Gemeenten die te weinig aan asielopvang doen, worden ‘beloond’ terwijl de opgave voor voortvarende gemeentes nog groter wordt

Het aantal asielzoekers dat in Nederland wordt toegelaten, is sinds de zomer van vorig jaar hard gedaald. Waar voorheen meer dan 80 procent van de eerste asielaanvragen werd ingewilligd, krijgt sinds halverwege vorig jaar 65 procent een verblijfsvergunning.

Immigratiedienst IND schrijft de plotselinge daling van het aantal ingewilligde asielaanvragen toe aan verschillende oorzaken. Een is een nieuwe werkwijze, waardoor de IND aanvragen strenger toetst. Vluchtelingen moeten meer moeite doen om hun asielverhaal te onderbouwen en moeten vaker aantonen dat zij persoonlijk gevaar lopen in hun herkomstland. „We denken dat deze nieuwe werkwijze van invloed kan zijn geweest op het inwilligingspercentage, maar we hebben er geen onderzoek naar gedaan”, zegt een IND-woordvoerder.

Een andere oorzaak is volgens de dienst een aanpassing van het landenbeleid. Irak en Jemen werden vorig jaar voor bepaalde groepen veiliger verklaard, waardoor mensen uit die landen minder gemakkelijk asiel krijgen verleend.

De IND voerde in de zomer van 2024 een nieuwe werkwijze door. Dat werd gedaan door demissionair staatssecretaris Eric van der Burg (VVD), vlak voordat het kabinet-Schoof aantrad. Aanleiding vormde politieke druk. De Tweede Kamer vond het Nederlandse inwilligingspercentage te hoog. Die lag eerder op 85 procent, terwijl in Europa gemiddeld de helft van de eerste asielaanvragen wordt ingewilligd. In een motie eiste de Kamer in 2023 nieuw toelatingsbeleid, waarin „de bewijslast zoveel mogelijk bij de asielzoeker” zou liggen.

Risicogroepen

In de nieuwe methode moeten asielzoekers meer doen om geloofd te worden door de IND. Als ze bijvoorbeeld geen identiteitsdocumenten bij zich hebben, moeten ze daar een goede reden voor aandragen. Anders kan hun aanvraag worden afgewezen.

Daarnaast is het beleid voor ‘risicogroepen’ aangescherpt. Zo kreeg bijvoorbeeld een journalist uit Rusland gemakkelijker een verblijfsvergunning, omdat werd aangenomen dat diens hele groep gevaar loopt. In het nieuwe beleid zou een journalist uit Rusland dat alsnog individueel moeten aantonen.

De nieuwe werkwijze leidt volgens de IND tot betere beslissingen. „Waar onze besluiten eerder een opsomming waren van diverse argumenten, wordt nu duidelijker gezegd: dít is waarom wij afwijzen”, aldus een woordvoerder.

Als je geen voorrang meer geeft aan een groep die je voorheen grotendeels inwilligde, gaat dat percentage naar beneden

Er is ook kritiek. Vluchtelingenwerk volgt de uitwerking van het nieuwe beleid via haar netwerk van asieladvocaten. Volgens de ngo is door de werkwijze sprake een „veel strengere toets”, waar echte vluchtelingen het slachtoffer van worden. „Soms wordt een aanvraag op basis van een ontbrekend document niet verder behandeld”, zegt Myrthe Wijnkoop van Vluchtelingenwerk. „Terwijl dat niets hoeft te zeggen over de geloofwaardigheid van de vluchteling.”

Als voorbeeld noemt Wijnkoop de afwijzing van een alleenstaande moeder uit Jemen met vijf jonge kinderen. De vrouw vreesde voor eerwraak en wilde haar kinderen beschermen tegen besnijdenis – in het gebied waar haar ex-man vandaan komt, is vrouwenbesnijdenis aan de orde van de dag. Terwijl de IND haar verhaal in grote lijnen gelooft, werd de aanvraag afgewezen om procedurele redenen. Onterecht, oordeelde de rechter onlangs: de IND had tal van relevante omstandigheden niet meegewogen.

Landenbeleid

Een andere reden voor het dalende inwilligingspercentage is het aangepaste landenbeleid. Tot halverwege vorig jaar kregen bijvoorbeeld christenen en jezidi’s uit Irak makkelijker asiel verleend. Omdat ze niet langer gelden als ‘kwetsbare minderheidsgroepen’, is dat lastiger geworden. Ook voor Jemen is het beleid aangepast. Hoewel de situatie daar nog altijd onstabiel is, neemt de IND niet langer aan dat alle Jemenieten gevaar lopen.

De IND wijst nog op een andere factor die het inwilligingspercentage zou drukken. Eerder gaf de dienst voorrang aan aanvragen van Syriërs, die vrijwel standaard werden ingewilligd. Rond de zomer van vorig jaar stopte de IND daarmee. „Als je geen voorrang meer geeft aan een groep die je grotendeels inwilligt, dan gaat je inwilligingspercentage naar beneden”, zegt de IND-woordvoerder.

Sinds de val van het Assad-regime neemt de IND helemaal geen beslissingen meer over asielaanvragen van Syriërs.

