De ruim anderhalf miljoen stemmen uit het buitenland hebben de verkiezingsuitslag in Portugal tien dagen na de verkiezingen toch nog een beetje opgeschud: niet de sociaaldemocratische Partido Socialista (PS) maar het radicaal-rechtse Chega is de op één na grootste partij geworden. De stemmen uit het buitenland zijn goed voor vier zetels in het 230 zetels tellende Portugese parlement. Twee zetels zijn gebaseerd op stemmen uit Europa, twee andere plekken worden bepaald door stemmen uit de rest van de wereld.
Het radicaal-rechtse Chega won in beide categorieën en krijgt er twee zetels bij, genoeg om PS voorbij te streven. Na de verkiezingen op zondag 18 mei eindigen beide partijen op 58 zetels, al kreeg PS 48.812 stemmen meer. De twee extra zetels voor Chega zijn deels verworven met stemmen uit landen als Frankrijk, België en het Verenigd Koninkrijk, waar PS het bij eerdere verkiezingen goed deed. Ze drijven PS voor het eerst in de Portugese politieke geschiedenis naar de derde plaats. Dat is een klap voor de sociaaldemocratische partij, die de afgelopen decennia afwisselend als regeringspartij of oppositieleider fungeerde.
De overige twee zetels uit het buitenland zijn voor de centrumrechtse Aliança Democrática (AD) van premier Luís Montenegro, met afstand de grootste partij in Portugal. AD komt daarmee uit op 91 zetels. Hoewel Chega eerder al claimde de grote winnaar van de verkiezingen te zijn en verkondigde dat het tijdperk van de traditionele tweepartijenpolitiek voorbij is, lijkt de kans klein dat Chega gaat regeren. Premier Montenegro heeft meerdere keren gezegd niet met de radicaal-rechtse partij te willen besturen omdat hij de partij niet betrouwbaar vindt.
Lees ook
Hoe uiterst rechts de Portugese verkiezingen won: ‘Ik stem alleen op ze om het systeem wakker te schudden’
De Amerikaanse actrice Loretta Swit, vooral bekend door haar rol in de tv-serie M*A*S*H, is vrijdag op 87-jarige leeftijd overleden. Dit melden verschillende Amerikaanse media op basis van een verklaring.
De Emmy-winnende Swit speelde majoor Margaret Houlihan, met als bijnaam Hot Lips, in de serie M*A*S*H. Als Hot Lips, een veeleisende hoofdverpleegkundige van een chirurgische eenheid, was ze een van de langstzittende castleden van de populaire serie. „Het was de beste tijd van mijn carrière”, zei de actrice in 2001 tegen The Guardian.
Tien jaar op rij werd Swit genomineerd voor een Emmy Award als beste vrouwelijke bijrol in de comedyserie. Het lukte de actrice twee keer, in 1980 en 1982, om de prijs te winnen.
Altijd al actrice
De Amerikaanse actrice werd in 1937 geboren in New Jersey. Ze begon haar carrière als secretaresse, maar wist dat ze eigenlijk actrice wilde worden. „Dat is eigenlijk alles wat ik ooit wilde zijn”, zei Swit in een interview uit 2004. Als kind ging ze met haar moeder twee keer per dag naar de film, met alleen het avondeten als pauze.
Ondanks haar zang- en danslessen waren haar ouders geschokt door Swits toekomstdroom. Nadat haar ouders haar in een toneelstuk hadden gezien zei haar moeder tegen haar vader „als je haar nu niet tegenhoudt, zal ze dit misschien de rest van haar leven blijven doen”, herinnerde Swit zich in een interview met The Toronto Star in 2010.
Alhoewel Swit in 1998 met pensioen ging, verscheen ze twee decennia later toch nog in ‘Play the Flute’ (2019). Die film over een jeugdpastoor werd haar laatste. Over ouder worden maakte Swit zich geen zorgen. In 2020 zei ze tegen de Londense Krant The Express: „Ik denk niet na over het verstrijken van de tijd, alleen over wat ik ermee doe”.
