Meer Amerikaanse melktandjes moeten het onder Trump zonder fluoride stellen

Regelmatig krijgt Sasha Harvey jonge kinderen in haar stoel van wie ze bijna alle melktanden moet trekken. „Om te voorkomen dat hun grote-mensentanden ook gaan rotten, zodra die doorkomen”, vertelt ze in de werkkamer van Donated Dental in Salt Lake City, een kliniek waar arme en on(der)verzekerde Amerikanen behandeld worden door op vrijwilligersbasis werkende tandartsen, mondhygiënisten en studenten. „Vaak komen hun ouders oorspronkelijk uit landen waar tandenpoetsen niet de norm is. Of deze kinderen krijgen een drinkfles sap mee naar bed, want dat zou gezond zijn.”

Wat bijna al deze jonge patiënten óók gemeen hebben, is dat ze in gebieden van Utah wonen waar geen fluoride aan het kraanwater wordt toegevoegd. „Terwijl dat juist voor de allerjongsten heel belangrijk is om het tandglazuur sterk te krijgen. Daar hebben ze nog hun hele leven profijt van.”

Sasha Harvey werkt in een tandartskliniek voor on(der)verzekerden in Utah. Ze vreest de gevolgen van het fluorideverbod in haar staat.

Foto Merijn de Waal

Over een paar jaar verwacht Harvey het nóg drukker te krijgen in haar kliniek, waar ze nu al met maandenlange wachtlijsten kampt. Begin mei wordt een door Republikeinen ingevoerde wet van kracht die het in de hele staat verbiedt fluoride aan het drinkwater toe te voegen, zoals nu nog in verschillende gemeenten gebeurt.

Utah loopt daarmee voorop in een bredere landelijke trend. In veel meer staten en steden circuleren wetsvoorstellen en initiatieven om fluoride niet meer kunstmatig toe te voegen. Volgens tegenstanders is het mineraal ‘schadelijk’ en bestaat het risico op ‘overdosering’. Vooral bij jonge kinderen zou dit tot vergiftiging en neurologische afwijkingen leiden. En baby’s wier moeders die tijdens de zwangerschap water met fluoride hebben gedronken, zouden met een lager IQ ter wereld komen.

Wetenschappers, tandartsen en zorgautoriteiten spreken dit tegen. De CDC nam fluoridering op in haar „top-tien van grootste publieke gezondheidssuccessen van de twintigste eeuw”. Zij zeggen dat het in zulke kleine hoeveelheden wordt toegevoegd dat mensen voor een overdosis zo veel liters uit de kraan zouden moeten drinken, dat ze eerder aan een watervergiftiging overlijden.

Het fluoridedebat woedt al jaren, maar krijgt – zoals meer gezondheidskwesties – sinds de coronapandemie meer aandacht. En nu in Washington een Republikeinse regering zetelt die scepsis over fluoride, maar ook over inentingen, actief aanwakkert, wordt er beleid van gemaakt. President Donald Trump omarmde tijdens zijn campagne de slogan Make America Healthy Again (MAHA) van Robert F. Kennedy jr., en maakte de bekende vaccinscepticus na zijn verkiezingszege minister van Volksgezondheid.

Medische vrijheid

Dat Utah nu de landelijke primeur heeft van een fluorideverbod op staatsniveau, is voor afgevaardigde Stephanie Gricius pas het begin, vertelt ze in haar werkkamer van het Capitool. De Republikeinen hebben in haar staat een zogenoemde supermeerderheid en wenden die aan om meer MAHA-wetgeving door te voeren. Zo zijn ze ook bezig synthetische kleurstoffen in schoollunches te verbieden en kunnen voedselbonnen binnenkort niet meer worden ingewisseld voor frisdrank of snoep.

Tegelijk met fluoride verbiedt Utah ook verschillende kunstmatige toevoegingen in voedsel. Robert F. Kennedy jr. maakte maandag hummus tijdens een bezoek aan de plaatselijke universiteit.

Foto Jim Urquhart/Reuters

Gricius duidt zichzelf aan als ‘crunchy’. Een geuzennaam – verwijzend naar granola – van Amerikanen die gezonder willen leven en kritisch zijn over de macht van voedselbedrijven (Big Food), die de bevolking dik en ongezond maken, en van farmaceuten (Big Pharma) die het land expres ziek zouden maken. Ze houdt in haar tuin negen eenden voor eieren en heeft een hok vol konijnen voor hun vlees. „Ik was al crunchy voordat RFK het was”, zegt ze.

