‘Wisten jullie dat John Steinbeck vond dat het geen zin heeft perfectie na te streven? Hij zei: ‘En nu je niet meer perfect hoeft te zijn, kun je goed zijn’,” vertel ik op een avond aan mijn man en kinderen aan de eettafel. Twee dagen daarvoor had ik de app Blinkist gedownload, omdat – zo beloofde de reclame – ik dan slimmer kon worden.
De app vat boeken samen en geeft je elke dag vijf lessen om wijzer mee door het leven te gaan. Elke dag even vijf ‘shorts’ aanklikken en je zult snel resultaat zien, belooft de app, waar ik 44 euro voor had betaald om er een heel jaar gebruik van te kunnen maken. De app kost eigenlijk 99 euro, maar nadat ik aarzelde bij de definitieve aankoop, kreeg ik een mailtje met een ‘aanbieding’.
Dat is meteen de eerste wijsheid: aarzel niet om te aarzelen. Een les van Annie M.G. Schmidt: „Het aarzelen staat me nader dan het toetreden”. Van haar staan geen boeken samengevat op Blinkist, wijsheden van haar worden evenmin als short meegegeven, maar deze vond ik op Google toen ik het woordje aarzelen intikte.
Lees ook
Lees ook: Dat jongeren minder lezen is niet alleen slecht voor hun taalgevoel, ontlezing zou ook tot empathieverlies leiden. Klopt dat wel?
Enfin, na twee dagen leek het me goed om alvast iets te laten zien van wat ik nu ‘wist’. Bovendien leek Steinbecks uitspraak me ook pedagogisch verantwoord. Dat pakte anders uit. Meewarig keek iedereen me aan. Mijn man bleek niet onder de indruk. Hij wist dat al, dankzij een liedje van nederpopband Doe Maar: „Al dat streven naar een tien / Terwijl ik eigenlijk misschien / wil leven met een zeven”, zingt hij. Mijn zoon brengt mijn nieuwe kennis en de zang van mijn man terug tot „een cliché”, omdat hij uit principe tegen het geven van cijfers aan wat dan ook is. Mijn dochter oppert voorzichtig dat Loesje het mooi heeft gezegd: „Perfect is ook zo definitief.”
Teleurgesteld verschans ik me weer achter de app, waarop zo’n 7.500 boeken staan samengevat, en waar elke maand titels bijkomen. Het oorspronkelijk Duitse bedrijf Blinkist begon in 2012 met non-fictiebestsellers en ontwikkelde zich algauw tot een soort Bluff Your Way In… voor mensen die zeggen dat ze graag lezen, maar er geen tijd voor hebben. Van 1.000 gebruikers in 2014 groeide de app uit tot ruim 31 miljoen gebruikers nu, aldus de website. Er is een Engelse versie, een Duitse en een Spaanse.
Behalve boeken samenvatten tot een ‘blink’ en wijsheden in ‘shorts’ verpakken, doen ze quizzen op basis van de Encyclopaedia Britannica („Wat is het kleinste land ter wereld?”; „Wat is de langste rivier?”; „Wie zei dat de aarde om de zon draaide?”) om daarna wat extra kennis over het feitje met je te delen. Ook vatten ze podcasts samen (‘shortcasts’) en zijn er gidsen op basis van eigen keuzes om wat dieper in te gaan op een onderwerp dat je bezighoudt. Voor wie zelfs geen tijd heeft om de samenvatting te beluisteren of te lezen (doorgaans zo’n 15 minuten, maar bijvoorbeeld Tolstojs Oorlog en vrede is 17 minuten), kan zich richten op de samenvatting van de samenvatting: leestijd minder dan een minuut. En wie daar geen tijd voor heeft, kan de ‘les’ die Blinkist uit het boek heeft gehaald lezen, die te vinden is onder het kopje: „Wat hebben we geleerd?”
