Data, drones en dollars: hoe Silicon Valley en het Pentagon samenspannen in de AI-wapenwedloop met China

Posted on June 6, 2025 by admin

Het nieuws sloeg in als een bom, ook in Washington. Met Operatie Spinnenweb, de verrassingsaanval die Oekraïne vorige week diep in Rusland uitvoerde, werd in één klap duidelijk hoe spotgoedkope drones ver achter de frontlinies peperdure bommenwerpers kunnen uitschakelen.

Het Amerikaanse leger is kwetsbaar voor zulke aanslagen en nog niet klaar voor het slagveld van de toekomst. Dat bleek afgelopen week op de AI+ Expo in Washington DC. Drie dagen lang kwamen militaire leiders, ministers en overheidsdiensten bijeen om techbedrijven uit Silicon Valley te ontmoeten. Hun belangen overlappen: het Pentagon en de Amerikaanse veiligheidsdiensten willen met kunstmatige intelligentie (AI) het overwicht houden ten opzichte van China; techbedrijven als Microsoft, Meta en Google hopen hun miljardeninvesteringen in AI terug te verdienen via defensiecontracten.

Het verhaal over Ruslands kersverse ‘Pearl Harbor’ gonst over de beursvloer. Een medewerker van MITRE, adviesorgaan voor de Amerikaanse defensietak, vat het nachtmerriescenario samen: „We waanden ons veilig omdat we afgeschermd zijn door twee grote oceanen. Hoe voorkom je dat China straks een container vol drones naar de VS stuurt om onze bommenwerpers te vernietigen?”

„In Oekraïne zie je het begin van de robotoorlog”, zegt Eric Schmidt tijdens een presentatie. De voormalige topman van Google heeft zijn blauwdruk al klaarliggen: „Stel je voor dat we het leger in de VS helemaal opnieuw zouden moeten opbouwen, vanaf nul. Dan zou ik een netwerk van drones aanleggen, in de lucht en op zee, en rond onze internationale bases, aan elkaar gekoppeld via een ondoordringbaar AI-netwerk dat binnen een seconde een bomber drone kan sturen.”

Deelnemers aan de FPV-dronerace

Schmidt is de voorzitter van SCSP, de denktank die de conferentie organiseert. Na zijn vertrek bij Google stortte hij zich op AI en hamerde bij de Amerikaanse overheid op de strategische waarde van de geavanceerde AI-chips. Daarna volgden exportbeperkingen voor chiptechniek naar China, die ook Nederlandse bedrijven als ASML en ASM International raken. Inmiddels zit China met vernieuwende AI-modellen als DeepSeek bijna op hetzelfde niveau als Amerikaanse concurrenten als ChatGPT van OpenAI of Google Gemini.

Eric Schmidt ziet de automatisering op het slagveld als „een van de meest interessante computerproblemen van dit moment”. Hij vergelijkt het met de manier waarop Google’s AI-tak DeepMind zichzelf het spel Go leerde te spelen. De beste algoritmes creëren de kortste kill chain [de serie stappen die nodig is om een doelwit te herkennen en te raken], aldus Schmidt: „Het is een vervelend woord, kill chain, maar zo werkt het nu eenmaal.”

Stop Palantir

De dood lijkt een abstract begrip op een congres waar autonome systemen en kunstmatige intelligentie de boventoon voeren. Het tegengeluid komt van een groep demonstranten die tijdens een toespraak van een marine-generaal het podium op rent om te protesteren tegen Palantir. Dit Amerikaanse softwarebedrijf levert zijn diensten aan het Israëlische leger dat Gaza met de grond gelijk maakt, met tienduizenden burgerslachtoffers als gevolg. De demonstranten worden meteen weggevoerd, maar hun kreet ‘Stop Palantir!’ galmt nog een paar minuten na.

De angst voor maatschappelijke verontwaardiging weerhield sommige techbedrijven ervan om opdrachten van het Pentagon aan te nemen. Google nam dat principiële standpunt in, nadat medewerkers in 2018 uit protest het werk neerlegden toen Google zou meewerken aan het analyseren van dronebeelden. Maar afgelopen februari, twee weken na het aantreden van president Donald Trump, schrapte Google die beperking opeens. Het bedrijf biedt zijn clouddienst en AI-software nu ook aan voor militaire toepassingen. Vandaar dat er een grote Google-stand op de AI+ Expo staat, naast de wakkere CoPilot van concurrent Microsoft.

