Hadi Matar, de man die auteur Salman Rushdie in 2022 neerstak en hem daarmee aan één oog blind maakte, is vrijdag veroordeeld tot 25 jaar gevangenisstraf. Dat besloot een Amerikaanse rechtbank. Drie maanden geleden werd Matar al schuldig bevonden aan poging tot moord op Rushdie.
De Britse auteur (nu 77 jaar) werd in 2022 tijdens een evenement in de Amerikaanse staat New York neergestoken toen hij op het punt stond een lezing te geven. Matar gaf later geen motief voor zijn daad, maar verklaarde wel dat hij Rushdie geen „goed mens” vond, omdat de schrijver „de islam heeft aangevallen”.
Voor het oordeel was geveld, stond de 27-jarige Matar op en legde een verklaring af over vrijheid van meningsuiting waarin hij Rushdie een hypocriet noemde. De 25 jaar straf die hij kreeg, is de maximale straf voor poging tot moord in de VS. Matar kreeg daarnaast zeven jaar voor het verwonden van de man ook op het podium stond tijdens de aanval op Rushdie.
Volgens de officier van justitie, die voor de maximale straf pleitte, had Matar de aanval „zo bedacht dat hij de meeste schade kon toebrengen, niet alleen aan meneer Rushdie maar aan deze gemeenschap, aan de 1.400 mensen die erbij waren en het zagen”.
Rushdie, die zelf kroongetuige werd in het proces, beschreef eerder uitvoerig hoe hij dacht te zullen sterven nadat Matar hem met vijftien messteken had verwond. „Ik werd me bewust van de grote hoeveelheid bloed waarin ik lag”, zei hij vanuit de getuigenbank in februari. „Mijn tijdsbesef was nogal troebel, ik had pijn aan mijn oog en hand en het werd me duidelijk dat ik doodging.” Rushdie was zelf niet aanwezig in de rechtszaal vrijdag.
Terrorisme
Matar staat ook nog terecht voor aan terrorisme gerelateerde aanklachten op federaal niveau. Volgens Amerikaanse autoriteiten probeerde Matar, die een Amerikaanse staatsburger is, een decennia oude ‘fatwa’ (een decreet afgekondigd door een islamitische religieuze leider) uit te voeren.
Het gaat hier om een fatwa uit 1989, uitgevaardigd door de voormalige Iraanse leider Ayatollah Khomeini: een doodsvonnis voor Rushdie na de publicatie van zijn boek De Duivelsverzen. Volgens Khomeini was Rushdies boek ‘godslasterlijk’. Iran kondigde uiteindelijk aan de ‘fatwa’ niet ten uitvoer te brengen, waardoor Rushdie, na een periode van onderduiking door doodsbedreigingen, de afgelopen vijfentwintig jaar wel weer kon rondreizen.
Volgens een federale aanklacht zou Matars motief voor de aanslag op Rushdies leven voortkomen uit een toespraak uit 2006 van Hassan Nasrallah, de toenmalige leider van Hezbollah. In die toespraak sprak de Hezbollah-leider steun uit voor de oude fatwa. Hezbollah wordt door de VS bestempeld als een terroristische organisatie.
Lees ook
Salman Rushdie: ‘We weten allemaal dat we doodgaan, maar ik had echt een enorm onprettige preview in close-up’
De toonaangevende kredietbeoordelaar Moody’s heeft de kredietwaardigheidsstatus van de Verenigde Staten verlaagd. In plaats van de allerhoogste triple A-beoordeling is de score nu een treetje lager: AA1. In totaal kent de schaal van Moody’s 21 niveaus. Met deze stap heeft de VS bij geen van de grote kredietbeoordelaars nog de allerhoogste status.
1 Wat is een kredietwaardigheidsstatus eigenlijk?
Het is een score die gebruikt wordt om te bepalen hoe hoog het risico is van een bepaalde lening. Kredietbeoordelingen bestaan zowel voor bedrijven die geld willen lenen als voor staatsleningen. Investeerders lopen meer risico bij leners met een lage score en zullen daar over het algemeen een hogere rente voor willen zien, wat betekent dat de kosten van geld lenen hoger worden.
Landen die nog wel de hoogste kredietscore hebben zijn bijvoorbeeld Nederland, Australië, Duitsland, Singapore en Zwitserland. De AA1-waardering geldt voor onder meer Oostenrijk en Finland, het Verenigd Koninkrijk zit nog twee treden lager op AA3.
