Mijn partner komt thuis van een bezoek aan de plaatselijke supermarkt waar ze boodschappen heeft gedaan. In haar hand houdt ze het briefje dat ze na afloop van haar bezoek achter de ruitenwisser van haar auto aantrof. Hikkend van de lach, maar ook een tikje verontwaardigd laat ze me het briefje lezen:
„Parkeren is een vak! Niet twee vakken.”
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
Een wereld van verschil. Zo noemt Songfestival-commentator Cornald Maas het contrast tussen de huidige editie van het Eurovisie Songfestival in het Zwitserse Bazel en de heftige editie van vorig jaar in het Zweedse Malmö. Dat was „het naarste jaar ooit”, aldus Maas, die het evenement al vele jaren presenteert en tevens lid is van selectiecommissie die namens AvroTros de Nederlandse inzending selecteert.
In Malmö stond het festival onder hoogspanning door de deelname van Israël, terwijl landen vonden dat de European Broadcasting Union (EBU) grote steken liet vallen bij de omgang met artiesten, met de diskwalificatie van de Nederlandse inzending Joost Klein als dieptepunt.
De EBU beloofde beterschap en nam maatregelen om voor deelnemers druk van de ketel te halen. Er is een welfare manager, er zijn ruimtes ingericht waar niemand mag filmen, ook artiesten zelf niet. Maas, op de donderdagmiddag voorafgaand aan de tweede halve finale: „Het is backstage een wonder van rust en veiligheid. Zelfs toen de Israëlische delegatie vorige week voor het eerst repeteerde.”
De Nederlandse deelnemer Claude (21) staat zaterdag in de finale. Samen met zijn familie vluchtte hij in 2013 uit Congo. Het optreden, dat zijn levensloop uitbeeld, doet het goed bij de wedkantoren: hij staat momenteel op de vierde plek, na Zweden, Oostenrijk en Frankrijk. Maas: „Hij is heel wijs voor zijn leeftijd. Ik vind het een wonder hoe hij de wereld beschouwt en hoe hij anderen bij zijn verhaal betrekt. Hij is heel outgoing, vraagt iedereen of ze het wel naar hun zin hebben.”
De maatregelen van de EBU helpen ook hem, al loopt nog niet alles perfect. Toen er vorige week een kort fragment naar buiten kwam van een vocaal minder sterke repetitie van Claude, ontstond er meteen onrust. Dat had wel degelijk impact op hem, stelt Maas: „Het helpt niet, zeker als je een jonge gast bent zoals hij. Maar hij gaat er met open vizier in.”
Zaterdag is Claude als twaalfde aan de beurt. Na hem komt een van de sensaties van het festival, de Finse Erika Vikman met ‘Ich Komme’. Deze editie kenmerkt zich door een groot aantal bombastische en hyperactieve acts. Topfavoriet is Zweden met een eerbetoon aan de sauna. Maas: „Rustpunten zijn ons niet echt gegund. Steeds meer landen trekken alles uit de kast om het publiek te imponeren.”
Ondanks de meer ontspannen sfeer en de luchtigheid van veel acts valt de geopolitiek niet buiten de Songfestival-bubbel te houden. De deelname van Israël ligt bij diverse oud-deelnemers, sommige omroepen en een deel van de fans zeer gevoelig. Ook de Zwitserse Songfestival-winnaar van vorig jaar, Nemo, vond dat het land uitgesloten had moeten worden. De EBU wijst erop dat niet het land, maar de Israëlische publiek omroep KAN de kandidaat stuurt. En de omroep voldoet aan de voorwaarden om mee te doen. Critici wijzen onder meer op het feit dat Rusland sinds de inval in Oekraïne uitgesloten is van deelname.
Israël plaatste zich donderdag voor de finale. Dat lag in de lijn der verwachting: het land krijgt veel stemmen van kijkers. Tijdens het optreden van zangeres Yuval Raphael, een overlevende van de Hamas-aanval van 7 oktober 2023, klonk enig boegeroep in de zaal en keerden enkele mensen hun rug naar het podium. Bij de laatste repetitie van de halve finale was meer rumoer: toen werd er door een deel van het aanwezige publiek hard gefloten met meegebrachte fluitjes, iets wat duidelijk te horen was vanuit de nabijgelegen persruimte. Ook waren in het publiek Palestijnse vlaggen te zien. Dit is toegestaan, er is alleen een verbod voor artiesten om op het podium en in de green room met andere vlaggen dan van het eigen land te zwaaien.