Kent Walker, die al jaren Googles overheidsrelaties leidt, schuift aan bij een discussie met de Defense Innovation Unit. Dat is een broedplaats die start-ups door de beruchte bureaucratische molen van het Pentagon probeert te loodsen. Walker haalt er de Tweede Wereldoorlog bij: de VS versloegen de Duitsers met een veel grotere oorlogsproductie, nu moet Amerika een „lawine aan kunstmatige intelligentie” produceren in de nek-aan-nekrace met China. De VS liggen nog voor in de meest geavanceerde AI-toepassingen, maar China zal vooroplopen in de adoptie van kunstmatige intelligentie en zelf meer efficiënte modellen ontwikkelen, verwacht Walker. Bovendien heeft China toegang tot meer data om AI-techniek te verfijnen, terwijl Amerikaanse techbedrijven zich beknot voelen door regelzucht.

Het is een vervelend woord, kill chain, maar zo werkt het nu eenmaal

Eric Schmidt
voorzitter denktank SCSP

Google vaart mee op Trumps koers – geen restricties voor AI-ontwikkeling – en wil de defensiedollars niet laten liggen. Nationale veiligheid is big business: het Amerikaanse defensiebudget bedraagt meer dan 800 miljard dollar. Voor techbedrijven is het wel lastig om bij het Pentagon binnen te komen, want traditionele wapenfabrikanten en andere erkende toeleveranciers duwen nieuwkomers weg.

Palantir is een bekende naam in defensiekringen, maar het is zeker niet de enige ‘tool’ die data analyseert voor militairen en inlichtingendiensten. Rhombus, de hoofdsponsor van de beurs, levert de moderne variant op de kristallen bol. Met behulp van duizenden databronnen voorspelt deze analysesoftware enkele weken van tevoren staatsgrepen, gewapende conflicten en ander onheil. „Bij de invasie van Oekraïne in 2022 zaten we er maar één dag naast”, zegt een Rhombus-vertegenwoordiger. Ook het Nederlandse Datenna staat op het congres, met een dienst die verborgen lijntjes tussen de Chinese bedrijven met militaire instanties blootlegt. Amerikaanse diensten gebruiken die software en Datenna hoopt nieuwe contracten af te sluiten.

Twee techstudenten poseren met de **robothond** van Boston Dynamics.

De opmars van AI dwingt de militaire wereld tot nieuwe partnerschappen. Daarom zingt defensiespecialist Booz-Hamilton een publieke lofzang op Meta’s AI-model Llama, dat ook zonder internetverbinding werkt in beveiligde omgevingen. Het resultaat: een draagbaar AI-datacenter, dat aan het front helpt vliegende objecten te herkennen. Meta kondigde op zijn beurt aan dat het slimme brillen ontwikkelt voor het Pentagon. Daarvoor werkt het bedrijf samen met softwaremaker Anduril. Deze ‘mixed reality’-brillen moeten soldaten op het slagveld waarschuwen voor naderende drones en onzichtbare doelen zichtbaar maken.

Sabotage in slow motion

AI is de motor achter de moderne oorlog. De regering-Trump heeft haast met de aanleg van grote, gespecialiseerde datacenters. Techbedrijven maakten goede sier bij de president met symbolische investeringsbeloften van honderden miljarden dollars. Amerika heeft echter niet de industrie om die infrastructuur zelf te bouwen. Voor de productie van AI-chips leunen de VS sterk op de Taiwanese fabrikant TSMC. Die bouwt weliswaar fabrieken in de VS, maar ze zijn niet groot genoeg om aan de vraag van Amerikaanse chipontwerpers als Nvidia, AMD of Qualcomm te voldoen.

De angst bestaat dat China zich met eigen halfgeleiderproductie eerder onafhankelijk weet te maken van de Taiwanese chipfabrieken, en zich daarom niet langer gehinderd voelt om het eiland in te nemen. De VS proberen deze opmars van China af te remmen met strengere exportmaatregelen. De Chinese reactie: exportbeperkingen voor zeldzame metalen die nodig zijn voor chipproductie. Het is een wederzijdse sabotage in slow motion, die de onderhandelingen over de importheffingen tussen China en de VS nog complexer maakt.