Op kredietbeoordelaars zelf is overigens ook kritiek. Voor de krediet-crisis in 2008 losbarstte, gaven de beoordelingsbureaus hun hoogste waardering aan beleggingsproducten in Amerikaanse rommelhypotheken. Die status bleek weinig waard toen de waarde van die beleggingen naar nul ging. De beoordelaars gaven hun stempels af in opdracht van de aanbieders van die producten en kregen meer betaald voor een hogere waardering, wat een perverse prikkel vormde. Dat speelt niet bij de beoordeling van landen: die betalen niet zelf om een rating te krijgen.
2 Waarom doet Moody’s dit?
De kredietbeoordelaar heeft grote vraagtekens bij de alsmaar groeiende Amerikaanse staatsschuld. Die is momenteel meer dan 36 biljoen dollar (36 met twaalf nullen erachter).
De federale overheid is de laatste jaren steeds meer geld gaan uitgeven, terwijl de inkomsten door belastingverlagingen juist kleiner zijn geworden. Daardoor ontstaat een begrotingstekort. Vorig jaar bedroeg dat al 6,4 procent van het bruto binnenlands product (bbp), Moody’s verwacht dat dat in 2035 zal zijn opgelopen tot bijna 9 procent.
Om dat gat op te vullen, moet de overheid lenen. En dat wordt steeds duurder voor de VS. In 2021 was de Amerikaanse federale overheid nog zo’n 9 procent van zijn inkomsten kwijt aan rentebetalingen, vorig jaar was dat al opgelopen tot 18 procent. Als er niets verandert, verwacht Moody’s dat in 2035 maar liefst 30 procent van alle federale inkomsten naar rentebetalingen zal gaan. Dat is gigantisch veel: de jaarlijkse rentebetalingen kosten de VS sinds vorig jaar meer dan de uitgaven aan defensie of zorg.
Andere landen met een AAA-status zijn volgens Moody’s zo’n 1,6 procent van hun inkomen aan rentebetalingen kwijt. Dat maakt dat de beoordelaar niet vindt dat de VS in dezelfde groep horen. „Hoewel we de economische en financiële kracht van de VS erkennen, geloven we dat deze niet langer voldoende opwegen tegen de verslechtering van de begrotingscijfers”, schrijft Moody’s in een verklaring.
3 Wat was nu de druppel?
In zijn verklaring schetst Moody’s een context van jarenlange uitgavenstijgingen, maar het noemt ook specifiek de belastingverlagingen die Donald Trump in zijn vorige presidentstermijn doorvoerde. „Als die verlengd worden, wat ons uitgangspunt is, dan zal dat de komende tien jaar 4 biljoen dollar aan de staatsschuld toevoegen.”
Precies die verlenging probeerde de Republikeinse Partij afgelopen vrijdag door het Huis van Afgevaardigden te loodsen. Dat lukte vooralsnog niet, omdat er ook onder een deel van de Republikeinen vrees is dat de staatsschuld dan te groot wordt.
4 Wat zijn nu de gevolgen van een lagere beoordeling?
De verlaging werd vrijdag vlak voor het sluiten van de financiële markten pas bekend gemaakt. Een echte reactie moet dus nog komen, maar in de laatste handelsminuten vrijdag steeg de rente op tienjarige staatsleningen al met 0,05 procentpunt naar bijna 4,5 procent. Een tegengeluid klinkt er ook: AA1 is namelijk nog steeds een heel hoge score.
Stijgende rentes op staatsleningen hebben grote gevolgen. Het maakt de plannen van politici te duur en daarmee onuitvoerbaar. Het is niet de eerste keer onder Trumps tweede termijn dat de rente op Amerikaanse obligaties stijgt. Begin april gebeurde dat ook nadat de president hoge importheffingen aankondigde op goederen uit andere landen. Toen liep de tienjaarsrente in minder dan een week op van 3,9 naar 4,5 procent, en drukte Trump op de pauzeknop voor zijn importheffingen.
Lees ook
Waarom stijgt de rente als de waarde van een obligatie daalt?
5 Komt het onverwachts?
Niet echt. Bij een kredietscore zit ook een bijsluiter die aangeeft of de waardering stand zal houden. Al in november 2023 werd deze zogeheten ‘outlook’ bij Moody’s negatief. Nu de beoordeling ook daadwerkelijk is verlaagd, is de vooruitblik weer teruggezet op „stabiel”.
Moody’s is ook niet de eerste die de VS een slechtere score geeft. Van de drie grote kredietbeoordelaars is het zelfs de laatste. Concurrent Fitch nam die stap in 2023, Standard & Poor’s verlaagde de score al in 2011. Ook zij wezen op de hoge Amerikaanse staatsschuld en de politieke strijd die elke keer gevoerd wordt om het schuldenplafond te verhogen.