Wat had ik het graag willen zien, de finale tussen de Amerikaanse Ellen Roosevelt en de Ierse Mabel Esmonde Cahill, tijdens de Amerikaanse tenniskampioenschappen van 1891. De twee waren tegenpolen. Roosevelt, een nichtje van de Amerikaanse president, werd a model girl genoemd. Cahill ging door voor tomboy.
In die tijd werden tennisduels nog niet op tv uitgezonden, maar de New York Times was erbij. „Een groot publiek was getuige van de wedstrijd, die van begin tot eind schitterend was”, schrijft de krant. „Om elk punt werd tot het eind met een wonderbaarlijke vasthoudendheid gevochten.”
In die tijd speelden vrouwen nog best of five-finales bij de Amerikaanse kampioenschappen. Van de eindstand – 6–4, 6–1, 4–6 en 6–3 in het voordeel van Cahill – keek niemand op. In 1902 stapte het toernooi over op best of three, omdat zware fysieke inspanning voor vrouwen als schadelijk en ongepast werd gezien.
Pas in 1984 werd weer best-of-five gespeeld. De organisatie voor profspeelsters, de WTA, wilde experimenteren met de finale van het eindejaarstoernooi, om de statuur van het vrouwentennis te vergroten. De eerste zes jaar werden finales in drie of vier sets afgewerkt, maar in 1990 kwam het tussen Monica Seles en Gabriela Sabatini (mijn idool destijds) tot een vijfsetter. „Een van de mooiste wedstrijden in het vrouwentennis”, oordeelde L’Equipe over het door Seles gewonnen duel: 6-4, 5-7, 3-6, 6-4 en 6-2.
Bijna vier uur lang stonden Seles (16) en Sabatini (20) tegenover elkaar. Of de winnares moe was, werd haar na afloop gevraagd. „Nee”, zei ze. „Maar ik kreeg wel trek tegen het eind, want ik had niet geluncht.”
Een andere veelbesproken vijfsetter was die tussen Steffi Graf en Martina Hingis in de WTA-finale van 1996. Graf won met 6-3, 4-6, 6-0, 4-6 en 6-0 van de pas 16-jarige Hingis, die in de vierde set last van kramp kreeg. Ze onderschatte haar opponent niet, zei Graf, die nog geen half jaar later haar plek als nummer één van de wereld aan Hingis moest afstaan, na 377 aaneengesloten weken.
Vanaf 1999 werd er niet langer best-of-five gespeeld in de finale van het eindejaarstoernooi. Ik kon niet achterhalen waarom, maar zeker is dat er weinig woorden aan deze ommezwaai werden vuilgemaakt. In een stuk in de New York Times, over de meest noemenswaardige aanpassingen die editie, werd het gespeelde aantal sets niet eens genoemd. Wél dat Steffi Graf met tennis was gestopt en dat er een nieuwe toernooisponsor was gevonden: Sanex.
Het argument dat vijf sets na een lang seizoen voor vrouwen fysiek zwaar is, zal vast hebben meegespeeld bij het besluit om de opzet te wijzigen. Maar zwaarwegender was volgens experts dat best-of-five wedstrijden moeilijker te plannen zijn, wat commercieel gezien ongunstig is. En omdat vrouwen bij geen enkel grandslam best-of-five speelden, voelde de WTA-finale als een vreemde eend in de bijt.
Het enige grandslam dat serieus heeft overwogen op vijf sets over te stappen, is de Australian Open. In 1994 maakten Geoff Pollard, directeur van de Australische tennisbond, en toernooidirecteur Paul McNamee, op een bijeenkomst bekend dat voor de editie van 1995 voor een best of five-finale was gekozen. De Canberra Times was erbij en schreef dat de kritiek op de finale tussen Steffi Graf en Arantxa Sánchez Vicario van 1994, de doorslag gaf. Die duurde nog geen uur en boeide niemand; Graf won met 6-0 en 6-2. Met minimale inspanning won ze (uitgaand van de dollarkoers van toen) 506.000 euro.