„Trump denkt dat hij wel weer een deal met Xi Jinping kan maken, net als in 2018”, zegt Nazak Nikhakhtar. Zij werkte jarenlang voor de International Trade Association, een overheidsorganisatie die de Amerikaanse export promoot. „Maar Xi Jinping is niet meer dezelfde. Hij weet dat de VS gefaald hebben om een eigen industrie te ontwikkelen. We kunnen niet de dingen produceren die cruciaal zijn voor onze economie, we kunnen niet eens onze eigen wapens maken”, aldus Nikhakhtar.

De grootste rem op AI-ontwikkeling is stroom voor de energievretende AI-datacenters. Daarom investeren de techreuzen nu in kerncentrales, maar het duurt jaren die te bouwen. Ondertussen zoeken ze hun toevlucht tot datacenters in het Midden-Oosten, waar de stroom voor het oprapen ligt. Chris Wright, minister van het Amerikaanse Department of Energy heeft zijn hoop gevestigd op nucleaire energie, legt hij in een presentatie uit. Hoewel zijn ministerie zwaar moet bezuinigen, bijvoorbeeld door te snijden in projecten voor hernieuwbare energie, gaat hij de aanleg van nieuwe kerncentrales subsidiëren. „Ik ben geen fan van subsidies, maar voor deze nieuwe technologie hebben we het nodig. Als de eerste tien, vijftien kleine reactors eenmaal draaien, wordt het vanzelf goedkoper om nieuwe centrales te bouwen.”

‘Pijn is zwakheid die het lichaam verlaat’, staat er op het T-shirt van een brede marinier. Maar in moderne oorlogsvoering draait het niet alleen om kracht. De defensie-industrie zit te springen om meer technisch talent, net als veel AI-bedrijven – en het anti-immigratiebeleid gaat daar tegenin. Alle kennis – ook die van getalenteerde Chinese studenten – is nodig om de AI-wapenwedloop te winnen.

Control-F

De technische universiteiten zien met lede ogen aan dat de regering-Trump van plan is om visa van Chinese studenten in te trekken. Dat gebeurt nu nog niet op grote schaal, vertelt een medewerker van de Carnegie-Mellon-universiteit, die internationale studenten begeleidt. „Zulke aankondigingen worden in de media zwaar aangezet, maar pakken in de praktijk minder groot uit.” De bezuinigingswoede van Trump, vaak ingegeven door ideologische bewegingen, veroorzaakt wel veel onrust bij de kennisinstituten. Het hoogoplopende conflict met de Harvard-universiteit springt het meest in het oog, maar alle Amerikaanse onderwijsinstellingen zijn op hun hoede.

Een AI-onderzoekster van het AI Institute for Societal Decision Making werkt aan data-analyse om hulpverlening bij tornado’s en andere noodsituaties te verbeteren. Ze vermijdt bewust woorden als ‘ethiek’ in de omschrijving van haar taken, om te voorkomen dat de geldkraan wordt dichtgedraaid als „via Control-F” zo’n verdachte term gevonden wordt. Haar werk valt onder de National Science Foundation, die enorme bezuinigingen boven het hoofd hangt, net als onderzoeksinstellingen NIST en MITRE.

Veel talentvolle mensen zijn al verwijderd door DOGE, of ze nemen zelf gillend de benen

Mark Montgomery
denktank FDD

De radicale aanpak van ‘efficiency-ministerie’ DOGE hakt erin, al zullen weinig mensen die kritiek hardop uiten. Gebrek aan loyaliteit wordt in het Witte Huis persoonlijk opgevat en is riskant voor je carrière. Het idee is dat de federale overheid efficiënter kan werken door te automatiseren met AI, zegt Mark Montgomery van denktank FDD: „Maar dan moet je wel medewerkers in huis hebben die snappen hoe je die techniek inzet. Veel talentvolle mensen zijn al verwijderd door DOGE, of ze nemen zelf gillend de benen. We hebben het hier drie dagen lang over rekenkracht en datacenters, maar kennis is de belangrijkste pilaar van onze innovatiekracht.”

Generaal Dan Caine, de hoogste militaire adviseur van president Trump, voegt de daad bij het woord. Hij wandelt de tijdelijke boekwinkel uit met een biografie van de Chinese leider Xi Jinping onder de arm. „Je kunt nooit genoeg weten over je tegenstander”, zegt Caine.