De populaire Franse rapper Werenoi, geboren als Jérémy Bana Owona, is op 31-jarige leeftijd overleden. Dat heeft zijn producer zaterdag bevestigd op X, schrijft persbureau AFP. Over de doodsoorzaak van de artiest is niets bekend, wel gingen er vrijdag al berichten rond dat Werenoi in het ziekenhuis zou zijn overleden na een plotselinge verslechtering van zijn gezondheid.
Werenoi brak in 2021 door met het nummer ‘Guadalajara’. Daarna volgden de albums Carré (2023), Pyramide (2024) en Black Diamond, dat vorige maand verscheen. Zijn albums stonden hoog in de Franse hitlijsten, Black Diamond kwam zelfs op nummer één binnen. Volgens de SNEP, de Franse stichting die de belangen van de Franse muziekindustrie behartigt, verkocht Werenoi zowel in 2023 als in 2024 de meeste albums van alle artiesten in Frankrijk.
Ondanks die belangstelling voor zijn muziek is er weinig bekend over het privéleven van de rapper, die opgroeide in Montreuil, een plaats ten oosten van Parijs, in een familie van Kameroense komaf. In januari vorig jaar zei Weneroi in een zeldzaam interview tegen De Franse krant Le Parisien: “Ik hou mijn privéleven liever voor mezelf. Als je te veel praat, kun je dingen zeggen die je niet wilt zeggen. Ik geef de voorkeur aan mysterie. Ik zeg genoeg over mezelf in mijn teksten.”
Deze keer was het de minister van Buitenlandse Zaken, Paulo Rangel. Hij kocht, zo bleek deze week, een luxe appartement in de wijk Beato Quarter in Lissabon, voor 580.000 euro. Toch sloeg de belastingdienst het pand slechts aan voor 174.980 euro — 30 procent van de aankoopprijs. Gevolg: Rangel betaalt fors minder onroerendgoedbelasting. Juridisch klopt het, maar de affaire, breed uitgemeten in de media, voelde voor de bevolking als het zoveelste geval van politieke zelfbediening. „Isto é o ADN do Portugal”, klinkt het bitter — dit ís gewoon het dna van Portugal.
Zondag trekken de Portugezen wéér naar de stembus, voor de derde keer in drie jaar. Na jaren van schandaal op schandaal lijkt de politieke moedeloosheid compleet. De opkomst dreigt historisch laag te worden. Elke verkiezing lijkt meer van hetzelfde.
De centrumrechtse minderheidsregering van Luís Montenegro hield nog geen jaar stand. Hij verloor het vertrouwen van het parlement na berichten over belangenverstrengeling: zijn familiebedrijf, adviesbureau Spinumviva, zou overheidsopdrachten hebben binnengesleept terwijl hij premier was.
In november 2023 trad socialistisch premier António Costa af vanwege een corruptieonderzoek rond vergunningen voor lithiumwinning en een waterstoffabriek, waarbij bevriende bedrijven werden bevoordeeld. Er is geen direct bewijs voor betrokkenheid.
Jorge Máximo, bestuurslid van de Portugese afdeling van Transparancy International.
Foto Bruno Colaço
Corruptie-index
De reeks schandalen heeft diepe sporen getrokken in de Portugese samenleving. Uit onderzoek van de Europese Commissie blijkt dat 93 procent van de Portugezen corruptie als een ernstig probleem ziet. Twee derde denkt dat het de afgelopen drie jaar erger is geworden. Daarbij, Portugal noteerde zijn slechtste score ooit op de Corruption Perceptions Index van Transparency International: 57 punten, plek 43 van 180 landen — lager dan de Verenigde Arabische Emiraten (plek 23) en Saoedi-Arabië (38), maar wel weer hoger dan Spanje (46), Italië (52) en Polen (53). „Wat we zien is een politiek systeem dat al jarenlang wordt gekenmerkt door zwakke leiders, partijstructuren die zich afsluiten van vernieuwing en burgers die zich daardoor steeds verder afkeren van de politiek,” zegt Jorge Máximo. Hij is bestuurslid van Transparência Internacional Portugal, voormalig wethouder in Lissabon, en hij werkte mee aan het rapport ‘Caderno de Encargos para as Legislativas 2025’, met aanbevelingen om het politiek vertrouwen te herstellen.
Waarom hebben de Portugezen zo weinig vertrouwen in de politiek?
„Vroeger was het een eer om in de publieke sector te werken en waren de beste mensen bereid zich in te zetten voor de politiek. Vandaag de dag is dat prestige verdwenen. Jongeren voelen zich niet aangesproken, partijen zijn verouderd en intern gericht. Bovendien gebruiken populistische partijen wantrouwen als brandstof. Dit alles heeft geleid tot een klimaat waarin mensen zeggen: ‘ze zijn allemaal hetzelfde’, wat de apathie en het cynisme verder vergroot.
