Het voelde veilig, onder de Amerikaanse atoomparaplu. Maar zo ontspannen als hij zich als kind in de jaren negentig voelde, zo voelt het allang niet meer, zegt de 39-jarige Laurens Dassen, leider van Volt (twee zetels in de Tweede Kamer) in zijn werkkamer. Het gevaar, Rusland, is veel dichterbij dan hij zich in zijn jeugd had kunnen voorstellen.
En de Verenigde Staten, die Europa decennialang militaire bescherming boden, heeft Dassen afgeschreven als bondgenoot. „Het Amerika van nu lijkt sterk op het Duitsland van de jaren dertig. Rechters worden ontslagen, de wetenschap wordt verdacht gemaakt, media worden de mond gesnoerd, mensen worden gedeporteerd zonder dat ze weten waarheen, en Canada en Groenland worden bedreigd met annexatie.” En de verwijdering tussen Amerika en Europa, zegt hij, „is permanent”. „Al onder vorige presidenten is dit proces begonnen. Ze willen zich niet eens meer voor Europa inzetten.”
Dassen zegt deze vrijdag, op de Dag van Europa, in een toespraak in Amsterdam dat er snel een Europees leger moet komen: 50 brigades binnen vijf jaar, 250.000 nieuwe militairen. De opperbevelhebber van de NAVO moet niet langer een Amerikaan zijn, maar een Europeaan. En, helemaal opmerkelijk: Dassen zegt daar dat Europa de Franse kernwapens moet „Europeaniseren”.
U vindt dat Europa voor haar veiligheid moet de-Amerikaniseren. Hoe moet dat gebeuren?
„Het is een militair proces, waarin we een Europese krijgsmacht krijgen. Met zelfstandige ondersteuning, eigen satellieten en inlichtingendiensten. We zullen ook economisch los moeten komen van Amerika, want op dit moment zijn we volledig afhankelijk van die tech-oligarchie uit Washington en van de surveillancestaat in Beijing. We moeten dus fors gaan investeren. Frankrijk steekt nu bijvoorbeeld 10 miljard euro in kunstmatige intelligentie, de VS 500 miljard.”
Maar het niveau van de Amerikaanse investeringen haalt Europa toch nooit?
„Waarom niet? We zijn het rijkste continent van de wereld. Het enige dat we moeten doen is dat we gezamenlijk bereid zijn om publiek geld in Europa te gaan steken, en het geld van grote private investeerders mobiliseren, dan kunnen wij ook die 500 miljard halen.”
Er is al een groot Europees defensieplan: ReArm Europe. Is dat niet genoeg?
„Ik vind het een slecht plan. Het is meer van hetzelfde: landen die heel veel geld in hun eigen defensieindustrie stoppen, zonder over de grenzen te kijken. Veel mensen zagen het als iets positiefs, omdat er eindelijk iets gebeurde tegen de onveiligheid die we op dit moment met elkaar voelen. Maar het is het oude verhaal: landen die dingen voor zichzelf doen.”
Dan had u ook voor de motie-Eerdmans kunnen stemmen, die opriep niet mee te werken aan ReArm Europe.
Die veelbesproken motie van JA21 haalde in maart een meerderheid in de Tweede Kamer, en bracht premier Schoof in verlegenheid. Volt stemde tegen.
Dassen lacht. „Dat is best een interessante, dan hadden we meteen de kont tegen de krib gegooid en een houding gehad van: we willen niks. Maar het plan had vele malen beter gekund. Daar hebben wij moties over ingediend, maar die zijn verworpen door de Kamer.”
Los van geld: hoe kan Europa zichzelf beschermen met kernwapens, zonder de Amerikanen?
„In de eerste plaats door naar de Fransen te kijken. Als Trump Europa laat zakken, heeft [de Franse president] Macron al gezegd dat hij bereid is om de Franse kernwapens beschikbaar te stellen aan Europa. Nu is dat nog niet zo. Dat aanbod moeten we met beide handen aannemen. Het betekent dat we dat kernwapenarsenaal gezamenlijk moeten onderhouden, uiteindelijk onder Europees commando. De wapens zullen voorlopig in Frankrijk blijven, maar zo zijn we als Europa beschermd. Het Franse alternatief is het beste.”