Wat vindt NRC | De Oekraïense drone-aanval op Russische bommenwerpers moet ook voor westerse landen een waarschuwing zijn

admin
June 8, 2025
0

De recente Oekraïense drone-aanval op tientallen strategische bommenwerpers, diep in Rusland, gaat vermoedelijk de geschiedenis in als een van de stoutmoedigste en brutaalste oorlogsoperaties van de moderne tijd. Op duizenden kilometers van de frontlijn gingen Russische vliegtuigen, zonder enige waarschuwing, in vlammen op.

Operatie ‘Spinnenweb’ betekent geen ommekeer in de oorlog. Voor de Oekraïners betekent de overrompeling van de Russische defensie wel een morele opsteker, vergelijkbaar met de inval in Koersk of de aanval op de Krimbrug in 2022. Het toont aan dat Rusland kwetsbaar is. Dat de Russen zich zó lieten verrassen is voor president Poetin bovendien een pijnlijke vernedering. Daarnaast kan het de Russische bevolking niet ontgaan dat de oorlog tegen Oekraïne inmiddels dagelijks voelbaar is in eigen land. Nu zelfs in Siberië.

Vindingrijkheid is de afgelopen jaren een handelsmerk geworden van de Oekraïners. Eerder slaagde het land-zonder-noemenswaardige-marine erin de Russische Zwarte Zeevloot te verjagen uit de wateren rond de Krim. „Jullie hebben de kaarten niet”, schamperde Donald Trump eind februari tegen president Zelensky. Toch slaagt Oekraïne erin militair overeind te blijven – en steeds vaker en harder terug te slaan tegen doelen in Rusland.

Met de ontwikkeling van een indrukwekkend arsenaal aan drones – voor de lange afstand, boven de frontlijn en op volle zee – hebben de Oekraïners een ware revolutie ontketend in de oorlogvoering. Relatief goedkope drones vormen de hoeksteen van de asymmetrische oorlog die Oekraïne voert; slimme wapens compenseren het gebrek aan mankracht, materieel en dure, geavanceerde raketten. Het einde van die ontwikkeling is nog lang niet in zicht: zwermen met honderden of zelfs duizenden drones en de grootschalige inzet van robots op het slagveld, aangestuurd door kunstmatige intelligentie (AI), zijn geen sciencefiction meer.

Burgemeesters Budel en Ter Apel: ‘Dring de overlast van asielzoekers bij ons terug en er ontstaat een ander beeld in het land’

admin
June 8, 2025
0

In ‘het burgemeestersklasje’, de cursus voor nieuwe burgemeesters, zaten in 2018 twee burgemeesters die toen nog geen idee hadden dat ze elkaar de komende jaren vaak nodig zouden hebben. Jaap Velema (D66) werd burgemeester van Westerwolde, bij de Duitse grens in Groningen, en Roland van Kessel (VVD) van Cranendonck, bij de Belgische grens in Noord-Brabant. Vaak worden ze, tegen hun zin in, de burgemeesters van Ter Apel en Budel genoemd. De dorpen in hun gemeenten waar, als enige in Nederland, asielzoekers geregistreerd worden. In Budel lijkt daar een einde aan te komen, nu Defensie de kazerne die gebruikt wordt als azc wil heropenen.

De afgelopen jaren kregen Van Kessel en Velema te maken met ernstige veiligheidsproblemen in en rondom de asielzoekerscentra in hun gemeenten. Het aanmeldcentrum in Ter Apel was in de zomer van 2022 zo vol dat asielzoekers op het gras voor de poort sliepen. In Ter Apel en Budel stapelden door een kleine groep overlastgevende asielzoekers de problemen zich op: steekpartijen op het terrein, inbraken in huizen en diefstallen in winkels. Beide burgemeesters stelden een noodverordening in.

Het afgelopen jaar spraken landelijke politici veel over Ter Apel en Budel, maar weinig met de burgemeesters. Met elkaar hebben ze wel veel contact. „Als we onderweg zijn, bellen we elkaar vaak om te bespreken wat de laatste ontwikkelingen zijn. Het is een prettige samenwerking, maar we delen ook dezelfde frustraties”, zegt Jaap Velema. „Wij waren allebei net begonnen als burgemeester”, zegt Roland van Kessel. „Dan is het fijn om met elkaar te overleggen. Zeker als er grote problemen zijn.”

Hoe is de situatie nu in Ter Apel en in Budel?

