Meer dan 20.500 huishoudens in Enschede zijn woensdagochtend getroffen door een stroomstoring. Netbeheerder Enexis verklaarde later op de dag dat de storing verholpen is. Woensdag rond 11.00 uur meldde de netbeheerder de stroomstoring in de stad. Volgens lokale omroep RTV Oost waren op meerdere plekken winkels gesloten en zijn er meldingen gedaan van vastzittende liften.
De oorzaak van het probleem lag bij één verdeelstation in Enschede-Noord, waar kortsluiting plaatsvond tijdens werkzaamheden. Volgens RTV Oost vond er vanochtend een explosie plaats, waarbij een gewonde zou zijn gevallen. De gewonde, vermoedelijk een monteur, zou naar het ziekenhuis zijn gebracht. De gemeente bevestigde de melding van een „incident” in een verdeelstation.
De storing was vooral merkbaar aan de noordoostelijke kant van de stad, en in de naburige plaatsen Glanerbrug en Lonneker. Het ziekenhuis in de binnenstad van Enschede, Medisch Spectrum Twente (MST), had geen last van de stroomstoring, aldus een woordvoerder tegen RTV Oost.
Brandweerlieden zouden mensen uit de liften bevrijden, meldt de NOS. En op sommige plekken waren mensen zelf het verkeer gaan regelen, blijkt uit beelden die online gedeeld worden.
Lees ook
‘Deze storing laat zien hoe erg we afhankelijk zijn van internet. We gedragen ons al als kippen zonder kop’
Het waren maar vijf seconden afgelopen maandag, even na half één ’s middags, toen in Spanje 15 gigawatt aan zonnepanelen kort uitviel. Die vijf seconden waren de oorzaak van de grootste stroomstoring in Europa van de afgelopen tien jaar, waarbij minstens vijf doden vielen. Wat er precies is gebeurd, is nog niet helemaal duidelijk. Een cyberaanval was het niet, klonk het al snel. Van een ‘atmosferisch fenomeen’ of een overdaad aan zon voor de zonnepanelen lijkt eveneens geen sprake. Wat dan wel? Daarvoor wil de Spaanse regering een onafhankelijk onderzoek, en ook de Europese commissie benadrukt ‘lessen te willen trekken’ uit de stroomstoring.
Wat er gebeurde is niet alleen zeldzaam, maar hoort officieel ook niet te kunnen gebeuren: er zijn vaker storingen in het energienetwerk, maar dankzij standaard digitale beveiliging wordt normaal gesproken voorkomen dat er een domino-effect ontstaat, zoals nu het geval was. Dat systeem heeft kennelijk niet gewerkt en de eerste vraag is dan ook hoe dat kan.
De eerste ‘Europese’ lessen zijn al wel te trekken. Mensen blijken onvoldoende te zijn voorbereid als de stroom uitvalt. Zo kochten in Spanje en Portugal de meeste mensen hun transistorradio pas toen ze al in het donker zaten, en ontdekten velen thuis dat er te weinig water of voedsel aanwezig was om het eventueel meerdere dagen uit te houden. Niemand is onkwetsbaar, dat werd weer eens bewezen, maar weerbaarder worden als zoiets gebeurt, kan nog steeds.
De storing laat zien hoe belangrijk het is dat in Europa de systemen op elkaar zijn afgesteld. Veel landen en gebieden zijn met elkaar verbonden. Daardoor bleef een algehele stroomstoring in Frankrijk bijvoorbeeld uit (wel hadden enkele plekken korte tijd even last) omdat andere landen de storing opvingen. Spanje en Portugal zijn minder verbonden met het Europese netwerk, en voor de relatief nieuwe lidstaten geldt hetzelfde.
Voorstellen om systemen juist meer van elkaar los te koppelen, opdat Portugal geen last zou hebben gehad van wat er in Spanje was gebeurd, zijn kortzichtig voor wie bedenkt dat de gebieden die alleen op zichzelf zijn aangewezen juist vaker last hebben van grote en langdurige storingen.
In plaats van het vergroten van twijfels over Europese verbondenheid, ook als het om stroom gaat, laten de gebeurtenissen van maandag juist de noodzaak zien van betere verbinding en meer samenwerking. Wat dat betreft is de Amerikaanse staat Texas een afschrikwekkend voorbeeld. In Texas is de elektriciteitsvoorziening helemaal op staatsniveau geregeld, met als resultaat dat daar, als het daar opvallend warm is, maar ook bij strenge koude, de installaties het snel begeven.
Ook klinkt kritiek op groene energie: er is ten onrechte geopperd dat fossiele energie betrouwbaarder is, omdat de stroomvoorziening fluctueert bij zon of wind. Die kritiek is schadelijk voor het bestrijden van de klimaatcrisis. De storing in Spanje en Portugal moet geen rem zijn op de energietransitie, maar juist als een gaspedaal werken, waarbij Europa nu al drie ‘lessen’ kan leren.