Een dag voor de halve finale kwamen zo’n tweehonderd Pro-Palestijnse demonstranten samen die tegen de deelname van Israël zijn. Ze liepen in een ingetogen protestmars door het centrum van de stad en over de historische Mittlere Brücke. Een van de demonstranten, de 77-jarige Urs Hänggi, had een bord meegebracht met daarop de woorden ‘Thank you, Nemo’, verwijzend naar de Songfestivalwinnaar van 2024. Hänggi vertelde blij te zijn dat de zanger zo uitgesproken is, dat vindt hij noodzakelijk in deze tijd: „Er is een genocide gaande.” Zione Schulthiss (79) liep bij hem in de buurt. „Gaza wordt uitgehongerd en ze zijn aan het bombarderen. Dit kan niet doorgaan. Ik ben ook erg verdrietig dat mijn regering hier niet tegen protesteert.”
De jongere demonstranten waren minder bereid de media te woord te staan. Wel wezen meerdere betogers op de in hun ogen te grote discrepantie tussen het vrolijke festival en de situatie in Gaza. Demonstrant Peter, die niet met zijn achternaam en leeftijd in de krant wil, sprak de groep toe voordat de mars begon: „Als Israël niet meedeed aan het Songfestival, zouden ook deze mensen meezingen, meedansen en de cultuur van Bazel met iedereen delen.”
De kans op een overwinning voor Israël is klein, maar er kan altijd iets verrassends gebeuren, stelt Maas. „Als de televoters er massaal voor gaan en de vakjury ook denkt: dit is een mooie song, dan kan Israël winnen. Ik meen dat in de statuten staat dat een land het Songfestival alleen maar kan organiseren als de voorwaarden zodanig zijn dat de veiligheid gegarandeerd kan worden. Dat lijkt mij dit geval lastig, zeg ik met gevoel voor understatement.”
De rechtbank in Den Haag gaat getuigen horen in de juridische nasleep van de ‘patentenkwestie’ rond oud-minister, voormalig hoogleraar en kankeronderzoeker Ronald Plasterk. Dat bleek vrijdag tijdens de regiezitting van de rechtszaak waarin het Amsterdam UMC het mede-uitvinderschap van patenten en een schadevergoeding eist van Plasterk en het bedrijf CureVac dat de patenten kocht.
NRC onthulde vorig jaar hoe Plasterk voor eigen gewin het Amsterdam UMC passeerde door patenten te claimen en te verkopen. De vragen over Plasterks integriteit die daardoor rezen, leidden ertoe dat hij zich terugtrok als premierskandidaat van Wilders.
De patentenkwestie draait om de samenwerking van Plasterk met het Amsterdam UMC en de miljoenendeal die daaruit voortkwam in de jaren na zijn vertrek uit de politiek. Samen met wetenschapper Jan Koster van het Amsterdam UMC legde Plasterk, die na de politiek weer hoogleraar werd, de basis voor kankervaccins. Plasterk vroeg vervolgens als privépersoon in 2018 het patent op die uitvindingen aan, waarbij hij zichzelf als enig uitvinder opgaf. De start-up die hij voortbouwend op die patentaanvragen samen met zakenpartners begon, verkocht hij in 2022 voor 32 miljoen euro (waarvan de helft afhankelijk van toekomstige resultaten) aan het beursgenoteerde farmaceutisch bedrijf CureVac.
Lees ook
Hoe Ronald Plasterk miljonair werd – en de universiteit had het nakijken
Het Amsterdam UMC vindt dat Plasterk jarenlang informatie heeft achtergehouden en zowel het Amsterdam UMC als wetenschapper Jan Koster heeft bedrogen. Daar kwam het academisch ziekenhuis pas door het NRC-onderzoek achter. „Het artikel riep de vraag op: wat is er precies gebeurd?” aldus een van de advocaten van het Amsterdam UMC tijdens de zitting. Daarna begon het ziekenhuis een eigen onderzoek „en toen pas zijn bij mensen de schellen van de ogen gevallen”, aldus de advocaat.
Volgens het Amsterdam UMC moet Jan Koster met terugwerkende kracht als (mede)-uitvinder erkend worden, waarmee tevens het alleenrecht van CureVac op de patenten vervalt en het Amsterdam UMC mede-eigenaar is. Daarnaast eist het academisch ziekenhuis een nog nader vast te stellen schadevergoeding van zowel CureVac als Plasterk.
De advocaat van Amsterdam UMC betoogde dat Plasterk inmiddels heeft erkend dat hij niet de enige uitvinder is. De advocaat van het ziekenhuis citeerde een e-mail die Plasterk aan leidinggevenden van CureVac stuurde op 23 april vorig jaar. Plasterk schrijft daarin [vertaald uit het Engels]: „Het toevoegen van Koster aan de oude patentaanvragen is wellicht onvermijdelijk omdat de patenten, indien toegewezen, alleen van waarde zijn met de juiste uitvinders.”
De advocaat van Plasterk zei tijdens de zitting dat die e-mail achterhaald is en dat die in de context van dat moment gezien moet worden. „In die periode werd er van alles over hem gezegd in de kranten, en hij was kandidaat voor het premierschap”, aldus de advocaat. Plasterk zelf was niet aanwezig en onthoudt zich volgens zijn advocaat gedurende de procedure van commentaar.