Velema: „Het is rustiger. Minder instroom van asielzoekers bij ons, minder druk op Budel daardoor. Maar de onzekerheid over de spreidingswet is gekmakend. Het is voor ons belangrijk dat asielzoekers over het land worden verdeeld. Daarvoor is de spreidingswet nodig.”

Van Kessel: „Vanuit het Rijk werd uitgestraald dat de spreidingswet niet hoeft. Maar de wet geldt nog steeds.”

Velema: „Het is begrijpelijk dat burgers nu denken: het kabinet heeft gezegd dat het niet nodig is. Maar daardoor komen lokale bestuurders die de wet willen uitvoeren tegenover hun inwoners te staan. Een onnodig spanningsveld.”

Van Kessel: „Wat je ziet, en dit heb ik al vaak gezegd, is dat als er ergens in het land een asielzoekerscentrum wordt geopend, direct de link wordt gelegd met de overlast in Ter Apel en in Budel. Als het maar geen Ter Apel 2.0 of Budel 2.0 wordt, hoor je dan. Als je de overlast bij ons kan terugdringen, ontstaat een ander beeld in het land.”

Tegen wie heeft u dat gezegd?

Van Kessel: „Tegen alle ministers.”

Velema: „Wij gaan richting onze vijfde minister.”

Van Kessel: „Met Marjolein Faber heb ik dit ook besproken.”

Komt die boodschap over?

Van Kessel: „Hij komt wel over, maar wat doe je er vervolgens aan? We krijgen het in dit land niet voor elkaar om de kleine groep die het voor iedereen verpest keihard aan te pakken.”

Velema: „Bij mij gaat het altijd om tussen de vijf tot tien procent van de mensen in de opvang. Ze komen vooral uit Marokko, Algerije, Libië en Tunesië. Deze jongens komen niet voor asiel, maar voor verblijf. Ondertussen hebben ze gedrags- of verslavingsproblemen. Dat betekent dat ze geld nodig hebben. Daardoor gaan ze stelen in winkels en zwart rijden in het openbaar vervoer. Dat geeft een continu gevoel van onveiligheid in en rondom het aanmeldcentrum.”

Van Kessel: „Bij ons is het identiek. Als die groep te groot is, maken zij de dienst uit. Bij het treinstation in Maarheeze staan permanent zes beveiligers.”

„Als het maar geen Ter Apel 2.0 of Budel 2.0 wordt, hoor je dan”

Deze groep „kansarme asielzoekers”, zoals Velema en Van Kessel ze noemen, moeten volgens de burgemeesters versneld doorstromen uit de aanmeldcentra. Op hun initiatief begon in Ter Apel een proef met een procesbeschikbaarheidslocatie (PBL), waarin deze groep onder verscherpt toezicht in een apart gebouw altijd beschikbaar moest zijn om hun proces te doorlopen. De proef stopte vorig jaar op last van de rechter, nadat een asielzoeker bezwaar had gemaakt tegen de beperkte vrijheid op de locatie. Vorige week werd de proef in Ter Apel hervat, onder volgens het COA juridisch houdbare voorwaarden. In de tussentijd stond deze groep asielzoekers onder verscherpt toezicht.

Velema: „De procesbeschikbaarheidslocatie is voor ons belangrijk. Minister Faber is in haar eerste week bij mij op bezoek geweest. Toen al heb ik aangedrongen op een doorstart. Daar heeft ze nooit serieus naar omgekeken. Ik heb haar daar regelmatig op aangesproken. Maar het is een half jaar min of meer stil geweest. Door druk uit de Tweede Kamer is de doorstart toch gelukt.”

Van Kessel: „Ik ben wat positiever over de betrokkenheid van de minister bij onze locatie. Ik denk dat ik meer contact heb gehad met haar dan Jaap. De minister is een aantal keer bij ons op bezoek geweest. Als je het vervolgens hebt over de oplossingen, daar verschilden ik en de minister weleens over van mening.”

De PVV maakte asiel als verkiezingsthema groot, werd de grootste partij, ook in jullie gemeenten. Dan zou je ook denken dat een minister van de PVV jullie zou kunnen helpen. Hoe verhoudt zich dat tot de bewindspersonen waarmee jullie eerder hebben gewerkt?

Velema: „Voor mij was dat een wereld van verschil.”

Van Kessel: „Eric van der Burg kon je iedere dag bellen, ongeacht het tijdstip. Hij was er voor ons en stond naast ons.”

En minister Faber?