Hoewel ze het haar eigen vijf kinderen niet geeft, ontkent Gricius niet dat er „mogelijk voordelen” aan fluoride zitten. „Ik ben er niet tegen en zie in dat er mogelijk voordelen aan zitten.” Haar wetsvoorstel moet het dan ook makkelijker maken om fluoridetabletjes te krijgen bij de apotheek.

Voor de Republikeinse politica draait de kwestie bovenal om ‘medische vrijheid’. „De overheid zou nooit aan massamedicalisering mogen doen. Burgers horen de keuzevrijheid te hebben wat ze in hun lichaam stoppen.”

Met nipte steun ingevoerd

Haar Republikeinse partijgenoot Lorene Kamalu is minder enthousiast over het fluorideverbod. Zij is lokaal bestuurder in Davis County en die gemeente stemde begin deze eeuw bij referenda tweemaal voor het toevoegen van fluoride aan het drinkwater, zij het met nipte marges. „Het is een beleidsdilemma”, vertelt ze in haar werkkamer.

Fluoridering werd twintig jaar geleden zeker niet met een landslide aangenomen. „De mensen die er niet voor gekozen hebben, worden er wel mee opgezadeld. Die zijn gedwongen het te nemen of alternatieven te zoeken, zoals dure filters of flessenwater. Je kan dit nu eenmaal niet per huishouden regelen.”

Aan de andere kant, zegt ze, „is het wel goed voor de samenleving als geheel. Kinderen kunnen hier niet zelf voor kiezen. En zeker in de lagere inkomensgroepen zijn er veel gezinnen die niet elk halfjaar naar de tandarts gaan.” Haar eigen man is huisarts en ze komt uit een familie van wetenschappers. „Ik weet dus dat voorkomen beter is dan genezen. Het is een slimme investering om er vroeg bij te zijn.”

Zij en haar twee medebestuurders, allen Republikeinen, hadden de kwestie liever opnieuw aan de kiezers in hun county voorgelegd. Ook juicht ze het toe dat er opnieuw naar mogelijke schadelijke bijwerkingen wordt gekeken, zoals een federale rechter in Californië vorig jaar opdroeg in een rechtszaak die fluoride-tegenstanders hebben aangespannen tegen het federale milieuagentschap EPA. Die tussenuitspraak wordt door hun beweging sindsdien opgevoerd als sluitend bewijs dat fluoride inderdaad schadelijk zou zijn.

Dat de in Utah almachtige Republikeinen hier niet op wilden wachten en nu op staatsniveau voor iedereen hebben beslist, doet Kamalu soms twijfelen of ze nog bij de goede partij zit. Zeker nu die ook landelijk scepsis over de wetenschap als electoraal wapen inzet. „Onze regering is er nu een van chaos en verwarring. Van ontwrichting. Ik vind dat eng.”

Meer gaatjes

Lorna Kolci is nog veel kritischer over de „wappiewetgevers” in haar staat, vertelt de programmadirecteur van de Utah Oral Health Coalition thuis in haar open keuken. Deze tandzorglobbyclub kreeg de afgelopen maanden amper gehoor bij de volksvertegenwoordigers. „Ze waren totaal niet geïnteresseerd in onze mening. Ze wilden gewoon kunnen doen wat ze allang besloten hadden.”

Het zal een jaar of twee duren voordat de gevolgen zichtbaar worden in kindergebitten, voorspelt ze. „Vooral kinderen in de voorschoolse leeftijd zullen meer zorg nodig hebben. Gemiddeld één extra gaatje per jaar.” En deze toename van tandbederf zal nog decennia nawerken voorspelt ze. „Dit worden later veel meer wortelkanaalbehandelingen.”

Tijdens de inspraakrondes wezen de tegenstanders van fluoride in kraanwater op de financiële kosten van het toevoegen. Kolci grapt daarover cynisch dat tandartsen zakelijk zullen profiteren van het fluorideverbod, omdat er veel meer vraag naar hun diensten komt. „Uiteindelijk zal de staat veel duurder uit zijn. Ook omdat er geen geld is uitgetrokken voor extra voorlichting.”

Het zijn juist de mensen die fluoride het meest nodig hebben, aan wie het nieuws over de nieuwe wet voorbij zal gaan, voorziet Harvey. Zo zegt Veronica Chávez (41), die net twee gaatjes heeft laten vullen, in Harveys wachtkamer desgevraagd voor het eerst over fluoride te horen. Ze weet al helemaal niet dat het over een maand niet langer uit de kraan komt.

Van haar baan bij McDonald’s kan ze geen zorgverzekering betalen, maar haar zoon (7) en dochter (14) zitten gelukkig in een ziekenfonds van de staat. Ze gaan twee keer per jaar op controle en hun tanden krijgen dan ook een fluoridebehandeling. Maar zeker voor haar jongste zou het goed zijn als hij ook fluoride in zijn systeem krijgt. Chávez heeft geen idee hoe ze daar aan zou kunnen komen. „Moet ik dan nu een recept halen?”

