Alexandra van Huffelen, bestuursvoorzitter, had het nog zo geprobeerd. Bij de ingang van de Nijmeegse collegezaal waar gedebatteerd zou worden over de banden van de Radboud Universiteit met Israël, stond ze maandag klaar om studenten te verwelkomen met een praatje en een handdruk. Hun protestborden moesten ze in de hal laten. Dit zou een discussie worden, geen protest.
Maar hoe discussieer je over genocide? Eenmaal in de zaal stuiten Van Huffelen en twee andere bestuursleden op een muur van wantrouwen bij de ongeveer 150 studenten en docenten. Er is nu wel genoeg gepraat, is de teneur. Het advies van een interne commissie aan het bestuur om de banden met twee Israëlische instellingen op te schorten is te laat en te weinig, vinden studenten.
Binnen een halfuur ontploft de strakke opzet van de bijeenkomst – kort spreken, niet meer dan vijf zinnen, luisteren – in het gezicht van de moderator. Hij maant twee studenten „binnen tien tellen” een binnengesmokkeld spandoek (‘Cut all ties with genocide’) weer op te rollen. We doen het in deze bijeenkomst met woorden, zegt hij. Dit zijn onze woorden, werpen zij tegen.
Binnen een half uur ontploft de strakke opzet van de bijeenkomst in het gezicht van de moderator.
De impasse die volgt, is het begin van het einde. Doe het dan voor mij, vraagt een oudere docent aan de studenten met het spandoek. Hij wil verder met het debat – maar maakt de fout de studenten aan te spreken als „meisjes”. Boegeroep klinkt – het einde is nu echt in zicht.
Nadat de moderator heeft afgehamerd, volgen gemor en een kort spreekkoor („Radboud schande, bloed aan je handen”). De bijeenkomst, bedoeld om ‘input’ te krijgen van studenten en medewerkers, mondt uit in wederzijdse ergernis en frustratie. En dan viel dit nog mee, zegt een beveiliger. Vorige keer gingen mensen op de grond liggen.
Turbulent
De Radboud Universiteit is een van de universiteiten die al ruim een jaar worstelen met de gevolgen van de Gaza-oorlog voor hun morele opstelling en functioneren. Studenten en activisten, onder wie veel internationals, eisen dat alle banden met Israël worden verbroken. Universiteiten die dat niet doen vinden ze „medeplichtig aan genocide”. Vaak wordt daarbij verwezen naar het werk van onderzoekers als de Israëlische Maya Wind, die beschrijft dat universiteiten in het land nauw verbonden zijn aan het leger en daarmee aan de repressie van de Palestijnen.
Afgelopen voorjaar bereikten de protesten een hoogtepunt. In Amsterdam werden universiteitsgebouwen bezet en door de mobiele eenheid ontruimd. Ook in Nijmegen verrees een tentenkamp, werden protestmarsen gehouden en gebouwen bezet. Dat het universiteitsbestuur in Amsterdam een beroep deed op de politie om een eind te maken aan de bezettingen, wekte grote woede.
Aanvankelijk reageerden universiteiten vooral defensief op de turbulentie. In een open brief lieten de rectors in juni weten niets te zien in het „isoleren” van Israëlische wetenschappers. Zolang een „open debat” mogelijk was, zagen ze geen reden de samenwerking „te heroverwegen of te verbreken”. Banden met een heel land verbreken, was hoe dan ook niet aan de orde. Dat zouden universiteiten alleen doen als de rijksoverheid dat opdroeg, zoals met Rusland na de invasie van Oekraïne.
Lees ook
Van Mexico-Stad tot Gent, van Sevilla tot Melbourne: overal tentjes voor Gaza en tegen banden met Israël
Genocide
Die afwijzing hield niet lang stand. Onder druk van de protesten, maar ook door de escalatie van de oorlog en de aanklacht wegens genocide tegen Israël door het Internationaal Gerechtshof in Den Haag, maakten enkele universiteiten bekend hun samenwerking met Israëlische instellingen alsnog onder de loep te nemen. Commissies zouden die toetsen aan ethische richtlijnen en adviseren over mogelijke stappen.
Samenwerking met instellingen in ‘gevoelige’ landen stond in een andere context al op de agenda, sinds het laatste kabinet-Rutte aandacht vroeg voor ‘kennisveiligheid’ en de sociale veiligheid van academici.
Wat heeft het opgeleverd? De resultaten druppelen afgelopen maanden binnen en geven een gemengd beeld. De Universiteit van Amsterdam liet weten de uitwisseling met de Hebrew University in Jeruzalem – die feitelijk al stillag door de oorlog – nu ook formeel te stoppen. Dat gebeurde op advies van een ethische commissie om te voorkomen dat studenten betrokken zouden worden bij de schending van mensenrechten. De Hebrew University verzorgt ook colleges voor militairen. Na „mitigerende” maatregelen zou de uitwisseling kunnen worden hervat.