Velema: „In mijn optiek niet. Zij had één doel: beperking van de instroom. Ik denk dat het idee was dat als de instroom naar nul werd gebracht, de problemen vanzelf zouden oplossen. Maar dat is een eenzijdige benadering. Als minister van de 80.000 mensen die al in de asielprocedure verblijven was ze ook verantwoordelijk voor de opvang. 40.000 daarvan verblijven in een noodopvang. Maar als het daarover ging, dan was dat de verantwoordelijkheid van het ministerie. Alsof ze daar geen onderdeel van uitmaakte. Dat maakte het lastig. Ik miste de betrokkenheid op lokaal niveau om het probleem aan te pakken.”

Van Kessel: „Iedere keer kreeg je hetzelfde antwoord. Alles draaide om de instroom.”

„Soms heb je een zwaar gesprek met de minister maar daarna zit je achter je gebakje bij een 60-jarig huwelijk”

Velema: „Ze heeft gezegd dat ze ‘niet de minister is van de mensen in Verweggistan’. Dat is een bijzondere taakopvatting en dat vond ik ingewikkeld. 70 tot 80 procent van de mensen in de asielopvang komt nog altijd uit een land waar oorlog is. Eric van der Burg voelde zich wel de staatssecretaris van deze mensen. Dat deden we met elkaar. Dat verschil is met dit kabinet gemaakt. Ik verheug me erop om dat met de volgende bewindspersoon weer op te pakken. Het kabinet, de provincies en gemeenten zijn uiteindelijk met z’n drieën de gezamenlijke overheid.”

Wat vinden jullie van de eisen over asiel waarop PVV-leider Geert Wilders het kabinet liet vallen?

Velema: Ik mis de betekenis van de maatregelen. Neem het schrappen van de voorrang voor statushouders bij sociale huurwoningen. Ik begrijp inwoners die lang op een huurwoning wachten. Maar wat is dan het alternatief? Wat is het beleid op de lange termijn? Ik mis samenwerking en dialoog. Het is makkelijk om iets te roepen. De bevolking denkt dan dat het geregeld is en uitvoeringsorganisaties en lokale overheden komen in de problemen.”

Waar zouden jullie gebaat bij zijn geweest?

Van Kessel: „Het is een taak van het Rijk om burgers op de juiste wijze te informeren. Roep niet zomaar allerlei dingen. Dat is iets van deze tijd. De nuance mis ik in Nederland. Het feit dat dit thema het belangrijkste thema van de verkiezingen is geworden, heeft daar ook mee te maken.”

Velema: „In de politiek gaat het over het duidelijk maken van opvattingen. Maar de vertaling daarvan moet door het kabinet gebeuren. Dat is een bestuurlijk element. Dat was nu anders. Vanuit het parlement werd de verkiezingsstrijd voortgezet. Het was experiment en ik hoop dat we dat niet nog eens in herhaling krijgen.”

„Ik heb de voorzichtige inschatting dat we nu het kabinet gevallen is voortvarend verder kunnen. Door de strijd en ruzies in het kabinet was de aandacht naar binnen gekeerd. Een deel van het kabinet gaat nu door en er komen nieuwe bewindslieden. Ik wil met de minister aan de slag gaan met de dubbele opgave die we hebben: het aanpakken van overlastgevende asielzoekers en de crisis in de opvang goed organiseren. Dat valt of staat met de bewindspersoon die daarin vooruit wil lopen.”

Voor jullie is het spannend wie dat gaat worden?

Van Kessel: „Uiteraard. Iemand die open staat voor onze problemen en ideeën en naast ons komt te staan op het moment dat we iets nodig hebben. Daar ontbrak het vaak aan.”

Jullie zijn beiden begonnen aan jullie tweede termijn als burgemeester. Hebben jullie na deze roerige jaren nog getwijfeld om door te gaan?

Van Kessel: „Ik heb niet getwijfeld. Natuurlijk zijn het roerige jaren geweest, maar je moet niet weglopen als het moeilijk wordt. Je moet je verantwoordelijkheid blijven nemen. Wij blijven ons inzetten voor wat nodig is.”

Velema: „Vorig jaar kon ik vanwege gezondheidsproblemen een tijd niet werken. Dat was in de periode dat ik moest beslissen of ik door wilde gaan als burgemeester. Ik miste het werk. Je hebt soms een zwaar gesprek met de minister of staat in de rechtbank tegenover het COA, maar daarna zit je heel mooi achter je gebakje bij een 60-jarig huwelijk.”

