Ze behoren tot de meest overtuigende planteneters onder de insecten: vlinders en nachtvlinders. Nog geen 0,13 procent van de rupsen (van bijna 200.000 verschillende soorten) eet vlees. Maar de Nederlandse bioloog Camiel Doorenweerd, werkzaam aan de universiteit van Hawaï op Honolulu, beschreef afgelopen week in Science wel een heel bijzondere carnivore rupsensoort. De door hen ontdekte ‘bottenverzamelaar’, uit de Hawaiaanse familie van Hyposmocoma-motten, leeft in spinnenwebben, eet daar de prooien op en hult zich vervolgens in de afgeknaagde overblijfselen van zijn slachtoffers – vermoedelijk om te voorkomen dat hij vervolgens zélf wordt opgepeuzeld door zijn gastheer.
Hyposmocoma-soorten behoren tot de prachtmotten en de rupsen staan bekend om hun ingenieuze camouflage: ze dragen stuk voor stuk een zelfgemaakt pantser, een soort rupsenhuisje. De basis bestaat uit zijde met spuug, daarbovenop bijvoorbeeld takjes of mos: in het Science-artikel zijn diverse vermommingen te zien, waaronder ‘de burrito’ en ‘de snoepwikkel’.
De bottenverzamelaar is daar een wat lugubere maar vindingrijke variant op. De rups voegt namelijk niet zomaar élk onderdeel aan zijn pantser toe. Hij kiest uitsluitend voor overblijfselen van zijn prooi en knipt die na nauwkeurige inspectie eventueel nog bij, zodat ze precies passen.
De wereldwijde persvrijheid heeft het laagste niveau bereikt sinds Reporters Without Borders (RSF) in 2002 begon met haar jaarlijkse ranglijst van wereldwijde persvrijheid, de World Press Freedom Index. Dat schrijft het Nederlandse Free Press Unlimited deze vrijdag in een persbericht. Voor de jaarlijkse ranglijst vergelijkt RSF de mate van persvrijheid in 180 landen en gebieden, en beoordeelt onder meer de invloed van politieke druk, de maatschappelijke tolerantie en de veiligheid van journalisten.
Landen krijgen een score tussen 0 en 100 (het hoogst mogelijke niveau van persvrijheid), gebaseerd op twee componenten: het aantal incidenten met betrekking tot media en journalisten in zo’n land en een enquête die wordt gehouden onder journalisten, academici en mensenrechtenverdedigers in ieder land. Voor het eerst sinds 2002 belandde het gemiddelde van al die scores in de categorie ‘moeilijk’, de voorlaatste van de vijf categorieën die de index telt.
Dat was niet het enige dieptepunt dat vorig jaar werd bereikt. 2024 was voor journalisten ook het dodelijkste jaar in drie decennia. In gebieden als Gaza, Soedan, Oekraïne en de Democratische Republiek Congo lopen verslaggevers grote risico’s. Tijdens hun verslaggeving verkeren ze vaak in levensgevaar en ze zijn steeds vaker doelwit van gerichte aanvallen. In totaal kwamen in 2024 zeker 124 journalisten en mediaprofessionals om het leven. Bijna twee derde van hen waren Palestijnen, zij werden gedood door Israëlische aanvallen.
SLAPP
Er zijn ook andere ontwikkelingen die de persvrijheid bedreigen. Een daarvan is de opmars van zogenoemde SLAPP-zaken, Strategic Lawsuits Against Public Participation, schrijft Free Press Unlimited. Dit type zaken, vaak aangespannen door machtige bedrijven en individuen, heeft als doel de aangeklaagde te intimideren of zelfs tot zwijgen te brengen, door dure juridische procedures aan te spannen of ermee te dreigen en disproportionele financiële vergoedingen te eisen.
Uit recent onderzoek van de Coalitie tegen SLAPPs in Europa (CASE), een samenwerking van meer dan honderd maatschappelijke organisaties die de afgelopen jaren te maken kreeg met dit soort rechtszaken, blijkt dat in 2023 in totaal 166 SLAPP-zaken werden aangespannen in Europa. Vijf jaar eerder ging het nog om 86 zaken.
Mediaorganisaties hebben daarnaast te maken met toenemende financiële druk om hun hoofd boven water te houden. Een belangrijk oorzaak is de plotseling stopzetting van Amerikaanse steun aan internationale mediaprojecten, zegt Ruth Kronenburg, directeur van Free Press Unlimited.