Ook Tilburg University, waar vorig jaar omvangrijk werd geprotesteerd, kreeg dat advies, grondig uitgewerkt door een eigen commissie. Het bestuur nam de adviezen niet over en zei eerst in gesprek te willen met de Israëlische partners – tot woede van studenten en activisten.
Het bestuur in Tilburg zei eerst in gesprek te willen met de Israëlische partners – tot woede van demonstrerende studenten
Nieuwe inzichten heeft dat in het openbaar nog niet opgeleverd. In een open brief eisten 263 studenten, docenten en alumni vorige week opnieuw dat de universiteit de banden met Israël verbreekt. Door te talmen zou de universiteit zich medeplichtig maken aan de „genocidale vervolging van het Palestijnse volk”.
In Nijmegen concludeerde een adviescommissie dat de banden met de Hebrew University en de universiteit van Tel Aviv moesten worden opgeschort, opnieuw vooral wegens hun relatie met het leger. Of het bestuur dat advies opvolgt, moet komende weken blijken, voor veel van de studenten die maandag op het debat afkwamen, gaat het advies lang niet ver genoeg. Zij eisen een onmiddellijke boycot, waar de BDS-beweging (boycot, divestment, sanctions) tegen Israël zich voor inzet.
Internationalisering
Universiteitsbestuurders zitten nu klem tussen de eisen van pro-Palestijnse studenten en docenten – die steun putten uit internationale rapportages over genocide in Gaza – en hun eigen wens de universiteit te vrijwaren van politiek activisme. De klassieke strategie van ‘repressieve tolerantie’, die werkte bij het studentenoproer in de jaren zeventig, lijkt niet bestand tegen de morele woede over de Gaza-oorlog. Wie genocide aan de kaak wil stellen, bleek bij het non-debat in Nijmegen, is niet te apaiseren met nog meer ‘inspraak’. Ook de internationalisering van de universiteit speelt mee: de wereld is de academie binnengekomen.
Inmiddels kunnen activistische studenten zich opmaken voor een volgende confrontatie. Het kabinet heeft besloten een Taskforce Antisemitismebestrijding in te stellen, die de veiligheid van Joodse studenten op de campus moet bevorderen, maar ook voorstellen moet doen voor „het weren van antisemitische sprekers op hogescholen en universiteiten”. Als voorbeeld dienen Amerikaanse universiteiten als Harvard, waar taskforces al adviseerden over het bestrijden van antisemitisme op de campus. Dat heeft geleid tot strengere regels voor protesten aan sommige universiteiten.
De Nederlandse taskforce, geleid door voormalig predikant, ex-CNV-voorzitter en oud-commissaris van de koning in Zuid-Holland Jaap Smit, komt deze maand voor het eerst bij elkaar, aldus een woordvoerder. In de taskforce hebben ook afgevaardigden zitting van het Centraal Joods Overleg, de NS (wegens demonstraties in stations) en de politie.
Argusogen
En Israël? De worsteling van Nederlandse universiteiten wordt daar met argusogen gevolgd. Het Nederlandse Institute for Advanced Studies (NIAS) in Amsterdam, dat liet weten niet meer te willen samenwerken met Israëlische instellingen, ontving per kerende post een advocatenbrief namens de Israëlische universiteiten die dreigden met juridische stappen wegens „discriminatie”.
Zo ver is het met de universiteiten nog niet gekomen. De rector van de Hebrew University, Tamir Sheafer, laat weten dat hij per brief bezwaar heeft gemaakt tegen de stappen van de Universiteit van Amsterdam en het advies aan het bestuur van de Radboud Universiteit.
Intussen volgt Israël de worsteling met argusogen en dreigt soms met juridische stappen
Sheafer onderstreept in die brieven dat de Hebrew University wel lesgeeft aan militairen, maar haar onderwijs autonoom invult en geen rekenschap aflegt aan het leger of het ministerie van Defensie. „Dat had kunnen worden opgehelderd als het ons was gevraagd”, schrijft hij. Sheafer vindt dat toegeven aan eisen voor een boycot van zijn instelling zou neerkomen op „zwichten voor intimidatie en discriminatie”.
In Nijmegen blijft maandag een rijtje kartonnen protestborden achter in de hal. Tegen genocide, tegen banden met Israël en tegen de „lafaards” van het bestuur.
Lees ook
Een allegaartje van actiegroepen en ‘toolkits’ uit de VS: zo kwam het studentenprotest in Amsterdam tot stand