Blinkist is een van de pioniers als het gaat om boeksamenvattingen door middel van AI, maar inmiddels zijn er meer. De app Headway, die in 2019 startte, heeft de Nederlandse variant Flitsboek en is gericht op het ontplooien van je geest via zelfhulpboeken. Shortform, Bookey, Instaread of FourMinute Books doen iets vergelijkbaars. Allemaal zijn ze gericht op het vergroten van kennis, of zoals The Guardian het vorig jaar samenvatte in één alinea: „Hongerig naar nichekennis om indruk te maken op je collega’s? Last van de dikte van een nieuw boek? Twijfel je aan je vermogen om ingewikkelde argumenten te begrijpen? Tegenwoordig belooft een steeds competitievere branche deze problemen op te lossen met één product: een app voor boeksamenvattingen.”
Eigen ontwikkeling
Voordat je met Blinkist aan de slag kunt, moet je eerst een set vragen door, omdat deze AI-app graag alles van je wil weten. „Introvert of extravert of van allebei een beetje?” is bijvoorbeeld een vraag. „Ben je een volger, een leider of allebei een beetje?” Geen van de drie hoop ik, maar dat is geen optie en de vraag onbeantwoord laten is onmogelijk. Of ik een balans heb gevonden tussen werk en privé? Wanneer ik nee antwoord, word ik geprezen om mijn „eerlijkheid”. Na de vragen: „Heb je de neiging meer op details te letten of kijk je liever naar het grote geheel?”; „Vind je je werk leuk?” en „Kan je je grenzen aangeven?” verschijnt de opmerking: „We vinden het geweldig om dit te weten.” Na de vraag: „Ben je op zoek naar het beter begrijpen van je lichaam?” komt er een geruststelling van een poppetje dat enorm lang en vooral breed haar heeft dat me gerust moet stellen. Bijna elke mens zoekt, zegt ze.
Nadat AI mijn ziel en zaligheid heeft achterhaald, kan het najagen van kennis beginnen. Dagelijks is er een tip voor een boek, waarbij al snel een opmerkelijke titel wordt aangeraden: 10 Days to Faster Reading, een boek dat niet in 15 minuten wordt samengevat, maar heel toepasselijk in slechts 13 minuten. Ideaal: boeken samengevat, en dan ook nog eens sneller een samenvatting lezen! De stem die vertelt hoe ik sneller kan lezen, is echter dermate vlak dat ik afdwaal, waardoor ik aan het einde van het boek weinig heb opgestoken. Bij het terugscrollen blijkt dat een van de tips is: niet afdwalen.
Lees ook
Lees ook: Schrijver Chimamanda Ngozi Adichie: ‘Zelfs mijn vrienden vragen soms: ‘Is dat nou echt misogynie?
De dag daarop volgt de tip om de samenvatting van het boek You Can Do It! van Rob Schneider tot me nemen, of Hyperefficient van Mithu Storoni of How to Connect With Loneliness van The James Altucher Show. Als iemand die juist een voorliefde heeft voor inefficiëntie, besluit ik me te richten op andere boeken en ga zoeken naar namen. Schrijver Chimamanda Ngozi Adichie staat ertussen met het essay We Should All Be Feminists. Deze keer leest een vrouw de samenvatting voor. „Feminisme is nog steeds nodig”, vertelt ze, nadat zoals bij elk boek dat ze samenvatten, eerst de vraag is gesteld: „What’s in it for me?” Daarna somt ze op dat de schrijver, toen ze nog maar een tiener was, voor het eerst in aanraking kwam met de felle reacties op feminisme.
Er wordt niets uit het essay geciteerd in verband met auteursrechten. Adichie schreef in het essay hoe ze door alle reacties op en vooroordelen over feministen uiteindelijk uitkomt bij het predicaat „een Gelukkige Afrikaanse Feministe Die Mannen Niet Haat En Die Graag Lipgloss Opdoet En Hoge Hakken Draagt Voor Zichzelf En Niet Voor Mannen” te zijn. Het is een citaat dat Adichies ironische houding typeert, maar daar is niets van terug te horen in de samenvatting. Als les krijgt je nog wel mee: „Feministen zijn geen bh-verbrandende mannenhaters die de wereld willen overnemen.” Het essay van Adichie is bij Blinkist platgeslagen tot een clichématig verhaal, al geeft Blinkist nog wel de tip: „Kijk of kritiek op een vrouw ook zo geformuleerd zou worden als het om een man ging”, en: „Ga het gesprek aan als je denkt dat dat constructief kan zijn”. De samenvatting (12 minuten) geeft op een Wikipedia-achtige manier aan waar het boek over gaat, maar van de charme of de humor blijft weinig over.
