‘Honderden, misschien wel duizenden vrachtwagens vol hulpgoederen” passeerde fysiotherapeut Guido Versloot toen hij in januari vorig jaar op weg naar Gaza was. Eenmaal de grens over reden hij en zijn collega’s van het Internationale Rode Kruis langs de markt van Rafah. Het beeld is Versloot sterk bijgebleven, want het verbaasde hem: op die markt in het zuiden van Gaza leek het dagelijks leven nog gewoon door te gaan, ondanks de toen drie maanden durende oorlog.
Hoe anders was dat een paar kilometer verderop in Khan Younis, in het Europese Ziekenhuis waar Versloot de daaropvolgende maanden zou gaan werken. Daar trof hij twintigduizend ontheemde Gazanen aan, terwijl er plek was voor achthonderd bedden. Van al die mensen herinnert hij zich vooral Mohamed, die zijn benen verloor tijdens een Israëlisch bombardement. De man, een diabeet, had dringend insuline nodig. „Maar dat was er niet. Nergens.”
Op het podium van het Zorgcongres Gaza in Amsterdam, ten overstaan van zo’n vijfhonderd artsen, verpleegkundigen en paramedici, is Versloot woensdag in gedachten weer even terug in dat ziekenhuis. Hij hoort gesnif in de zaal en breekt dan zelf ook. „Meneer Mohamed is gestorven door een gebrek aan medicijnen. Medicijnen waar de vrachtwagens twee kilometer verderop vol mee lagen!”
Na twee maanden vertrok Versloot weer uit Gaza. Zijn dienst zat erop. De markt van Rafah was toen volledig verdwenen.
De fysiotherapeut werkt al zijn hele leven in conflictgebieden, maar nog nooit zag hij zoveel verwoesting in zo’n korte tijd. „Dat was anderhalf jaar geleden. Ik kan me niet eens voorstellen hoe het er daar nu aan toe moet gaan.”
Glijdende schaal
Huisarts Shakib Sana is de initiatiefnemer van het Zorgcongres Gaza, waar onder meer Artsen zonder Grenzen, Dokters van de Wereld en het Rode Kruis bij betrokken zijn. „Het recht op zorg en de medische neutraliteit staan wereldwijd onder druk, niet alleen in Gaza”, zegt hij. In 2024 werden in totaal 1635 aanvallen op gezondheidscentra gepleegd. Niet eerder kwamen wereldwijd zoveel hulpverleners om tijdens conflicten als in 2024: bijna duizend, en nog eens dubbel zoveel raakten gewond. Voor 2025 staat de teller al op 699 gedode zorgverleners wereldwijd.
Tegelijkertijd is het duidelijk dat Gaza zwaar weegt op de statistieken. Sana: „We kunnen er niet omheen dat het aantal aangevallen ziekenhuizen en omgekomen zorgverleners sinds oktober 2023 grotendeels toe te schrijven is aan de aanhoudende verwoesting in Gaza door het Israëlische leger. Gaza lijkt het dieptepunt van deze glijdende schaal, waarvan de bodem nog altijd niet in zicht is.”
Lees ook
Zeven gerenommeerde wetenschappers vrijwel eensgezind: Israël pleegt in Gaza genocide
Niet veilig
Sinds het begin van de oorlog in oktober 2023 werden in Gaza meer dan duizend hulpverleners gedood door Israëlische beschietingen en bombardementen, met als dieptepunt de dodelijke Israëlische aanval op acht Palestijnse medewerkers van het Rode Kruis, zes hulpverleners van de burgerbescherming en een VN-medewerker op 23 maart van dit jaar.
Minder dan de helft van de ziekenhuizen in Gaza is nog operationeel en van de 148 ambulances rijden er momenteel nog maar 49 rond, meldden de Verenigde Naties op 13 mei. Buitenlandse ondersteuning voor eerstehulpteams is sinds het verbreken van het staakt-het-vuren op 18 maart gehalveerd, omdat Israël deze mensen de toegang tot het gebied ontzegt. „Het is er niet veilig voor zorgverleners én het werk wordt ze onmogelijk gemaakt”, zegt Javid Abdelmoneim, een Britse arts en hoofd van het medisch team van Artsen zonder Grenzen in Gaza, vanaf het podium in Amsterdam. Sinds het begin van de oorlog verloor hij elf Palestijnse collega’s. „In het Al-Shifa-ziekenhuis werden de afdelingshoofden van bijna alle afdelingen al gedood. Van de vijf plastisch chirurgen in Gaza leven er drie niet meer.”