Een best-of-five-finale zou voor „een andere dimensie” zorgen, voorspelde McNamee. Er stond veel prijzengeld op het spel, en toeschouwers betaalden veel voor een ticket. Volgens Pollard was het besluit goed getimed, want topspeelsters waren „atletisch en professioneel genoeg”. De WTA, de organisatie voor proftennissters, zou de nieuwe regel toejuichen, zei hij.
Waarom het anders liep bleef lang onduidelijk. Was het omdat speelsters niet geconsulteerd waren? Omdat de WTA niet op de hoogte was? Als een sportjournalist het artikel uit de Canberra Times begin dit jaar op X zet, met het verzoek aan McNamee te reageren, schrijft hij dat sommige topspeelsters vóór het plan waren, maar „toen het puntje bij paaltje kwam, was de top-10 tegen”. Ook vond de WTA het niet goed dat alleen bij de finale, niet bij de andere speelronden, best-of-five werd gespeeld. „Valide argumenten, dus we hebben het plan laten varen.”
Ik vraag me af wat er was gebeurd als het plan wél was uitgevoerd. Hadden we onszelf de decennialange discussie over gelijk prijzengeld op grandslams – of dat oneerlijk is omdat mannen er harder voor moeten werken – kunnen besparen? Het cynisme van spelers als Novak Djokovic, die sportvrouwen „hormonen” noemde, en meer prijzengeld voor mannen eiste. Of de toernooidirecteur van Indian Wells, die opstapte na zijn uitspraak dat vrouwen „meeliften op het succes van mannen”.
Vanuit emancipatoir oogpunt is het belangrijk dat vrouwen niet voor mannen onderdoen, zei tennisicoon Billie Jean King in 2023 in een podcast. Óf vrouwen gaan best-of-five spelen bij grote toernooien, óf mannen houden het bij best-of-three – het eerste had haar voorkeur. Andy Murray, een pleitbezorger van gelijke betaling, ziet dat niet anders. Volgens de oud-tennisser is het geen kwestie van loon naar arbeid. „Je traint anders als je best-of-five speelt, omdat het meer van je vergt. Vergelijk het met een training voor de 400 meter of de 600 meter. Het zijn verschillende sporten.”
Vrijdag kreeg Amélie Mauresmo, toernooidirecteur van Roland Garros, kritische vragen over het feit dat voor de avondsessies op ‘prime time’ overwegend mannenduels geprogrammeerd worden. Haar verweer: het tv-contract bepaalt dat er in de avond maar één wedstrijd uitgezonden wordt, en een mannenwedstrijd van minimaal drie sets duurt vaak langer dan een vrouwenwedstrijd van minimaal twee. Meer airtime dus.
Ik moest denken aan het interview dat ze twee jaar geleden aan The Telegraph gaf. Ze had als speelster graag een best-of- five-finale gespeeld, zei ze. En als dat iets aan het vrouwentennis toevoegde, wilde ze dat als toernooidirecteur „zeker overwegen”. Waar wacht ze nog op?
Étienne-Émile Baulieu, de uitvinder van de abortuspil, is overleden. Baulieu, een Franse biochemicus en endocrinoloog (arts die hormonen bestudeert) ontdekte het middel RU486, ook wel mifepriston genoemd, in de jaren 80 van de vorige eeuw en droeg sindsdien trots de bijnaam „vader van de abortuspil”. Hij overleed in zijn huis in Parijs.
Baulieu bedacht in 1980 een chemisch alternatief voor de chirurgische ingreep van een abortus. Die oplossing vond hij in een antihormoon, een molecuul dat de receptoren van progesteron in de baarmoeder blokkeert, zodat het zwangerschapshormoon niet werkt. De bevruchte eicel kan zich daardoor niet innestellen in de baarmoeder. Als abortusmiddel werkt RU486 in combinatie met een middel dat weeën opwekt (misoprostol), waardoor de vrucht wordt afgestoten.
