China kan Europa maar niet overtuigen van zijn neutraliteit

Zet Beijing zich in voor vrede in Oekraïne, of is het eerste Chinese doel toch om Rusland te versterken in diens zware strijd om de oorlog in elk geval niet te verliezen? China liet dat donderdag bij een stemming in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties opnieuw in het midden.

De VN stemden toen in grote meerderheid vóór een resolutie die Rusland oproept zich onmiddellijk en onvoorwaardelijk terug te trekken uit Oekraïne. Maar China onthield zich opnieuw van stemming. Dat deed het land ook in oktober vorig jaar, toen Rusland gebieden in het oosten en zuiden van Oekraïne annexeerde en de Algemene Vergadering met een vergelijkbare resolutie kwam.

China kwam vrijdag zelf wel met een zogeheten position paper, een eerste aanzet tot een vredesplan waarin het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken twaalf punten opsomde die volgens China de basis zouden moeten vormen voor vredesonderhandelingen. Ook daarin staat niet dat China de Russische invasie verwerpt of dat Rusland de bezette gebieden op den duur zou moeten teruggeven.

Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO, zei in Estland in een reactie tegen verslaggevers dat het plan van de Chinezen „weinig geloofwaardig is omdat ze de illegale invasie van Oekraïne niet hebben kunnen veroordelen en ze enkele dagen voor de invasie een overeenkomst sloten tussen president Xi en president Poetin over een onbegrensd partnerschap met Rusland”.

Lees ook: China roept op tot ‘rechtstreekse dialoog’, maar stelt niet voor daar een leidende rol bij te spelen

Het Chinese plan bevatte geen nieuwe elementen. Het was vooral een teken dat China het Westen, en Europa in het bijzonder, ervan wil overtuigen dat Beijing een neutrale grootmacht is die oprecht streeft naar duurzame vrede in een zelfstandig Europa.

Maar dat lukt steeds moeilijker. Het Duitse weekblad Der Spiegel kwam vrijdag met het bericht dat het Russische leger in onderhandeling zou zijn met een Chinese fabrikant over de levering van zogeheten kamikaze-drones. Dergelijke drones zouden in staat zijn om explosieven van 35 tot 50 kilo te vervoeren en af te werpen.

China zou volgens het blad eerst honderd prototypes van dergelijke drones in China zelf testen, daarna zou het Chinese bedrijf, Bingo geheten, ze aan het Russische ministerie van Defensie leveren. Daarna zou de Chinese fabrikant componenten en kennis overdragen aan Rusland, zodat het land in de toekomst zelf maandelijks honderd van deze drones kan bouwen.

Olie op het vuur

Der Spiegel geeft overigens geen indicatie van de bron of bronnen voor het bericht. China wijst alle beschuldigingen van wapenleveranties aan Rusland stelselmatig af. Beijing hekelt ook de euvele moed van de VS om China te beschuldigen, terwijl de VS in Chinese ogen juist zelf olie op het vuur gooien met hun niet aflatende wapenleveranties aan Oekraïne. Waar de VS bovendien flink aan zouden verdienen.

Het Duitse blad komt met meer voorbeelden van Chinese betrokkenheid bij de levering van voor de oorlog belangrijke technologie aan Rusland. Zo noemde het de Nederlandse microchips die volgens onderzoek van Nieuwsuur zijn aangetroffen in onder meer raketten, helikopters en drones. Die zouden door Chinese tussenhandelaren aan Rusland zijn geleverd.

Daarnaast noemt Der Spiegel de eerdere verhalen over Chinese commerciële drones die het Russische leger zou inzetten en over Chinese satellietbeelden van gevechtszones in Oekraïne die ter beschikking zouden zijn gesteld aan het Russische leger. Ook noemt het eerdere plannen om reserveonderdelen voor Russische gevechtsvliegtuigen te leveren, met behulp van vervalste papieren. Daardoor had het moeten lijken dat het ging om onderdelen voor civiele vliegtuigen.

Hoe het ook zij: zeker is dat China steeds meer handel drijft met Rusland. Zowel de export naar als de import uit Rusland is sterk toegenomen, en in 2022 is China verreweg de belangrijkste handelspartner van Rusland geworden. Dan gaat het onder meer om de import van Russische olie en gas, en graan.

Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat de China’s hoogste diplomaat Wang Yi, die deze week onder meer op de Veiligheidsconferentie in München en in Moskou was, niet is gelukt om de VS en Europese landen ervan te overtuigen dat China werkelijk neutraal staat in deze oorlog.

China heeft de oorlog niet gewild en mogelijk ook niet voorzien. Maar het is voor China zo goed als onmogelijk om Poetin nu te laten vallen. Er zijn ook geen serieuze tekenen dat China dat van plan zou zijn. China heeft weliswaar nooit expliciete steun uitgesproken voor de Russische invasie, maar Beijing heeft die invasie ook nooit omschreven als een oorlog. En Beijing heeft de Russische inname van Oekraïense gebiedsdelen nooit veroordeeld.

Soevereiniteit

Dat is op zichzelf vreemd, want China hamert juist altijd op respect voor de soevereiniteit van staten. Dat ziet China als het grondprincipe onder alle internationale relaties. Maar China wil het tapijt niet onder de stoel van Poetin vandaan trekken. Want als Poetin valt, wordt de situatie aan de Chinese grens instabiel. Dan is China bang om aan alle kanten omsloten te worden door bondgenoten van de VS, China’s grootste vijand en ideologische, economische en militaire concurrent op de langere duur.

Dat China vrijdag desalniettemin met een soort van vredesplan kwam, is vooral om twee redenen. Beijing hoopt Europa ervan te overtuigen dat China graag wil bijdragen aan een veilig Europa, een Europa dat neutraal is en zich niet voor het karretje van de VS laat spannen. Dat is belangrijk nu het in China economisch niet geweldig gaat. Het land kan de handel met de VS en Europa niet missen, en hoopt ook om meer hightech import uit Europa.

Lees ook: ‘Wij geven niet op’, luidt de boodschap van het Westen aan Poetin

Daarnaast hoopt China ook niet-westerse landen op bijvoorbeeld het Afrikaanse continent te laten zien dat China in tegenstelling tot Rusland en de VS een kalme, verstandige en vredelievende speler is die boven de strijdende partijen weet te staan. De kans dat landen in Afrika, Zuid-Amerika en Azië daar in meegaan is veel groter dan de kans dat Beijing Europa meekrijgt.

Wat Wang Yi nu precies heeft besproken tijdens zijn bezoek aan Moskou blijft grotendeels in nevelen gehuld. Hij zei tegen Poetin dat de relatie met Rusland „volwassen” was, en „zo stabiel is als de berg de Tai”, een van de heilige bergen van China. Hij sprak in München overigens ook met de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmytro Koeleba. Die zei na afloop dat hij het Chinese vredesvoorstel met aandacht zou lezen en dan met een reactie zou komen.