Mifepriston, een middel dat al wordt gebruikt als abortuspil, kan in de toekomst mogelijk ook als anticonceptiemiddel worden voorgeschreven. Het grote voordeel: deze pil bevat geen hormonen, in tegenstelling tot de anticonceptiepillen die al op de markt zijn. Het middel is dus ook geschikt voor vrouwen die om medische redenen geen progestageen of oestrogeen mogen krijgen, de hormonen uit de combinatiepil. Ook heeft mifepriston naar verwachting niet de nare bijwerkingen die hormonale anticonceptiepillen soms wel hebben, zoals stemmingswisselingen, een verhoogde kans op trombose en een laag libido.
De pil hoeft maar één keer per week geslikt te worden als voorbehoedsmiddel, maar is ook te gebruiken als morningafterpil voor vrouwen die af en toe seks hebben. Een flexibel voor- en nabehoedsmiddel dus.
Het begon acht jaar geleden. Toen sloeg de organisatie Women on Waves de handen ineen met het Leids Universitair Medisch Centrum om de veiligheid en werkzaamheid van mifepriston als anticonceptiemiddel te onderzoeken. Women on Waves werd in 1999 opgericht door de Nederlandse arts Rebecca Gomperts om vrouwen wereldwijd betere toegang tot anticonceptie te geven en onveilige abortussen te voorkomen.
Via crowdfunding en donaties van een aantal vrouwelijke filantropen haalde de stichting genoeg geld op om het onderzoek te financieren. Deze maand ging in Leiden het eerste deel van het onderzoek van start, nog dertien Nederlandse ziekenhuizen maken zich klaar om mee te doen. Als het onderzoek goed verloopt, hopen de onderzoekers het middel te kunnen registreren bij het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA). Binnen drie tot vijf jaar moet het middel dan beschikbaar zijn.
Antihormoon
Mifepriston is een in het laboratorium geknutseld ‘antihormoon’, een zogeheten selectieve progesteronreceptormodulator. Het middel, al ontdekt in de jaren 80, blokkeert de werking van progesteron, een hormoon dat nodig is om een zwangerschap te ondersteunen. Progesteron zorgt onder meer voor de opbouw van dik slijmvlies in de baarmoeder, zodat de bevruchte eicel zich daar kan innestelen. Het hormoon ontspant ook de spieren in de wand van de baarmoeder, wat voorkomt dat deze samentrekt en het bevruchte eitje afstoot.
Mifepriston blokkeert de receptoren voor progesteron, waardoor het zijn werk in het lichaam niet meer kan doen. De baarmoeder wordt ongeschikt gemaakt voor zwangerschap en de eisprong wordt geremd of uitgesteld.
In Europese landen is mifepriston in een hoge dosering (200 milligram) geregistreerd en wordt het voornamelijk gebruikt om ongewenste zwangerschappen af te breken en miskramen te behandelen. In Nederland kan dat sinds dit jaar niet alleen via de abortuskliniek, maar ook via de huisarts. Vrouwen die ongewenst zwanger zijn kunnen vroeg in hun zwangerschap (tot negen weken na de laatste menstruatie) het middel innemen. Twee dagen later brengen ze ook het middel misoprostol vaginaal in, dat voor hevige samentrekkingen van de baarmoeder zorgt.
In sommige landen buiten Europa is ook de lagere dosering van 50 milligram mifepriston geregistreerd, onder meer voor het behandelen van vleesbomen (goedaardige knobbels in de wand van de baarmoeder), endometriose (baarmoederweefsel dat zich buiten de baarmoeder bevindt) en adenomyose (baarmoederslijmvlies dat in de spierwand van de baarmoeder groeit). Diezelfde lage dosering wordt nu in de studie van Women on Waves als anticonceptiemiddel onderzocht.
Geen patent
Opvallend is dat al in de jaren 90 de eerste studies verschenen naar mifepriston als anticonceptiemiddel. Daarna volgden nog een aantal kleine studies. Het onderzoek van Women on Waves, met zo’n duizend deelnemers, is verreweg het grootste tot nu toe. De opzet is voornamelijk gebaseerd op een Chinese studie van alweer twintig jaar geleden met 76 deelnemers, waarin zowel een wekelijkse dosering van 25 als van 50 milligram mifepriston werd getest. De uitkomst: geen zwangerschappen, nauwelijks bloedverlies en geen significante bijwerkingen.
Waarom is er in de afgelopen twintig jaar zo weinig gebeurd? „Heel simpel, er valt voor farmaceuten weinig aan te verdienen”, zegt gynaecoloog Gunilla Kleiverda, coördinator van het onderzoek. „Het patent op het middel is allang verlopen, omdat het al decennialang op de markt is.” Het geld voor het onderzoek moest de stichting daarom zelf bij elkaar sprokkelen. De pil is ook op eigen kosten ontwikkeld door Women on Waves.
Zwangerschapstest
De vrouwen die meedoen aan de studie, moeten de pil een jaar lang wekelijks slikken en houden onder meer een dagboek bij over hun bloedverlies en bijwerkingen, en de momenten waarop ze (het liefst onbeschermde) ‘penis-in-vaginaseks’ hebben. Ze moeten ook regelmatig een vaginale echo laten maken om te controleren op afwijkingen van het baarmoederslijmvlies. Bloedonderzoek moet daarnaast uitsluiten dat leverstoornissen optreden.
Omdat vrouwen die deze pil slikken meestal niet of nauwelijks meer ongesteld worden, moeten de deelnemers iedere maand een zwangerschapstest doen. „Deze pil zal nooit honderd procent beschermen, dat is net als met andere anticonceptiepillen afhankelijk van hoe nauwkeurig je het gebruikt”, zegt Kleiverda. „Het Chinese onderzoek laat zien dat de kans op zwangerschap heel klein is, maar we kunnen nog geen garanties geven. Daarvoor is dit onderzoek juist bedoeld.”
Een mogelijk bijkomend voordeel van deze pil, zegt Kleiverda, is dat het de kans op borstkanker zou kunnen verminderen. „Er zijn aanwijzingen dat progesteron de kans op borstkanker vergroot, een anti-progesteronpreparaat zou dat eventueel kunnen voorkomen.” Vrouwen met een BRCA-1-genmutatie, met daardoor 60 tot 80 procent kans om in hun leven borstkanker te ontwikkelen, mogen meedoen aan deze studie.
