een witte, Nederlandse Volkswagen Crafter met daarop in zwart de naam van een bekend Rotterdams busverhuurbedrijf dat alleen in die stad voertuigen uitleent en inneemt. De bus heeft een laadvermogen van ruim duizend kilo. Een man in zwart trainingspak rijdt hem achteruit de loods in.
Zolang een journalist voor de deur staat, blijft de bus daar.
Lachgasballon (geënsceneerd).
Foto Merlin Daleman
Ripdeal
Helpt het verbod om het gebruik en het aanbod van lachgas in Nederland te verminderen? Het ligt eraan aan wie je het vraagt. De politie is tevreden. Het aantal incidenten met lachgas in de openbare ruimte daalde van ruim 41.000 in 2020 naar nog geen 10.000 in 2023.
Uit een analyse van NRC van 32 rechtszaken uit 2024 en begin 2025 rondom lachgas, blijkt dat de politie het gas enkel bij toeval aantreft. Een gewelddadige ripdeal waarbij ook lachgas wordt gestolen. Een dealer die snel wegrijdt als hij de politie ziet. Het lachgas gaat in die zaken vaak samen met cocaïne, drugs en geweld. Grote strafrechtelijke onderzoeken naar leveranciers van lachgas kwam NRC niet tegen.
Jan Brouwer, hoogleraar algemene rechtswetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen, is kritischer dan de politie. Volgens hem is het voor de toch al overbelaste politie ingewikkeld om aan te tonen of lachgas voor recreatief gebruik of voor de horeca is. „Het lachgasverbod mag juridisch waterdicht zijn, in de praktijk is het voor de leveranciers van het gas heel makkelijk te omzeilen”, zegt hij.
Lachgas mag geleverd worden aan bedrijven die in het handelsregister staan ingeschreven als café of restaurant of bijvoorbeeld als ‘SBI-code 46.39 -groothandel in voeding algemeen’. Precies zo staat het bedrijf van de drie dertigers in het oude zeemanshuis in het register vermeld. Gebeurt het eigenlijk ooit? Worden de populaire tweekilotanks van Fastgas door ook maar iemand ter wereld gebruikt voor iets anders dan als partydrug?
In ieder geval niet voor slagroom, stellen drie Oostenrijkse experts via Teams. Ze zijn van iSi, een gerenommeerd bedrijf in Wenen dat in tachtig landen gas- en drukhouders verkoopt voor slagroom, sauzen, cocktails en soda. In Nederland leveren ze aan Sligro. Technisch kan het, zeggen de deskundigen, maar het is zoveel gedoe dat geen kok dat doet. Ze onderzochten het. Als je tweekilotanks als die van Fastgas voor slagroom wil gebruiken, moet je de sifons technisch aanpassen, je moet het gas doseren, wat ingewikkeld is. Koks hebben geen tijd voor gedoe. Voor thuisgebruik dan? Wolfgang Ettenauer, een van de Oostenrijkse experts, schudt zijn hoofd: „Met één tank heb je voor tien jaar in huis.”
‘Vermijd inademen’
Fastgas voor medisch gebruik is uitgesloten. Er zit food grade gas in, staat op de tanks, dat is niet voor verdoving bij de tandarts. „Vermijd het inademen van gas”, staat er ook op.
Met concurrent Kayser werkt iSi samen met autoriteiten in Europa om misbruik van lachgas oftewel ‘N2O’ te voorkomen – in Nederland onder meer met het ministerie van Volksgezondheid. Ettenhauer is stellig: „De intentie van Fastgas is misbruik van N2O.”
Ramdon wil, op verzoek van NRC en Le Soir, niet uitleggen hoe je de tweekilotanks Fastgas daadwerkelijk kan gebruiken voor slagroom.
Ook de Nederlandse afvalbranche heeft kritiek op de drie dertigers. Sinds het verbod mogen lachgastanks niet meer worden hergebruikt of ingeruild tegen statiegeld. Ze gaan dus bij het vuilnis. Afvalovens hebben zo van iedereen het meeste zicht op het gebruik. Bij AEB zien ze dat „zo’n 95 procent” van de tanks van Fastgas is.
In het Zweedse Göteborg maakt Fastgas „zeker 90 procent” van de lachgastanks uit, zegt een procesmanager. In het Deense Kopenhagen is het 98 procent.
Door de hitte in de afvalovens exploderen de lachgastanks
Fastgas is medeverantwoordelijk voor „een van de grootste crises in de afvalbranche van de afgelopen jaren”, zegt Bas Hemmen, manager van de logistieke afdeling van AEB. Door de hitte in de ovens bouwt de druk in de tanks op en exploderen ze. De klap is soms zo heftig dat een hele oven uitvalt. Daarom wordt afval nu soms eerst geshredderd: de tanks worden platgewalst zodat ze niet meer kunnen ontploffen. Dit kostte volgens AEB in 2024 zo’n 30 miljoen euro; in Nederland zijn de kosten zo’n 150 miljoen euro per jaar. Het leidde in gemeenten tot een stijging van de afvalstoffenheffing met 15 tot 25 euro per huishouden.