De betreffende mail schreef Plasterk een maand na de eerste onthulling van NRC, toen het Amsterdam UMC Plasterk nog steunde. Plasterk vertrouwde daarop, blijkt uit de rest van de mail die in bezit is van NRC. Plasterk schrijft aan CureVac, die hem miljoenen voor de patenten betaalde: „De gezamenlijke intentie van het AMC [oude naam Amsterdam UMC] en mijzelf, is om hier uit te komen zonder schade aan alle partijen. Ze zijn van goede wil.” Hij legt de schuld van de hele kwestie bij NRC.
Plasterk schrijft aan de CureVac-leiding dat het NRC-artikel „alleen maar geschreven was om mij om politieke redenen te beschadigen”. Daar voegt hij geruststellend aan toe: „Het goede nieuws is dat zolang het AMC en ik dezelfde lijn aanhouden, er geen echt nieuws is.” Het NRC-artikel was volgens Plasterk, „ondanks vier pagina’s, door geen enkele andere serieuze krant of radio/tv” overgenomen. „Als we dit samen regelen dan blijft dat hopelijk zo”, aldus Plasterk.
In de rechtszaak gaat het niet alleen om de hoofdvraag wie uitvinder is, maar ook om de vraag of het Amsterdam UMC het aan zichzelf te wijten heeft dat Plasterk zijn gang kon gaan. Om antwoord op die laatste vraag te krijgen, eiste CureVac afgelopen maanden zoveel aanvullende informatie van het Amsterdam UMC, dat de zaak afstevende op eindeloze procedures. „Men doet er alles aan om de zaak zo veel mogelijk te frustreren”, aldus de advocaat van Amsterdam UMC, „het is net rupsje nooitgenoeg”.
Behalve informatie eiste CureVac ook de mogelijkheid om getuigen te horen, onder anderen Jan Koster en zijn voormalig leidinggevende en de toenmalig directeur van ziekenhuis. Volgens CureVac gaat het namelijk „niet alleen over het uitvinderschap”, maar ook over de manier waarop „afstand van recht” is gedaan – Plasterk zou met instemming van het ziekenhuis gehandeld hebben.
De rechter doorbrak de patstelling. CureVac trok de lawine aan informatieverzoeken in, maar de getuigen zullen wel gehoord gaan worden. De rechter noemde de hele kwestie „zowel feitelijk als juridisch technisch complex” en kondigde meteen aan dat de zaak uiteindelijk, na de getuigenverhoren, inhoudelijk niet door haarzelf maar door een meervoudige kamer met drie rechters behandeld zal gaan worden.
Over vier weken volgt de schriftelijke uitspraak van de besluiten tot getuigenverhoren en de doorverwijzing naar een meervoudige kamer die de rechter vandaag al aankondigde. De getuigenverhoren zullen waarschijnlijk komende herfst plaatsvinden.
Lees ook
Amsterdam UMC stelt Plasterk persoonlijk aansprakelijk in rechtszaak voor schade patentenkwestie
Burgemeester Femke Halsema van Amsterdam is „zeer geschrokken” nadat een ambtenaar van haar gemeente afgelopen maandag is aangehouden op verdenking van corruptie. De 46-jarige ambtenaar zou adresgegevens uit de gemeentelijke computersystemen hebben gedeeld met derden.
Integriteitsschendingen binnen de overheid liggen altijd gevoelig maar deze is extra heftig. De informatie die de ambtenaar zou hebben gelekt betreft namelijk adressen waarbij later explosieven zijn afgegaan.
Los van de corruptie laat deze zaak zien dat er structuur zit achter de golf aan explosies, vaak met zelfgemaakte vuurwerkbommen. „Met de aanhouding van vanmorgen worden we geconfronteerd met de tentakels van de georganiseerde misdaad en ondermijning in onze samenleving”, aldus Halsema, die zo snel mogelijk een feitenrelaas laat opstellen voor de gemeenteraad.
De arrestatie van de corrupte Amsterdamse ambtenaar staat niet op zichzelf. In maart van dit jaar is een medewerker van de Amsterdamse rechtbank aangehouden en eind april volgde een douanier van Maastricht Aachen Airport. Ook zij zouden vertrouwelijke informatie met criminelen hebben gedeeld.
Vorige maand is een ambtenaar van de Belastingdienst in hoger beroep veroordeeld tot twintig maanden celstraf voor witwassen en het delen van informatie uit de systemen van de belastingdienst met criminelen. Bij de man werd ruim 900.000 euro aangetroffen.