Nog één keer knallen in het weiland van Hooglanderveen: Willems Wondere Weiland houdt er na 25 jaar mee op

admin
June 8, 2025
0

Op de middelbare school had je twee keuzes: je aansluiten bij de kakkers of de alto’s. Ik koos voor de laatste groep, vooral vanwege de muziek. De puberteit overspoelde mijn hoofd met grote emoties over kleine problemen. Schreeuwende zangers boden me de woorden die ik zelf niet kon vinden, boze gitaren wisten precies hoe ik me voelde. Mijn discman was mijn kostbaarste bezit. De gekopieerde, overslaande cd’s speelden continu de soundtrack van mijn leven.

Toen werd het tijd voor het echte werk. Mijn eerste festival dus: Willems Wondere Weiland. Een totaal nieuwe wereld, op slechts een half uurtje fietsen verderop. Een klein podium dat in mijn ogen gigantisch was. Een bandje met geluidsproblemen én een gitarist die ik herkende van school. Pure magie. Willems Wondere Weiland bleef al die jaren sinds mijn bezoek bestaan, maar de editie van dit jaar zal de laatste zijn. Zoals steeds meer gratis festivals houden ze ermee op.

Erik Stapelbroek, de festivaldirecteur, staat op een weiland in Hooglanderveen. Het oprukkende Amersfoortse Vathorst is als een onafwendbare tsunami op de achtergrond. Hier zal op 5 juli de laatste Willems Wondere Weiland plaatsvinden. „Het begon 25 jaar geleden met de verjaardag van mijn broertje, Willem,” vertelt hij. Ze zaten in de schuur van zijn ouders en Willem, groot metalfan, bedacht dat hij met zijn bandje wel op een festival zou willen staan. De makkelijkste manier om dat voor elkaar te krijgen: zelf een festival organiseren. De locatie was snel gevonden, dat werd het weiland van zijn ouders. Een grote aanhanger diende als podium, bevriende bandjes mochten optreden en ook het publiek, zo’n 200 man die eerste editie, bestond vooral uit vrienden en dorpsgenoten uit Hooglanderveen. Willems Wondere Weiland was geboren. Willem verhuisde naar Japan, maar het festival bleef bestaan.

In de 25 jaar sinds die eerste editie is het festival uitgegroeid tot een lokaal begrip in Amersfoort en omstreken. Bij mooi weer kan het festival rekenen op zo’n 5000 bezoekers, alles wordt gerund door bijna 200 vrijwilligers. Wat begon met slechts een oplader groeide uit tot een terrein met een hoofdpodium, een tent, een derde podium, een silent disco, een biertuin, de tent van ‘Blinde Ed’ en – het festival groeide met de gezinssamenstelling van de organisatoren mee – een kinderhoek.

Er hebben altijd veel lokale, beginnende bands gespeeld. De Amersfoortse rapformatie DAC, waar onder andere Diggy Dex en Jiggy Djé hun carrière begonnen, stond er. Mooi Wark speelde er z’n eerste optreden buiten Drenthe. Maar het festival wist ook buitenlandse (metal)bands uit Duitsland, Polen of zelfs Japan te trekken. „We betaalden iedereen altijd hetzelfde: reiskosten vanaf de grens en consumpties,” zegt Stapelbroek. „En ze komen hier graag. De sfeer is altijd goed en het geluid is van topkwaliteit.”

Ooievaar

Als je Stapelbroek hoort praten, vol enthousiasme over de jaarlijkse onderneming, de vrijwilligers, de muziek, de sfeer, snap je niet meteen waarom ze er mee gaan stoppen. „Vanaf het begin zijn er twee dingen belangrijk geweest: het moest gratis zijn en het moest leuk blijven. En dat was altijd het geval. Maar het leuke is er zo langzaam wel een beetje vanaf,” zegt Stapelbroek. „Het eerste dat ging schuren, is de regelgeving. In het begin kregen we onze vergunning heel makkelijk. Maar elk jaar kwam er iets bij. Dan moesten we op zoek naar een nieuw weiland omdat er een ooievaar broedde. Dat snap ik wel, maar wat denk je dat er gebeurde? We hadden alles opgebouwd en wie vloog er zo het weiland in? Juist, die ooievaar.” Voor de lokale fauna heeft Stapelbroek nog begrip, maar inmiddels telt de vergunningsaanvraag tientallen pagina’s. „Windberekeningen voor de tent, bijvoorbeeld. Maar die berekening moet gedaan worden door een bedrijf dat de gemeente aanwijst en daar betaal je de hoofdprijs voor. Er mag niet meer uit glas gedronken worden in de biertuin, ook al voeren wij al jaren het beleid dat het overgeschonken moet worden in plastic als je de biertuin verlaat. ’s Avonds hebben we een dj die een uurtje dance wil draaien. Dan worden we opeens aangemerkt als dancefestival en moeten we de beveiliging opschroeven. Al die kosten, dat is voor ons niet meer te betalen. Als het niet gratis kan en we geen normale prijzen kunnen vragen voor de consumpties, dan hoeft het niet meer.”