AEB zocht contact met de mannen van Fastgas. Zij zouden de explosies kunnen voorkomen door de messing pinnetjes in de ventielen te vervangen door ventielen van plastic. Geen explosies, geen hoge maatschappelijke kosten. Volgens AEB wilden de dertigers er niet aan. De drie willen hier niet op reageren.
Begin dit jaar verdwijnen de mannen achter Fastgas nog verder uit het zicht. Het in Rotterdam gevestigde moederbedrijf van Luciano de Vries, Nick Houwen en Jesse van der Heide verdwijnt naar Malta en krijgt een andere naam. Ook komt de naam van een Maltese tussenpersoon – secretaris, vertegenwoordiger, directeur, stroman – op officiële documenten te staan.
Op hun persoonlijke sites en in pr-interviews noemen de lachgasondernemers zich nu ‘angel investor’, ‘business mogul’, ‘visionair’ of ‘tech magnaat’, met inspirerende verhalen over doorzettingsvermogen, persoonlijke groei en leiderschap. Ze noemen trots het sauna- of IT-bedrijf waarin ze investeren, hun jachtverhuur op Ibiza, gulle giften aan een dierenasiel in Portugal.
Niets meer over de bron van hun kapitaal, het lachgas.
In april krijgt NRC Luciano de Vries even aan de lijn. „We doen oprecht niks meer voor het gas. Daar hebben we onze mensen voor.” Hij vertelt dat hij in de eerste week van het lachgasverbod naar Portugal vertrok. „Dat is achteraf geen slechte keuze geweest. Het is heerlijk hier.”
‘Op deze foto uit 1966 viert mijn vader, Godfried Brokamp, zijn 25-jarig dienstjubileum als ambtenaar van de gemeente Kerkrade. Het leven lacht hem toe. Na de mulo behaalde hij zijn SPD-diploma (bedrijfsadministratie), hij klom op tot hoofd van de afdeling boekhouden van de gemeente.
Godfried en Nelly Smeets kregen verkering in oorlogstijd. Ze trouwden direct na de bevrijding, in mei 1945. Ze startten op een bovenwoning op de Holz, een wijk in Kerkrade. De meubeltjes en de huisraad waren een allegaartje. Eerst kregen ze vijf zoons, daarna drie dochters. De eerste vier kinderen werden dertien maanden na elkaar geboren. Tussen de zwangerschappen door verhuisde het gezin twee keer naar een grotere woning. Tijdens de Drees-jaren waren de salarisverhogingen voor ambtenaren zeer welkom in ons uitdijende gezin.
Wij groeiden op in een beschermde, zeer rooms-katholieke omgeving, met een diep ontzag voor autoriteit en veel contact met familie. Ik heb mijn ouders altijd met ‘u’ aangesproken. Maar aan het eind van de jaren zestig veranderde ook in Zuid-Limburg de samenleving. Gezag was niet meer vanzelfsprekend en er was ontkerkelijking. Met die ontwikkeling had Godfried aanvankelijk grote moeite, er was vaak discussie met zijn puberende kinderen. Uiteindelijk slaagde hij erin een nieuw evenwicht te vinden en de veranderingen te accepteren.
Nelly had in de bezettingstijd na twee jaar de mulo verlaten en in verschillende huishoudens geholpen. Eenmaal getrouwd had ze haar handen vol aan de opvoeding van de kinderen. Ze was trots op haar gezin, straalde warmte uit en zorgde voor gezelligheid. Later gaf ze handwerkles aan bejaarden, van naaien tot macrameeën en kerstversieringen maken.
Godfried ontving als dank voor het vele vrijwilligerswerk (allerlei bestuursfuncties in de avonduren) een koninklijke en een pauselijke onderscheiding. Hij ging in 1985 met pensioen en overleed in 1992. Bij het afscheid sprak mijn broer over Godfrieds drie bijzondere kenmerken: bescheidenheid, loyaliteit en eerlijkheid. Na zijn overlijden in 1992 is Nelly nog twee keer verhuisd. Ze bleef de spil in de familie tot haar dood in 2004.
Niet alleen de kinderen, maar ook de zestien kleinkinderen hebben goede herinneringen aan de bezoekjes aan en logeerpartijen bij mijn ouders. Zo bleek onlangs toen we met 47 nakomelingen van Nelly en Godfried een familiedag vierden, bij gelegenheid van hun 80ste trouwdag en de 100ste geboortedag van Nelly. Intussen is hun oudste kleindochter zelf oma geworden. Ik denk met plezier terug aan mijn ouders: ze hebben het goed gedaan.”