En deze week veroordeelde de rechtbank Rotterdam een uitzendkracht van de gemeente Vlaardingen tot een celstraf van twaalf maanden voor het uitgeven van een aantal ‘gekloonde’ paspoorten. Deze reisdocumenten zijn zeer populair in het criminele milieu, zoals ook bleek bij een soortgelijke zaak in Den Haag. Het gaat namelijk om officiële paspoorten – alleen correspondeert de naam van de gebruiker niet met de foto.
Een van de afnemers was een man die nog een celstraf van twaalf jaar moet uitzitten. „De verdachte heeft een essentiële rol vervuld, coördinerend en initiërend”, stelt een woordvoerder van de rechtbank. „Mensen in het criminele circuit kunnen op deze manier hun leven blijven leven en worden daarin door een ambtenaar gefaciliteerd.”
Dat burgemeester Halsema geschokt is door corruptie in haar organisatie, valt gezien de ernst van de gebeurtenissen wel te begrijpen. Maar dát ambtenaren van overheidsdiensten worden gecorrumpeerd door criminelen kan gezien al deze voorbeelden toch nauwelijks als een verrassing komen.
Een groot aantal ambtelijke organisaties in Nederland heeft de afgelopen tien jaar te maken gehad met corruptie: van de politie tot de douane, en van de gemeenten Den Haag en Utrecht en Vlaardingen tot de Belastingdienst. In de meeste gevallen worden deze ambtenaren gecorrumpeerd vanwege de toegang die ze hebben tot vertrouwelijke informatie.
Daarbij gaat het vaak om persoonsgegevens – denk aan adressen, kentekens van auto’s of burgerservicenummers. Ook wordt strategische informatie voor de smokkel van drugs bemachtigd, zoals containernummers, vrachtbrieven of informatie over (lucht)havencontroles. Daarnaast verrichten corrupte ambtenaren diensten zoals het afgegeven van een vals paspoort of hulp bij het omzeilen van controles bij havens en vliegvelden.
Deze vormen van corruptie staan vrijwel altijd in relatie tot de omvangrijke drugseconomie in Nederland. Hier geldt wat de wet van Cyrille Fijnaut is gaan heten: grootschalige internationale drugshandel kan niet bestaan zonder corruptie bij bedrijven en de overheid. Fijnaut, emeritus hoogleraar criminologie en strafrecht, waarschuwt al decennia voor corruptie.
Deze week publiceerde de Rijksrecherche de cijfers over het jaar 2024. Daaruit kan worden afgeleid dat het aantal corruptiegevallen onder ambtenaren iets daalt. Al is moeilijk te zeggen of dat betekent dat er daadwerkelijk minder corruptie plaats heeft.
Er zijn criminelen die zich exclusief richten op het corrumperen van ambtenaren. De informatie verkopen ze door aan criminele organisaties
Het grotere aantal gevallen tussen 2020 en 2022 heeft waarschijnlijk te maken met het kraken van twee communicatiesystemen die in het criminele milieu heel populair waren: Encrochat en Sky. Berichten die daarmee werden verstuurd, leverden bijzonder veel bruikbare aanwijzingen op voor corruptie en leidde tot een piek in het aantal zaken.
In 2023 vertelde toenmalig algemeen directeur van de Rijksrecherche Arthur van Baaren in gesprek met NRC dat corruptie structureel is veranderd. Het soort zaken waarbij een ambtenaar iets lekt aan een familielid of een buurman neemt af. Maar de problemen van het lekken aan criminele netwerken nemen juist toe. „Het omkopen van ambtenaren is een verdienmodel geworden”, aldus Van Baaren. Er zijn criminelen actief die zich exclusief richten op het corrumperen van ambtenaren. „De informatie die ze zo vergaren, verkopen ze dan door aan een of meerdere criminele organisaties”, aldus Van Baaren. „Dat geeft aan hoe belangrijk bepaalde informatie is voor criminelen en dat ze daar veel geld voor over hebben.”
Hoogleraar Fijnaut onderschrijft die stelling. „Corruptie is een groot probleem. Maar gelukkig beperken de meeste gevallen die we nu zien zich tot ambtenaren in uitvoerende posities die toegang hebben tot informatie die bruikbaar is voor criminelen.”
Ondanks zijn zorg over corruptie wijst hij op een positief aspect in de cijfers. „Er zijn op dit moment weinig voorbeelden van corruptie binnen de lokale politiek”, legt hij uit. „Dat zegt iets over de weerbaarheid van het lokale gezag.”
Volgens Fijnaut kunnen lokale politici gezien hun bevoegdheden criminele netwerken op hele andere manieren faciliteren, bijvoorbeeld met vergunningen. „Dat is een vorm van corruptie die nog veel meer zorgen baart en het gezag van de overheid veel harder raakt.”
Lees ook
Het omkopen van ambtenaren is een verdienmodel geworden, waarschuwt de Rijksrecherche