Stille Disco tijdens Willems Wondere Weiland

Dit jaar alleen al zijn er 50 festivals afgelast, ook grotere, zoals dancefestival Mystic Garden, The Rock Circus en het grootste gratis festival van Europa Parkpop. De hele sector worstelt met gestegen prijzen en regelgeving maar vooral de kleinere en gratis festivals houden moeilijk het hoofd boven water. Stapelbroek: „Idealiter wil je een buffer opbouwen, want als het een jaar regent valt je gratis festival letterlijk in het water. Geen publiek, betekent geen consumptie-inkomsten. Geen wonder dat de Bevrijdingsfestivals aan de bel trekken en zeggen: ‘we moeten er geld bij’.”

Idealiter wil je een buffer opbouwen, want als het een jaar regent valt je gratis festival letterlijk in het water. Geen publiek, betekent geen consumptie-inkomsten.

Erik Stapelbroek
Festivaldirecteur van Willems Wondere Weiland

Ook Appelpop, het gratis festival dat jaarlijks in september in Tiel plaatsvindt, worstelt hiermee. Zij kiezen juist voor schaalvergoting, ze kondigden dit jaar groter te worden dan ooit. Met grote headliners, meer optredens en dus hopelijk meer publiek en meer inkomsten. Martijn van Kuilenburg, hoofd programma en productie van Appelpop: „Voor ons is het dit jaar go big or go home. Wij hebben sponsoren, maar moeten het vooral hebben van de consumptieverkoop. We ontvangen zo’n 120.000 bezoekers over twee dagen, maar gemiddeld geven ze maar € 8,25 per persoon uit. De deuren staan open, dus het staat iedereen vrij om buiten het terrein iets te drinken. Daarom zetten we dit jaar alles op alles om mensen zo lang mogelijk op het terrein te houden, zodat ze meer consumpties kopen. Als iedereen één extra biertje koopt, dan zijn we er al. Maar dat is toch een hele uitdaging. Lukt het dit jaar niet, dan wordt het volgend jaar heel moeilijk.”

Pijn

Die groei van Appelpop ziet Stapelbroek niet zitten. Twintig jaar na mijn eerste bezoek doet het toch een beetje pijn. Na dit eerste bezoek sloot ik me weken op en oefende eindeloos powerchords op mijn merkloze elektrische gitaar. Het verdwijnen van kleinschalige festivals ontneemt niet alleen het publiek de kans om laagdrempelig kennis te maken met live muziek. Niet iedereen heeft geld om 50 euro te betalen voor een concertkaartje, laat staan honderden euro’s voor een groot festival. Ook bands maken minder makkelijk vlieguren. Op Willems Wondere Weiland zag ik Jiggy Djé en Diggy Dex ervaring opdoen. En Stapelbroek ziet nog een nadeel: „Onze vrijwilligers doen ontzettend waardevolle ervaring op. Of het nu de jongens zijn die helpen bij de techniek of de jonge grafische ontwerper die we carte blanche geven om onze gehele huisstijl te ontwerpen.”

Hoe kijkt hij naar de toekomst van het kleine festival? „Ik denk dat ze steeds meer gaan verdwijnen. Er zullen nog wel dingen worden georganiseerd, maar dan echt underground. Zonder een enkele vergunning en niemand om het in de gaten te houden. Dan kan het pas echt mis gaan.”

Maar nu eerst de laatste editie, met een knaller van een afsluiter. Willem himself komt over uit Japan. En zoals het ooit begon, eindigt het: met Willem op een podium, metal door de speakers.