Zigzagbeleid elders

In Nederland en andere Europese landen werd fluoride, net als in de VS, na de Tweede Wereldoorlog aan het drinkwater toegevoerd. Begin jaren zeventig verbood de Hoge Raad dit. Nederland heeft gekozen voor zelfbeschikking – veel tandpasta bevat fluoride. Ook is tandheelkundige zorg in Nederland veel ruimer beschikbaar.

In Noord-Amerika werd de lokale beëindiging van fluoridering de afgelopen jaren soms weer teruggedraaid, toen de negatieve gevolgen bleken. In de wetenschap wordt vaak verwezen naar het voorbeeld van de Canadese stad Calgary die fluoridering tien jaar na afschaffing weer invoerde omdat de tandbederf te sterk toenam. Ook de Amerikaanse stad Buffalo – waar een hoge gemeenteambtenaar op eigen houtje besloot fluoride jarenlang stilzwijgend niet meer toe te laten dienen – voegt het weer toe. In totaal krijgt circa driekwart van de Amerikanen kraanwater met fluoride.

Directeur Scott Paxman van het lokale waterbedrijf staat „neutraal” in deze discussie: „Ik doe wat er politiek besloten wordt.” Maar op een professioneel niveau is hij blij binnenkort van de fluoridering af te zijn, vertelt hij in het kantoor van zijn Weber Basin Conservancy District aan de rand van Salt Lake City. „Het is extreem bijtend spul. En omdat we een gebied bedienen waar sommige steden wel fluoride krijgen en anderen niet, moeten we het op negen verschillende verdeelstations toevoegen, in plaats van in onze hoofdstation. Het is best een gedoe, kostbaar, met veel inspecties en veiligheidsmaatregelen.”

Zijn werknemer Josh Hogge laat in zo’n verdeelhuisje zien hoe dat er aan toegaat. Een enorm vat hexafluorkiezelzuur (H₂SiF₆) vult een kleinere dagtank die dit weer via een verdeelpomp in de waterleiding brengt. Zo vindt de fluoride verdund zijn weg naar duizenden kranen. „Kijk naar de roestuitslag”, wijst Hogge naar een groenige leidingkop. „Dat is alleen al van de gassen die vrijkomen.”

Deze laatste weken voordat het verbod ingaat, gebruikt het waterbedrijf om de laatste restjes weg te pompen, zodat er straks niet teveel chemisch afval hoeft te worden afgevoerd. Maar Paxman laat de verdeelinstallaties verder wel staan, zegt hij. „We doen ze in de mottenballen. De politiek kan over een paar jaar misschien weer anders beslissen.”

Utah als voorland

Op een persconferentie maandag aan de universiteit van Salt Lake City blijkt echter hoezeer Utah voorland kan zijn voor de rest van de Verenigde Staten. Minister Kennedy is samen met EPA-directeur Lee Zeldin bij de Republikeinen op bezoek geweest om samen hun drie MAHA-wetten te vieren. De minister roemt Utah om zijn voortrekkersrol: „Ik hoop dat veel meer staten zullen volgen.”

Kennedy was voor Trump cruciaal in het terugwinnen van vooral moeders uit voorsteden die bezorgd zijn over hun kinderen, wijst electoraal onderzoek uit. Hij besteedt dan ook een deel van zijn praatje aan het opsommen van een lange lijst gezondheidsproblemen onder kinderen en jongvolwassenen: van dalende testosteronspiegels bij puberjongens, de achteruit hollende kwaliteit van hun sperma, almaar jonger menstruerende meisjes en eerder „nooit voorkomende kankersoorten bij twintigers”.

Volgens Kennedy is er „overweldigend wetenschappelijk bewijs” dat fluoride tot een lager IQ leidt. „En we hebben juist alle hersenkracht nodig om de problemen in dit land aan te pakken.” Hij voorziet dat het schrappen van fluoride „hetzelfde positieve effect zal hebben als het weren van lood uit benzine”.

Tandarts Sarah Harvey heeft een langere lunchpauze genomen om met tientallen anderen te protesteren buiten het campusgebouw waar Kennedy spreekt. Ze had een ontwerp voor een protestbord gemaakt, dat ze uiteindelijk niet heeft uitgeprint. In haar kantoortje liet ze het zien op haar beeldscherm. Een foto van een lachende Kennedy met één missende voortand en de tekst: ‘Make America Toothless Again.’

Delen





Mail de redactie