Sinds zijn aantreden in januari heeft de Amerikaanse president Donald Trump meer dan 268 miljoen dollar bevroren die de Amerikaanse hulporganisatie USAID jaarlijks uitkeerde voor ondersteuning van onafhankelijke media in de hele wereld. „Het bevriezen van Amerikaanse hulpgelden heeft geleid tot een kaalslag in onafhankelijke informatievoorziening”, zegt Kronenburg. De subsidie voor Radio Free Europe/Radio Liberty werd bijvoorbeeld stopgezet, maar nadat de mediaorganisatie de Amerikaanse regering had aangeklaagd, werd het bevel tot stopzetting van de subsidie weer ingetrokken.
Desinformatie
Free Press Unlimited ziet in de explosieve groei van desinformatie ook een bedreiging voor de vrije pers. Desinformatie is het doelbewust verspreiden van valse of onvolledige informatie. „Doordat desinformatie zich razendsnel verspreidt, en iedereen via sociale media informatie kan publiceren, wordt het steeds moeilijker voor mensen om feit van fictie te onderscheiden”, zegt Kronenburg. „Daarmee wordt het vertrouwen in onafhankelijke media ondermijnd.”
Volgens de Nederlandse belangenorganisatie is de tijd dat desinformatie vooral een probleem was in autoritair geregeerde landen al lang voorbij. Kronenburg noemt de grootschalige desinformatie rondom de Duitse verkiezingen als voorbeeld.
Lees ook
Opeens een stortvloed aan claims; journalisten en activisten krijgen vaker te maken met SLAPPs
De jaarlijkse ranglijst kent ook goed nieuws: Nederland staat dit jaar op de derde plaats, een plek hoger dan vorig jaar. Alleen Noorwegen en Estland scoren hoger. Zweden en Finland maken de top vijf compleet.
De stijging van Nederland heeft deels te maken met „belangrijke stappen tegen straffeloosheid”, zo staat in het rapport. In de zaak rondom de moord op misdaadjournalist Peter R. de Vries werden in 2024 bijvoorbeeld zes verdachten veroordeeld. Een andere verdachte, die vastzat op Curaao, is half april overgebracht naar Nederland.
Toch neemt het aantal incidenten tegen journalisten ook in Nederland toe: in 2024 registreerde PersVeilig 249 gemelde incidenten, grotendeels gevallen van intimidatie en fysiek geweld, tegenover 218 in 2023 en 198 in 2022.
Kun je leren van de geschiedenis? Volgens columnist Floor Rusman wel. Maar alleen als je beseft: de geschiedenis herhaalt zich nooit precies hetzelfde. Het is die les die volgens haar wel weer opgefrist mag worden. Want tachtig jaar na de Bevrijding hebben we te weinig geleerd van de Tweede Wereldoorlog.
Heb je vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected].
In Scheveningen is donderdagavond laat de mobiele eenheid ingezet toen honderden jongeren in de omgeving van het Kurhaus met elkaar in gevecht gingen. De relschoppers keerden zich later tegen de politie en bekogelden de ME onder meer met stenen, fietsen en glas.
Een woordvoerder van de politie liet aan persbureau ANP weten dat verschillende groepen elkaar via sociale media hadden bedreigd, wat leidde tot de vechtpartij. Er zouden 100 tot 300 jongeren op de rellen zijn afgekomen. De rust keerde na middernacht weer terug nadat de relschoppers werden verspreid, aldus de woordvoerder. Bij de rellen werd niemand aangehouden.
Een verslaggever van Omroep West was bij de rellen in Scheveningen aanwezig en meldde dat hij vanwege de ongeregeldheden moest schuilen omdat het „te gevaarlijk was” om nog verslag te doen van de situatie. „Er gingen stenen, glas, stokken en waterflessen door de lucht. De politie kreeg het zwaar te verduren”, aldus de verslaggever op X.
Fractievoorzitter Richard de Mos van Hart voor Den Haag heeft een spoeddebat aangevraagd over de rellen. „Totaal onacceptabel gedrag moet keihard de kop worden ingedrukt. Onze badplaats en de bewoners aldaar verdienen onze bescherming!”, schreef hij op X.