‘Geen agressie van chirurgie’
„Mijn intentie was om vrouwen met deze pil een keuze te geven die hun privacy en lichamelijke integriteit beschermt en hen de kans geeft om de agressie van chirurgie te vermijden”, zei Baulieu drie jaar geleden in een interview in The New Yorker. Dat plan werd werkelijkheid toen het middel eind jaren 80 in Frankrijk werd goedgekeurd, maar al snel daarna ontstond ophef vanuit de anti-abortushoek. De farmaceut die het middel ontwikkelde, Roussel-Uclaf, haalde RU486 van de markt, maar onder druk van de Franse overheid draaide de farmaceut dat besluit daarna weer terug. Niet veel later werd het middel ook in andere landen verspreid.
RU486 is inmiddels in meer dan honderd landen verkrijgbaar, maar in veel landen gelden strenge regels voor de verkoop. In Nederland is mifepriston sinds dit jaar niet alleen bij abortusklinieken, maar ook bij de huisarts verkrijgbaar.
Lees ook
Abortuspil via de huisarts: goed plan of niet?
Alzheimer en depressie
Baulieu werd in 1926 in Straatsburg geboren als Émile Blum, zoon van twee Joodse ouders. Hij verloor zijn vader, ook een arts, toen hij een kleuter was en verhuisde daarna met zijn moeder naar Parijs. Tijdens de Tweede Wereldoorlog veranderde Blum zijn naam ter bescherming van zichzelf en sloot zich aan bij het radicale communistische verzet.
Na de oorlog besloot hij geneeskunde te studeren „omdat je mensen het beste op individueel niveau kunt helpen”. Zijn onderzoek naar hormonen is hij gaan doen om iets te doen aan de „pijn en mishandeling” van mensen die hun zwangerschap wilden beëindigen. Voordat Baulieu RU486 ontdekte, deed hij onderzoek naar DHEA (Dehydro-epiandrosteron, een hormoon dat door de bijnieren wordt gemaakt). Later in zijn leven pakte hij het onderzoek naar dat hormoon weer op, omdat hij ervan overtuigd was dat het ouderdom kan afremmen. Het paste in zijn onderzoek op latere leeftijd naar depressie en Alzheimer. De levensverlengende eigenschappen van DHEA worden nog onderzocht, maar Baulieu nam het middel zelf tot op zijn sterfbed. „Ik sluit niet uit dat het werkt”, zei hij in een interview.
De weduwe van Baulieu schrijft dat zijn werk „in het teken stond van zijn toewijding aan de vrijheid van vrouwen en zijn wens om iedereen in staat te stellen een beter en langer leven te leiden.” Ook de Franse president Macron heeft gereageerd op het overlijden van Baulieu. „Weinig Fransen hebben de wereld zodanig veranderd”, zei Macron, die de onderzoeker „een progessieve geest” noemt die „vrouwen hun vrijheid gaf”.
Abortuspil als anticonceptie
De abortuspil kan voor meer doeleinden worden ingezet dan het afbreken van een zwangerschap. Zo is het middel in een andere dosering ook geschikt voor de behandeling van het syndroom van Cushing, een aandoening waarbij het lichaam te veel cortisol aanmaakt. Mifepriston wordt in sommige landen ook gebruikt voor het behandelen van vleesbomen (goedaardige knobbels in de wand van de baarmoeder), endometriose (baarmoederweefsel dat zich buiten de baarmoeder bevindt) en adenomyose (baarmoederslijmvlies dat in de spierwand van de baarmoeder groeit).
Sinds afgelopen maand loopt in meer dan tien Nederlandse ziekenhuizen een grote studie die mifepriston als hormoonloos anticonceptiemiddel onderzoekt. Het middel kan dan in een dosering van 50 milligram per keer wekelijks genomen worden.
Lees ook
Abortuspil in lage dosering getest als hormoonloos anticonceptiemiddel
