Tot nu toe was de campagne voor de Poolse presidentsverkiezingen, nogal bloedeloos. Er waren wel relletjes: over de vraag of Poolse augurken toch Duits zijn; over filmpjes van een boksende kandidaat; en over een extreem-rechtste kandidaat die eerst een lhbti-tentoonstelling vernielde, daarna een Oekraïense vlag van een overheidsgebouw trok en deze week een Europese vlag in de fik stak.
Maar nu is de campagne voor de verkiezingen op 18 mei alsnog losgebarsten, doordat één van de serieuze kanshebbers in de problemen is geraakt. Het begon met een klein leugentje tijdens een televisiedebat. De in zijn vrije tijd boksende kandidaat Karol Nawrocki, van de nationaal-conservatieve PiS-partij (Recht en Rechtvaardigheid), zei vorige week tijdens een debat over belastingen dat hij één appartement bezit. Die uitspraak had de belangrijkste uitdager van favoriet Rafal Trzaskowski, van de liberale Burgercoalitie (KO) van premier Donald Tusk, beter niet kunnen doen.
Ik ben nog nooit zo’n schaamteloze fraudeur tegenkomen
Nieuwswebsite Onet bracht al snel naar buiten dat Nawrocki twee appartementen bezit. Dat was niet alles. Het tweede appartement had Nawrocki gekocht van de 80-jarige Jerzy Zywicki. In ruil voor mantelzorg. In een tweet reageerde Nawrocki’s woordvoerder dat de presidentskandidaat „vele jaren hulp” verleende aan deze „eenzame” man „met een beperking”. Maar al snel verscheen een interview met de maatschappelijk werker die dagelijks voor Zywicki zorgde. Anna Kanigowska beweerde Nawrocki nooit te hebben gezien, zelfs niet tijdens de feestdagen. „Ik herinner me nog hoe Jerzy in de winter in het donker in het appartement zat, ijskoud, in een jas. Hij had geen geld om de elektriciteit te betalen”, zei Kanigowska. En over Nawrocki: „Ik ben nog nooit zo’n schaamteloze fraudeur tegenkomen.”
Berichten van Zywicki op Facebook bevestigen het beeld van de maatschappelijk werker. Hij schreef zelf dat hij slechts 140 euro per maand ontvangt van de overheid en een beperking heeft. „Ik heb niet genoeg geld voor eten”, schreef Zywicki. En in 2019 schreef hij al: „Al vier jaar lig ik thuis, omdat ik niet kan lopen.” Bovendien is onduidelijk of Nawrocki wel heeft betaald voor het appartement of dat hij heeft gefraudeerd via een notaris.
Nawrocki was in de peilingen het gat aan het dichten met topfavoriet Trzaskowski, de huidige burgemeester van Warschau. In het weekend dat de rel losbarstte over zijn appartement, bezocht Nawrocki de Amerikaanse president Donald Trump in het Witte Huis. PiS hoopte hiermee te laten zien dat Nawrocki, die als voormalig museumdirecteur en voorzitter van het nationale geschiedenisinstituut IPN geen politieke ervaring heeft, serieus wordt genomen op het internationale toneel. Inmiddels is de ontmoeting met Trump in de vergetelheid geraakt.
Veto over wetgeving
Aan de eerste ronde van de presidentsverkiezingen doen 13 kandidaten mee. Naar verwachting haalt geen van hen de benodigde 50 procent van de stemmen, waardoor op 1 juni een tweede ronde zal volgen tussen de twee kandidaten met de meeste stemmen.
De winnaar volgt Andrzej Duda op, een PiS-loyalist die na tien jaar niet meer verkiesbaar is. De president van Polen heeft een grotendeels ceremoniële rol, maar kan wetgeving vetoën. Onder verschillende PiS-regeringen tussen 2015 en 2023 werd de rechtsstaat in Polen uitgehold. De huidige regering van Donald Tusk wil de schade herstellen, maar Duda gebruikte zijn vetorecht om dat te voorkomen.
Als Tusks kandidaat wint, kan de regering door met hervormingen van de rechtspraak en media, en komt er mogelijk soepelere abortuswetgeving. Gebeurt dat niet, dan zijn Tusks handen gebonden aan een president die waarschijnlijk alle hervormingswetgeving zal tegenhouden.
Er lijkt geen twijfel te bestaan dat Trzaskowski (die tussen de 30 en 35 procent peilt) de tweede ronde haalt. De belangrijkste concurrent van Nawrocki (25 procent) om de tweede ronde te halen is Slawomir Mentzen (15 procent) van de extreem-rechtse Konfederacja (Confederatie). Die partij is openlijk antisemitisch, anti-EU en anti-migratie en pleit voor lage belastingen. Mentzen deed het verrassend goed in de peilingen, totdat hij in een interview pleitte voor invoering van collegegeld en hogere bijdragen voor de zorg en een verbod op abortus bij verkrachte vrouwen. Veel jongere kiezers haakten af.
Mentzen ruikt nu een kans. Na de onthullingen over Nawrocki’s appartement gaat hij hard in de aanval tegen Nawrocki en PiS, die hij eerder vermeed. Hij noemt Nawrocki „een leugenaar”. Tot grote onvrede van de PiS-kiezer, die daarmee Nawrocki’s kansen op het presidentschap ziet afnemen. Over het algemeen kiezen Konfederacja-stemmers in de tweede ronde voor de PiS-kandidaat . Maar, zegt Mentzen, „het is niet mijn schuld dat PiS geen enkele kandidaat kon vinden die enigszins betrouwbaar is na acht jaar schandalen onder de PiS-regering”.
Voor Trzaskowski is dit goed nieuws. Tot nu toe waren bijna alle aanvallen van andere kandidaten op hem gericht, en was er veel aandacht voor foutjes die hij in debatten maakte. Een overkoepelend thema waar kandidaten zich mee kunnen profileren, ontbreekt. Aanvallen vanuit PiS op de lhbti-gemeenschap en migranten slaan niet aan – het is retoriek die Polen al sinds 2015 kennen. En het thema abortus, waarmee de coalitie van Tusk in 2023 de parlementsverkiezingen won, wordt zoveel mogelijk gemeden omdat de regering er door onderling geruzie tot nu toe niet in slaagde de strenge abortuswetgeving onder PiS te versoepelen.
Om de boel te redden heeft Nawrocki woensdag aangekondigd het appartement over te dragen aan een liefdadigheidsinstelling. De vraag blijft of hij wel mantelzorg heeft verleend en of hij heeft betaald voor de woning. Deze vrijdag is hij uitgenodigd voor een parlementaire onderzoekscommissie om alles uit te leggen. Het is onduidelijk of hij komt opdagen.
Lees ook
Een onbekende amateurbokser als presidentskandidaat