Werk aan een breder energienetwerk voor alle landen in de Europese Unie, investeer in de techniek om ervoor te zorgen dat de digitale veiligheid goed is zodat een domino-effect kan worden voorkomen en investeer in het tegengaan van aanvallen van welke aard dan ook op energienetwerken. En de Europeaan zelf? Die mag investeren in de eigen weerbaarheid.
Online wordt de vraag wel eens gesteld, onder een foto. Wat is dit? Meestal volgt het antwoord vrij snel en gaat het om een niet zo courant gebruiksvoorwerp of om een onderdeel daarvan. Weg vraagteken.
Weg mysterie. Ooit vond ik op straat een goudkleurig, vreemd gevormd voorwerp met een schroefje erin. Geen idee wat het was. Ik koesterde het onbekende en hield het jaren in mijn zak. Niemand weet, niemand weet… Repelsteeltje als ding. Ik besloot zelfs een verzameling aan te leggen van onbekende dingen, maar groeien deed die niet. De drang om te weten is meestal groter dan het genoegen van een mysterie. Nut. Doel. Bedoeling. Er is niet aan te ontsnappen. Alleen kunstwerken mogen soms onduidelijk blijven, maar zodra je weet dat iets kunst is, is het eigenlijk ook kaltgestellt. Weg vraagteken.
Een goede kandidaat voor ongewisheid kwam meer dan een eeuw geleden uit Griekenland. Een sponsduiker kwam op een dag in 1900 boven water met een bronzen arm in zijn armen. Hij was op de bodem van de zee bij het eiland Antikythera op een scheepswrak gestuit. Het bleek later om een boot te gaan die zo’n tweeduizend jaar geleden luxe goederen vervoerde over de Middellandse Zee. De prachtigste beelden kwamen naar de oppervlakte, van brons en van marmer, naast munten, juwelen, glas, een zwaard en een lier. Tot zover niets bijzonders; meer van hetzelfde, al was dat meer van uitzonderlijke kwaliteit; de bronzen jongen die in het wrak werd gevonden geldt nu als een van de meesterwerken van antieke beeldhouwkunst. Maar een onooglijke verkalkte klomp brons bleek uiteindelijk de grootste vondst: het mechanisme van Antikythera. Lang was alleen duidelijk dat dit een apparaat was, maar niet waarvoor het diende. Heerlijk. Was het een kompas? Een soort kalender? Een klok? Een tijdmachine? Een vraagteken?
Een deel van het mechanisme van Antikythera. Foto CARDIFF UNIVERSITY/ EPA
Die gezegende onzekerheid duurde een halve eeuw. Nu staat het ding te boek als de eerste computer of de eerste analoge computer, een machine waarmee dankzij in elkaar grijpende tandwielen en wijzerplaten allerlei tijdsberekeningen kunnen worden uitgevoerd. Het mechanisme kan bijvoorbeeld aangeven wanneer de volgende Olympische Spelen zijn of wanneer er weer een zonsverduistering is te verwachten. Het nog ontbrekende deel van dit model van de kosmos bevatte waarschijnlijk een planetarium, dat de posities van de toen bekende planeten op een bepaalde datum kon weergeven. Knap zijn de mensen die het apparaat, waar er in de oudheid waarschijnlijk meer van zijn geweest, hebben gemaakt, knap de geleerden die de geheimen ervan hebben ontrafeld. Respect! Maar ook: klaar! Volgende…
Dodecaëder
Meten is weten, maar met dat weten gaat ook iets verloren. De gloed van het raadsel. De vergeefse hoop, maar toch – hoop – dat 1 en 1 toch een keer niet 2 is. Het mooiste cadeau is het cadeau dat nog niet is uitgepakt.
Dodecahedron to the rescue! Gelukkig is er nog de Romeinse of Gallo-Romeinse dodecaëder. De eerste werd in 1739 gevonden bij Ashford in Engeland, de meest recente in 2023 bij Norton Disney, ook in Engeland. Daartussen zijn 130 van deze meestal uit brons gegoten voorwerpen gevonden, waarvan enkele in Nederland. De twaalf vlakken zijn vijfhoekig en in het midden zit een in grootte variërend gat. Op de snijpunten van de hoeken zitten kleine bolletjes. De voorwerpen zijn zo groot als een pingpong- of tennisbal of iets daartussen in. Het brons is soms nog met ingesneden cirkels versierd.
?
Niemand weet wat deze twaalfvlakken zijn en waarvoor ze gediend hebben. De blindedarm onder de voorwerpen. Ze zijn allemaal gevonden ten noorden van de Alpen en gemaakt in de eerste vier eeuwen van deze jaartelling. Er zijn inmiddels meer dan zestig theorieën bedacht die de dodecaëder moeten verklaren. Is het een meetinstrument? Een handschoenenbreier? Een zonnewijzer? Een ringmeter? Een kaarsenhouder? Een parfumverdamper? Een dobbelsteen? Een kikkererwtengroottemeter? Een onderdeel van een waterpistool? Een touwoproller? Een meesterproef voor bronsgieters? Een kruisboogvizier? Een deurbelhouder? Een astronomisch instrument dat bepaalt wanneer je moet zaaien?
