Duitsland ontsnapt dinsdag op het nippertje aan een constitutionele crisis: bij een tweede stemronde in de Bondsdag is Friedrich Merz (CDU) tot kanselier verkozen. Bij de eerste poging, op dinddagochtend, kwam Merz zes stemmen tekort. Nog nooit in de geschiedenis van de Bondsrepubliek haalde een kandidaat-kanselier de eerste stemronde niet, en urenlang heerste in politiek Berlijn onzekerheid over de verdere gang van zaken.
Dinsdagochtend klinken zachte vloeken op de tribunes van de Bondsdag als voorzitter Julia Klöckner de uitslag van de eerste stemming voorleest: Merz krijgt 310 stemmen, en daarmee zes te weinig om kanselier te worden. De coalitie van CDU/CSU en SPD heeft 328 zetels in de Bondsdag, de fracties zijn op dinsdag compleet, en een meerderheid van 316 stemmen had dus goed haalbaar moeten zijn. De stemming gold als een formaliteit. Maar Merz is de eerste kandidaat-kanselier in de geschiedenis van de Bondsrepubliek die de stemming in het parlement niet haalt, en de ontzetting is groot.
Bondsdagleden noch doorgewinterde journalisten weten dinsdagochtend wat er volgt op een dergelijke nederlaag. De fracties trekken zich terug voor beraad. Alleen de politici van de radicaal-rechtse Alternative für Deutschland (AfD) zwermen al gauw door de gangen van de Bondsdag om voor camera’s te verkondigen dat dit de politieke dood is van Friedrich Merz en dat er nieuwe verkiezingen moeten komen.
Stabiele partner
Voor Merz is diens nederlaag, de zes ontbrekende stemmen, inderdaad een drama. Dinsdagmiddag zou zijn kabinet worden beëdigd, woensdag zou Merz voor een eerste bezoek naar Parijs en naar Warschau vliegen. Een half jaar na de val van de regering van zijn voorganger Olaf Scholz (SPD) en temidden van verschillende crises zou Duitsland met het kabinet van Friedrich Merz eindelijk weer een slagvaardige regering krijgen, zo was de hoop, en een stabiele partner zijn voor de Europese buren. In plaats daarvan heerst chaos in Berlijn en is Merz beschadigd voordat hij überhaupt begint.
Weerstand tegen Merz als kanselier, zowel uit de eigen CDU/CSU-fractie als uit die van de SPD, is niet geheel nieuw of verrassend. Veel christen-democraten uit het tijdperk Merkel vinden Merz te conservatief en zijn migratiebeleid te hardvochtig. Anderen, juist uit het conservatieve deel van de CDU, nemen het Merz kwalijk dat hij de strikte Duitse begrotingsdiscipline versoepelde.
Veel SPD’ers wederom vinden Merz te rechts, en vinden dat hij in het verleden te weinig afstand hield tot de AfD, die vorige week door de veiligheidsdiensten als „extreem-rechts” werd bestempeld. Maar de coalitiebesprekingen tussen Merz en SPD-voorzitter Lars Klingbeil verliepen relatief soepel, en een ruime meerderheid van SPD-leden stemde vóór het coalitie-akkoord, waardoor niets de coalitie van CDU/CSU en SPD nog in de weg leek te staan.
Verantwoordelijkheid
SPD-Bondsdaglid Ralf Stegner ontkent dat het met name SPD’ers zijn geweest die Merz hun stem onthielden: „Sociaal-democraten kennen hun verantwoordelijkheid, en wij staan achter het coalitieakkoord. Niet omdat wij zo van de CDU houden, maar omdat er een stabiele regering moet komen.”
Dat er snel een nieuwe en functionele regering moet komen, vinden ook alle oppositiepartijen. Jan van Aken, voorzitter van Die Linke, zegt ’s ochtends „blij” te zijn dat Merz niet als kanselier is verkozen, omdat Merz als kanselier niet de belangen van de „meerderheid” van de burgers zou behartigen. Maar de chaos die nu ontstaat speelt de rechts-populisten in de kaart, ziet ook Van Aken.
Lees ook
Waarom de klassiek-conservatieve CDU-leider Friedrich Merz nu het tij in Duitsland mee heeft
SPD’er Stegner beaamt: „Wie spint hier garen bij? Niet de democratische partijen.” CSU-voorzitter Markus Söder zei in München: „Als democraten hoeven we niet bang te zijn voor extremisten, tenzij we onszelf op deze manier beschadigen.” En: „Het mislukken van dit democratische proces kan een voorbode van Weimar zijn”.
Vijf uur na Merz’ nederlaag krijgen de fracties de handen op elkaar voor een tweede stemronde, en Merz wordt om kwart over vier tot bondskanselier gekozen met 325 stemmen, dus vijftien meer dan in de eerste ronde. Vijftien Bondsdagleden hebben zich dus bedacht – nadat ze konden zien hoe gretig populisten de chaos in de Bondsdag konden benutten. Merz en zijn ministerploeg kunnen alsnog aan de slag – en zullen hopen dat hun termijn niet verder bepaald zal worden door interne instabilteit.
Lees ook
Merz wil met Duitsland én Europa weer vooruit, maar staat nog even stil