Hoe groot is die bescherming? Frankrijk heeft een beperkt nucleair arsenaal, met zo’n 280 kernkoppen. De VS hebben er meer dan 5.000.
„Vergeleken met de VS en Rusland is dat natuurlijk heel weinig. Tegelijkertijd, als je die allemaal zou afwerpen, is dat enorm veel. En dat de VS er zoveel heeft, is deels ook omdat zij niet alleen Rusland, maar ook China als concurrent zagen. Ik denk niet dat we als Europa moeten proberen op gelijke hoogte te komen.”
Ook het Verenigd Koninkrijk heeft een paar honderd kernwapens. Wil u die er niet bij hebben?
„Daar zijn de Verenigde Staten nog bij betrokken, dus daar zitten veel meer haken en ogen aan. Daarom hebben de Fransen altijd gezegd: we willen onafhankelijk blijven en alles in eigen beheer houden. Dat was heel verstandig van [toenmalig president] De Gaulle.”
Wat zou Nederland kunnen doen om de Franse kernwapens te onderhouden?
„Nederland zou bijvoorbeeld financieel kunnen bijdragen. Onderhoud van een heel nucleair arsenaal is enorm duur. En de Fransen hebben dat altijd alleen gedaan. Je kan technische expertise leveren, of ervoor zorgen dat kernwapens op andere plekken in Europa gepositioneerd worden.”
Ook in Nederland?
„Of in andere landen. Maar Nederland zou ook kunnen. In Volkel hebben we nu ook Amerikaanse kernwapens liggen.”
Vindt u dat Europa ook nieuwe kernwapens moet ontwikkelen?
„Dat moet zeker geen taboe zijn. Als de VS zich volledig terugtrekken, dan moeten we ervoor zorgen dat de afschrikking behouden blijft. Daarom moeten we goed en kritisch nadenken over de vraag hoe we het nucleaire arsenaal gaan vernieuwen. Europa beschikt bijvoorbeeld nu niet over tactische kernwapens, de Amerikanen wel. Vinden we het nodig om die te hebben? Ik zou dat zeker niet willen uitsluiten. Al vind ik wel dat Europa eerst de conventionele zaken op orde moet hebben, zoals een Europees leger en langeafstandraketten, voor we die discussie voeren.”
Nieuwe kernwapens ontwikkelen of meebeslissen over het Franse arsenaal is in strijd met het Non-proliferatieverdrag. Moeten Europese landen, waaronder Nederland, daar dan uit?
„Volgens mij hoeft dat helemaal niet. Maar dat zijn soort zaken waar we scherp naar moeten kijken zodra het concreet wordt.”
En hoe zit het met kernproeven?
„We gaan nu echt een paar stappen te snel. Laten we eerst die discussie goed voeren: is het nodig? En zo ja: wat willen we precies? En wat betekent dat dan bijvoorbeeld voor eventuele testen? Ik weet namelijk niet of de kernproeven zoals die vroeger werden gedaan, nog steeds nodig zijn. Volgens mij niet.”
Het punt is: u neemt mentaal misschien ook afscheid van een lang tijdperk waarin het vooral ging om de vraag hoe de wereld het aantal kernwapens kon verminderen. Dat is best een stap.
„Ik denk dat iedereen het liefst een wereld zonder kernwapens wil. Dus het liefst zou ik willen dat alle landen de verdragen om het nucleair arsenaal te verminderen, doorzetten. Maar we moeten in Europa wel kritisch blijven nadenken over wat we nodig hebben voor onze eigen zelfstandige verdediging. Ik denk niet dat je nu allemaal taboes op tafel moet gaan leggen. Alles moet bespreekbaar zijn. We zitten helaas in een nieuwe tijd. En die tijd is niet meer de jaren negentig, of de decennia daarvoor, toen we nog veilig onder de veiligheidsparaplu van de Verenigde Staten leefden.”