Meten is weten, maar met dat weten gaat ook iets verloren
De mogelijkheden lijken eindeloos. Er zijn geen afbeeldingen bekend uit de Romeinse tijd en de twaalfvlakken worden nooit genoemd in geschreven bronnen (mechanismes als dat van Antikythera wel). Veel wetenschappers vermoeden een rituele, magische betekenis, maar wat precies weet niemand. „Ik hoop er nog wel bij leven en welzijn achter te komen wat de dodecaëders zijn”, zei Jasper de Bruin, conservator Romeinse archeologie in Nederland van het Rijksmuseum van Oudheden, dat enkele twaalfvlakken bezit, in 2024 in de Volkskrant. Ik hoop het ook. Of toch niet.
Rusland wil geen wapenstilstand in Oekraïne. Het wil Oekraïne onderwerpen. Zo was het voor de invasie ruim drie jaar geleden en zo is het nog steeds. Maar daar blijft het intussen niet meer bij. President Poetin wil in het kielzog van het isolationisme van zijn Amerikaanse ambtgenoot ook de Europese Unie onder de duim krijgen.
Vandaar dat het Kremlin afgelopen drie maanden elke concessie van de Amerikaanse regering niet beantwoordde met een kleine handreiking maar juist met nieuwe eisen.
Het vorige week uitgelekte Amerikaanse bestandsakkoord – Washington erkent formeel de Russische bezetting van de Krim en feitelijk die van Loehansk, Donetsk, Zaporizja en Cherson, herstelt de handelsrelaties met Moskou, ontzegt Oekraïne de toegang tot de NAVO en biedt Kyiv verder niets dan boterzachte goedertierenheid – was Poetin niet genoeg. Anderhalve week voor de tachtigste verjaardag van de overwinning op het nazisme slingerde hij nieuwe voorwaarden de wereld in. Rusland houdt niet alleen vast aan zijn oorlogsdoel om Oekraïne te „demilitariseren” en „denazificeren” (lees: een tandeloze bufferstaat met een Kremlingezinde regering) maar eist ook de macht op over het binnenlandse beleid in Oekraïne, alsmede het buitenlandse beleid van de EU-lidstaten.
In een interview met de Braziliaanse krant O Globo liet minister Lavrov van Buitenlandse Zaken weten dat een van Zelensky en andere „tyfusluizen” (term van ex-president Medvedev) gezuiverd Oekraïne „wettelijk en fysiek” ruim baan moet geven aan de „Russische taal, media, tradities, cultuur en canonieke (Russische) orthodoxie”.
De eisen aan het adres van Europa waren niet minder expansief. „Internationale erkenning” van de Russische heerschappij over de vijf Oekraïense provincies is „imperatief”, aldus Lavrov. Hoewel Moskou categorisch weigert de EU toe te laten tot de onderhandelingen met de VS – in Poetins ogen is Europa amper meer dan een kolonie van Amerika – moet de EU wel de economische sancties en beslagleggingen op Russisch staatsvermogen opheffen, verordonneerde de minister via O Globo.
Powerplay van de grootste atoommacht ter wereld? Ja. Telkens als Trump duidelijk maakt dat zijn geduld met Europa op is, laat het Kremlin weten dat het ook geen acht meer wenst te slaan op minimale Europese waarden.
Zo erkende Poetin anderhalve week na het Russische terreurbombardement op het centrum van Soemy, waarbij 34 doden vielen, dat hij burgerdoelen beschiet. In een „congrescentrum van de universiteit waren Oekraïense militairen en nationalisten” bijeen in een „ceremonie voor de misdaden die in de (Russische) provincie Koersk” zijn gepleegd. „Vergelding” was geboden, zei Poetin.
Kort daarna dankte de president de Noord-Koreaanse soldaten dat ze op Europese bodem hun leven offeren voor „Rusland en onze gemeenschappelijke vrijheid”. Pyongyang als lichtend voorbeeld: zo ver is Poetin, ondanks zijn claim dat Rusland niet Europees is maar een „unieke beschaving” kent, de afgelopen kwart eeuw nooit gegaan.
Het kan zijn dat Rusland de eisen aan Europa opschroeft, omdat het werkt aan een heel andere afspraak met de VS: geen onderling akkoord over Oekraïne, maar een deal over Iran en olie- en gasconcessies voor Amerikaanse concerns, zoals een voormalige Kremlin-employé recent in deze krant zei. Dat strookt met geruchten in inlichtingenkringen dat er ook wordt gesproken over heropening van de gaspijplijn Nord Stream.
Feit is sowieso dat de regering-Trump steeds vaker dreigt de handen van Oekraïne en Europa af te trekken als er geen schot in de zaak komt.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131535696-c1dbb2.jpg|https://images.nrc.nl/TswmxSz-Mu9nWcAAqo1AWYVPZbc=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131535696-c1dbb2.jpg|https://images.nrc.nl/34vfAQE8p49Sl9IhBNOa_rTibZs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131535696-c1dbb2.jpg)
