Burgemeester Femke Halsema van Amsterdam is „zeer geschrokken” nadat een ambtenaar van haar gemeente afgelopen maandag is aangehouden op verdenking van corruptie. De 46-jarige ambtenaar zou adresgegevens uit de gemeentelijke computersystemen hebben gedeeld met derden.
Integriteitsschendingen binnen de overheid liggen altijd gevoelig maar deze is extra heftig. De informatie die de ambtenaar zou hebben gelekt betreft namelijk adressen waarbij later explosieven zijn afgegaan.
Los van de corruptie laat deze zaak zien dat er structuur zit achter de golf aan explosies, vaak met zelfgemaakte vuurwerkbommen. „Met de aanhouding van vanmorgen worden we geconfronteerd met de tentakels van de georganiseerde misdaad en ondermijning in onze samenleving”, aldus Halsema, die zo snel mogelijk een feitenrelaas laat opstellen voor de gemeenteraad.
De arrestatie van de corrupte Amsterdamse ambtenaar staat niet op zichzelf. In maart van dit jaar is een medewerker van de Amsterdamse rechtbank aangehouden en eind april volgde een douanier van Maastricht Aachen Airport. Ook zij zouden vertrouwelijke informatie met criminelen hebben gedeeld.
Vorige maand is een ambtenaar van de Belastingdienst in hoger beroep veroordeeld tot twintig maanden celstraf voor witwassen en het delen van informatie uit de systemen van de belastingdienst met criminelen. Bij de man werd ruim 900.000 euro aangetroffen.
En deze week veroordeelde de rechtbank Rotterdam een uitzendkracht van de gemeente Vlaardingen tot een celstraf van twaalf maanden voor het uitgeven van een aantal ‘gekloonde’ paspoorten. Deze reisdocumenten zijn zeer populair in het criminele milieu, zoals ook bleek bij een soortgelijke zaak in Den Haag. Het gaat namelijk om officiële paspoorten – alleen correspondeert de naam van de gebruiker niet met de foto.
Een van de afnemers was een man die nog een celstraf van twaalf jaar moet uitzitten. „De verdachte heeft een essentiële rol vervuld, coördinerend en initiërend”, stelt een woordvoerder van de rechtbank. „Mensen in het criminele circuit kunnen op deze manier hun leven blijven leven en worden daarin door een ambtenaar gefaciliteerd.”
Corruptie als verdienmodel
Dat burgemeester Halsema geschokt is door corruptie in haar organisatie, valt gezien de ernst van de gebeurtenissen wel te begrijpen. Maar dát ambtenaren van overheidsdiensten worden gecorrumpeerd door criminelen kan gezien al deze voorbeelden toch nauwelijks als een verrassing komen.
Een groot aantal ambtelijke organisaties in Nederland heeft de afgelopen tien jaar te maken gehad met corruptie: van de politie tot de douane, en van de gemeenten Den Haag en Utrecht en Vlaardingen tot de Belastingdienst. In de meeste gevallen worden deze ambtenaren gecorrumpeerd vanwege de toegang die ze hebben tot vertrouwelijke informatie.
Daarbij gaat het vaak om persoonsgegevens – denk aan adressen, kentekens van auto’s of burgerservicenummers. Ook wordt strategische informatie voor de smokkel van drugs bemachtigd, zoals containernummers, vrachtbrieven of informatie over (lucht)havencontroles. Daarnaast verrichten corrupte ambtenaren diensten zoals het afgegeven van een vals paspoort of hulp bij het omzeilen van controles bij havens en vliegvelden.
Deze vormen van corruptie staan vrijwel altijd in relatie tot de omvangrijke drugseconomie in Nederland. Hier geldt wat de wet van Cyrille Fijnaut is gaan heten: grootschalige internationale drugshandel kan niet bestaan zonder corruptie bij bedrijven en de overheid. Fijnaut, emeritus hoogleraar criminologie en strafrecht, waarschuwt al decennia voor corruptie.
Minder gevallen
Deze week publiceerde de Rijksrecherche de cijfers over het jaar 2024. Daaruit kan worden afgeleid dat het aantal corruptiegevallen onder ambtenaren iets daalt. Al is moeilijk te zeggen of dat betekent dat er daadwerkelijk minder corruptie plaats heeft.
Er zijn criminelen die zich exclusief richten op het corrumperen van ambtenaren. De informatie verkopen ze door aan criminele organisaties
Het grotere aantal gevallen tussen 2020 en 2022 heeft waarschijnlijk te maken met het kraken van twee communicatiesystemen die in het criminele milieu heel populair waren: Encrochat en Sky. Berichten die daarmee werden verstuurd, leverden bijzonder veel bruikbare aanwijzingen op voor corruptie en leidde tot een piek in het aantal zaken.
In 2023 vertelde toenmalig algemeen directeur van de Rijksrecherche Arthur van Baaren in gesprek met NRC dat corruptie structureel is veranderd. Het soort zaken waarbij een ambtenaar iets lekt aan een familielid of een buurman neemt af. Maar de problemen van het lekken aan criminele netwerken nemen juist toe. „Het omkopen van ambtenaren is een verdienmodel geworden”, aldus Van Baaren. Er zijn criminelen actief die zich exclusief richten op het corrumperen van ambtenaren. „De informatie die ze zo vergaren, verkopen ze dan door aan een of meerdere criminele organisaties”, aldus Van Baaren. „Dat geeft aan hoe belangrijk bepaalde informatie is voor criminelen en dat ze daar veel geld voor over hebben.”
Lokale politiek
Hoogleraar Fijnaut onderschrijft die stelling. „Corruptie is een groot probleem. Maar gelukkig beperken de meeste gevallen die we nu zien zich tot ambtenaren in uitvoerende posities die toegang hebben tot informatie die bruikbaar is voor criminelen.”
Ondanks zijn zorg over corruptie wijst hij op een positief aspect in de cijfers. „Er zijn op dit moment weinig voorbeelden van corruptie binnen de lokale politiek”, legt hij uit. „Dat zegt iets over de weerbaarheid van het lokale gezag.”
Volgens Fijnaut kunnen lokale politici gezien hun bevoegdheden criminele netwerken op hele andere manieren faciliteren, bijvoorbeeld met vergunningen. „Dat is een vorm van corruptie die nog veel meer zorgen baart en het gezag van de overheid veel harder raakt.”
Lees ook
Het omkopen van ambtenaren is een verdienmodel geworden, waarschuwt de Rijksrecherche