„Daarnaast is er een voortdurende stroom van politieke schandalen, zoals belangenverstrengeling en vriendjespolitiek, die breed worden uitgemeten in de media en sociale media. Dit versterkt de publieke perceptie dat corruptie wijdverspreid is, zelfs als niet alle beschuldigingen juridisch worden bewezen.”
Dus het beeld van veel corruptie klopt niet met de werkelijkheid?
„De perceptie van corruptie in Portugal is extreem hoog, maar dat beeld is vaak misleidend. Politieke schandalen krijgen enorme media-aandacht, terwijl veel zaken jarenlang blijven hangen zonder dat er ooit een definitieve uitspraak volgt. Vaak is er ook geen bewijs bij verdenkingen. Neem bijvoorbeeld oud-premier António Costa: hij trad af vanwege verdenkingen van belangenverstrengeling, maar werd nooit officieel aangeklaagd. Toch was de publieke druk zo overweldigend, dat hij in die functie niet meer houdbaar was. De voortdurende zichtbaarheid in de media wekt de indruk dat corruptie overal is en iedereen erbij betrokken is.”
Er zijn veel wetten tegen corruptie. Waarom werkt dat niet?
„Op papier behoort Portugal tot de landen met de meest uitgebreide anti-corruptiewetgeving in Europa. Maar wetten alleen zijn niet genoeg. Het probleem is de uitvoering. Controle-instanties zijn zwak en onderbemand. Het rechtssysteem is traag en bureaucratisch, waardoor corruptiezaken soms tientallen jaren duren. Hierdoor blijven veel verdachten ongestraft, wat de perceptie van straffeloosheid versterkt. Dat gevoel werd bijvoorbeeld ook versterkt toen Costa werd benoemd tot voorzitter van de Europese Raad. Mensen zagen dat als een beloning. Tegelijkertijd ontbreekt het in Portugal aan politieke wil om hervormingen door te voeren, vooral als het om lobbywetgeving en belangenconflicten gaat. Partijen hebben er vaak geen belang bij om die mechanismen aan te scherpen.”
Waarom niet?
„Politieke partijen zien strengere regels soms als een bedreiging voor hun eigen machtspositie en belangen. Een voorbeeld is de bijna afgeronde lobbywetgeving in 2022, die door de val van Costa’s regering niet verder in behandeling werd genomen. Die wet moest leiden tot het invoeren van een openbaar lobbyregister, plus een ‘rastro legislativo’ (wetgevend traject) om te tonen welke lobbygroepen invloed hebben op wetgeving. Ook werd een ‘período de quarentena’ voorgesteld: een wachttijd voor politici die overstappen naar bedrijven die ze eerder bedienden.”
Welke lessen kunnen andere landen leren van Portugal – en vice versa?
„Dit land laat zien hoe snel democratisch vertrouwen afbrokkelt als bestuur, rechtspraak en politieke cultuur tekortschieten. Andere landen leren hieruit dat wetten niet genoeg zijn zonder effectieve uitvoering. Portugal kan op zijn beurt leren van landen waar coalities en politieke stabiliteit ondanks verschillen worden opgebouwd, zoals de coalitieregeringen die Nederland heeft of Italië onder [oud-premier Mario] Draghi. Daar wordt politieke strijd soms opzij gezet voor noodzakelijke hervormingen – iets wat in Portugal ontbreekt.”
Welke stappen moet Portugal nemen om vertrouwen te herstellen?
„We moeten het kiesstelsel hervormen, zodat burgers hun lokale vertegenwoordigers rechtstreeks kunnen kiezen. Dat maakt politici beter aanspreekbaar. Op dit moment stemmen mensen alleen op partijen, waardoor politici vooral loyaal zijn aan hun partijleiding en minder aan de burgers. Daarnaast moeten regels rond lobbyen, belangenverstrengeling en trage rechtspraak eindelijk worden afgedwongen. Instellingen die belangenconflicten controleren, krijgen dan meer middelen en macht. Tot slot hebben we nieuwe leiders nodig die durven samen te werken, verder kijken dan hun eigen partij en echte oplossingen zoeken voor de lange termijn, in plaats van alleen verkiezingspraatjes.”
Verwacht u dat de positie van Portugal op de index nog verder zal dalen zonder actie?
„Zonder hervormingen blijft Portugal gevangen in een vicieuze cirkel van schandalen, politieke verlamming en populisme. Portugal moet nu kiezen: hervormen en vertrouwen herstellen, of verder wegzakken in apathie en cynisme.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data132339052-a26240.jpg|https://images.nrc.nl/X0hBzbEIHhCULsyFrHJXC7agnDk=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data132339052-a26240.jpg|https://images.nrc.nl/-XXJuciUP2p4kZh5WEbiem4LCEU=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data132339052-a26240.jpg)