Volgens de VN werden zes ziekenhuizen en twee veldhospitalen volledig onbruikbaar door Israëlische evacuatiebevelen. Water, voedsel, medicijnen, medische apparatuur: niks komt Gaza nog in, en voor hulp kan niemand Gaza uit. Bijna de helft van alle essentiële medicijnen is op, volgens het Palestijnse ministerie van Volksgezondheid, en tweederde van alle medische hulpmiddelen, zoals operatiemateriaal. Tienduizend mensen, onder wie vierduizen kinderen, moeten vanwege hun gezondheid zo snel mogelijk uit Gaza worden geëvacueerd, melden de VN, maar sinds 22 april kwam slechts één patiënt Gaza uit.
„Het afbrokkelen van gezondheidssystemen gebeurt in alle oorlogen, maar in Gaza is het anders”, zegt Abdelmoneim, in lijn met wat ook de VN constateren: „Israël is bezig het zorgsysteem systematisch te ontmantelen.”
Kant kiezen
Huisarts Sana heeft lang nagedacht over de naam van deze bijeenkomst, zegt hij achteraf. „Het woord Gaza lijkt soms wel een besmettelijke ziekte, iets wat iedereen krampachtig probeert te vermijden. Noem je Gaza in één zin met Soedan, Haïti of Myanmar, dan is er niks aan de hand. Maar heb je het alléén over Gaza, dan wordt het ineens politiek.”
Het gevaar daarvan, vindt Sana, is dat hulpverleners wereldwijd, die wéten dat in Gaza het humanitair recht door Israël met voeten wordt getreden, zich toch niet uitspreken, uit angst om daarmee een kant te kiezen. „Maar juist wegkijken is het politiseren van het recht op zorg. Ervoor opkomen niet.”
Lees ook
Vergaande Kamermotie om Associatieverdrag met Israël meteen op te schorten, stuit op ‘nee’ van VVD
Aan het einde van de dag is Sana zichtbaar ontroerd gelijkgestemden te hebben gevonden in de paar honderd zorgverleners die hun vrije dag opnamen om samen te komen. Hij snapt hoe complex het is. Dat ook zij allemaal onderdeel zijn van de maatschappij, en er ieder eigen opvattingen en overtuigingen op na houden. „Maar Gaza mag geen voorland van vernietiging van internationale medisch humanitaire zorg worden. Dáár moeten we ons als zorgverleners over uitspreken.”
Eed van Hippocrates
Het is lastig balanceren op het koord van medische neutraliteit, want wie zich uitspreekt vóór het humanitair recht, kan het zichzelf en daarmee de patiënt extra moeilijk maken. Artsen zonder Grenzen werd eens uit Soedan geweerd, omdat het er bewust voor koos verslag te doen van verkrachtingen die er op grote schaal plaatsvonden. Het Rode Kruis doet zoiets per definitie niet. Toch is de organisatie woensdag aanwezig op het congres. Dat is bijzonder, want ook in de ogenschijnlijk eensgezinde zaal in Amsterdam heersen verschillende opvattingen over wat medische neutraliteit eigenlijk is.
Vanuit het publiek werpt iemand de vraag op hoe de zorg voor Gazanen eruit zou zien „als Hamas de laatste Israëlische gijzelaars vandaag nog vrijlaat”. Waarop de spreker – een arts die werkt in Gaza – stekelig reageert. „Geen commentaar.” Een ander vraagt zich hardop af waarom Israëlische artsen in de „hypermoderne ziekenhuizen” aan de grens met Gaza niet te hulp schieten – is dat niet wat de eed van Hippocrates ze dicteert te doen? Als Jurriaan Penders , de voorzitter van artsenfederatie KNMG, op het podium een voordracht houdt over „opereren vanuit politieke neutraliteit” en „universele principes, ongeacht de situatie”, gaan in de zaal borden omhoog. „Wanneer breekt de KNMG met Israëlische verenigingen?”
Straffeloosheid
„Over neutraliteit bestaan verschillende opvattingen onder collega’s, ook binnen onze eigen organisatie, maar neutraliteit is nooit het doel op zich”, zegt directeur Karel Hendriks van Artsen zonder Grenzen na afloop van het congres. Maar op dit moment, vindt Hendriks, bepaalt Israël wie er hulp krijgt en in welke hoeveelheden. „Onafhankelijke en onpartijdige hulp bestaat nu niet in Gaza. Ook wij worden continu voor keuzes gesteld.”
De een spreekt zich het liefst helemaal niet uit, doet de stethoscoop om en gaat aan het werk. De ander eist meer actie vanuit politiek Den Haag. „Nederland had de voorvechter van het humanitair recht moeten zijn, maar het blijft stil”, aldus Hendriks. „Straffeloosheid is een virus dat zich snel verspreidt.”