Beter werkt het bij het zoeken op een onderwerp. Bij de zoekterm Palestina staan er meerdere boeken klaar in samenvatting. Na afloop heb je niet het idee een boek te hebben ‘gelezen’, maar je krijgt er wel een gevoel voor welk boek je daadwerkelijk zou willen lezen. Ook voor studenten die zich snel willen oriënteren op een onderwerp aan de hand van verschillende samenvattingen, werkt het prima om vanuit een zoekterm meerdere ‘boeken’ te beluisteren – de gedachte dat je daadwerkelijk een boek hebt ‘gelezen’ is echter onzin. Daar komt bij: Blinkist mag vergeleken met echt lezen weinig voorstellen, zo’n app is altijd beter dan helemaal niet lezen. Je hoort over klassiekers en bestsellers, en je kunt even kort horen hoe je je zelf kan ontwikkelen in plaats van een boek over meditatie of zelfontplooiing meteen te kopen.
Dialogen aangaan
Alleen hoe zit het met de klassiekers? Er staan behoorlijk wat bekende fictiewerken op waarmee je als abonnee de show kan stelen op verjaardagen: Dostojevski, Margaret Atwood, Jane Austen, Mary Shelley, Sophocles en Chinua Achebe: van allen zijn wel één of meer titels te vinden.
Op een dag wordt me William Goldings Lord of the Flies aanbevolen. „What’s in it for me?” Het antwoord: „Duik in een allegorische klassieker en reflecteer op hoe fragiel onze samenleving is.” We nemen veel dingen voor vanzelfsprekend aan, aldus Blinkist, „maar wat gebeurt er wanneer er geen regels meer zijn om ons te beschermen?” Blinkist vertelt het verhaal niet na, maar haalt het belangrijkste thema eruit. En dat is: onder het vernis van de beschaving ligt „een enorme wreedheid die opkomt wanneer we de regels van de beschaving niet in stand houden.”
In het boek Lord of the Flies wordt Simon, een van de jongens, doodgeslagen door een groep. Bij Golding gaat het erom dat de jongens dit doen omdat de leider van het groepje ze opjut en bang maakt voor een niet-bestaand monster, waardoor ze hem blindelings volgen. Het verhaal draait dus om de klakkeloos volgende jongens en het gevaar dat daarin schuilt. Blinkist maakt ervan: „De jongens denken in hun angst en paranoia dat Simon het beest is. Ze vallen hem aan en doden hem met beide handen. En dat is het ongelukkige lot van Simon.”
Goh: het klakkeloos volgen van een zelfbenoemde leider afdoen als paranoia is een opmerkelijke interpretatie van een probleem waar we dagelijks mee kampen. Zou iedereen die een leider volgt en alle beschavingsvormen laat varen meteen paranoïde zijn? Als dat zo is dan is de mensheid nog zieker dan gedacht.
Na ruim een maand Blinkist vertel ik aan de eettafel over het stuk dat ik wil schrijven, over de samenvatting van Lord of the Flies, en ook dat de schrijver Philip Roth in 2000 al zei dat er een einde kwam aan het lezen van literatuur, mede door onze gehechtheid aan het beeldscherm. Mijn man blijkt niet onder de indruk. „Oude romanschrijvers die verkondigen dat er vroeger meer gelezen werd, daar heb ik niets mee”, verzucht hij. Mijn zoon zegt niet te weten wie Roth is en vindt de opmerking cliché, omdat hij uit principe een voorstander van beeldschermen is. En Blinkist zelf? Die heeft geen mening over Philip Roth. Geen enkel boek van hem is samengevat. Misschien maar goed ook.