Delen

Mail de redactie

In de hoek op de eerste verdieping van de bieb is geen boek te bekennen – maar daar komen de heren aan het tafeltje dan ook niet voor. John van Berkel (70) staart naar het schaakbord, geduldig wachtend op de zet van zijn tegenspeler. „We zijn inmiddels aan elkaar gewaagd”, zegt Fred (83) – hij wil alleen met voornaam in de krant.

De mannen komen hier „één à twee keer” per week. „Dat valt nog wel mee, hoor”, zegt John. „Sommige mensen komen elke dag.”

„Je komt heel wat schaakverslaafden tegen”, beaamt Fred, die hier „haast iedereen” kent. Wat hem betreft is het „de mooiste ontmoetingsplek van Rotterdam”. „Ik kom vooral naar de bibliotheek om mensen te ontmoeten. Vooral jongere mensen. Als ik een goed gesprek heb, is schaken niet zo belangrijk.”

De stadsbibliotheek van Rotterdam trekt jaarlijks zo’n 2,5 miljoen bezoekers, verspreid over 23 vestigingen door de stad. Toch ziet ook een aanzienlijk deel van de inwoners de bibliotheek nooit vanbinnen. Ze hebben het geld niet of weten simpelweg niet wat de bieb te bieden heeft.

Om hen over de streep te trekken, zet Rotterdam een uitzonderlijke stap: per 1 mei kunnen alle inwoners gratis lid worden van de bibliotheek. Wie een boek te laat inlevert, wordt daarnaast niet meer beboet. „In bibliothekenland een langgekoesterde wens”, aldus Alice Vlaanderen, directeur van Bibliotheek Rotterdam.

Laaggeletterd

Gidsend door de Centrale Bibliotheek aan de Hoogstraat ziet Vlaanderen „de wereld samenkomen”. Jongeren zitten verdiept in het scherm van hun laptop, ouders lezen hun kinderen voor, maar bezoekers krijgen ook hulp bij hun belastingaangifte of een WhatsApp-snelcursus.

„Als je hier een tijdje gaat zitten”, zegt Vlaanderen, „zie je mensen uit alle lagen van de stad. Maar we denken dat dat nog beter kan.” De gemeente krijgt namelijk „veel signalen dat mensen de bibliotheek nog niet laagdrempelig genoeg vinden”, zegt cultuurwethouder Said Kasmi (D66) in zijn werkkamer in het stadhuis. „Terwijl het bij uitstek een plek is waar iedereen een boek moet kunnen lezen, een cursus volgen, andere mensen ontmoeten.”

Laaggeletterdheid ga je maar op één manier tegen: door veel te oefenen en veel te lezen

Onlangs nog: een lerares die van een kind had gehoord dat haar moeder niet naar de bieb wilde vanwege een openstaande boete. Vlaanderen: „Dat gebeurt echt regelmatig.”

„Een hoop Rotterdammers hebben te maken met armoede”, zegt Kasmi. „Dan is een boete of lidmaatschapsgeld een te hoge drempel.” Hij wijst erop dat een op de vijf Rotterdammers laaggeletterd is – dat is ruim boven het landelijk gemiddelde (12 procent). „Laaggeletterdheid ga je maar op één manier tegen: door veel te oefenen en veel te lezen.”

Twintigduizend

Met het gratis lidmaatschap kunnen leden maximaal zes boeken per jaar lenen. Wie meer wil, moet voor 4 euro per maand een aanvullend abonnement afsluiten.

De wethouder verwacht niet dat dit mensen alsnog ervan weerhoudt om lid te worden. Het grootste deel van het aanbod van de bibliotheek ís bovendien al gratis, zegt Kasmi. „Het doel is mensen überhaupt de bieb in te krijgen. Als je eenmaal binnen bent, zijn er ook allerlei andere voorzieningen en faciliteiten. Maar mensen weten dat niet eens.”

De vraag is of de bibliotheek het bredere publiek bereikt dat ze hóópt te bereiken. Vlaanderen: „Ik wil niet zeggen dat het een makkie is, maar we hebben wel veel contact met scholen, huisartsen, kinderdagverblijven. Mede via hen willen we dit onder de aandacht brengen, bijvoorbeeld door folders neer te leggen.”

De doelstelling is ambitieus: de bibliotheek denkt, op basis van een pilot, twintigduizend nieuwe leden binnen te kunnen halen – 20 procent van het huidige bestand. De kosten (onder meer voor de inkoop van boeken) worden volgens de wethouder gedekt door „een combinatie van onze eigen subsidie en die van het Rijk”.

Leeftijdsgrens

In Nederland is een lidmaatschap van de bibliotheek tot aan de achttiende verjaardag gratis. Dan volgt doorgaans een e-mail met een felicitatie en de boodschap dat het lidmaatschap voortaan geld kost. Om te voorkomen dat jongeren afhaken, verhoogt een groeiend aantal gemeenten de leeftijdsgrens van het gratis lidmaatschap.

In Spijkenisse, een van de voorlopers op dit gebied, is een lidmaatschap sinds 2018 tot dertig jaar gratis. Met succes: het leverde de bibliotheek vijfduizend leden op, zegt directeur Victor Thissen. „We kregen veel meer jongeren over de vloer die hier een kop koffie kwamen drinken of studeren.”

We kregen veel meer jongeren over de vloer die hier een kop koffie kwamen drinken of studeren

Rotterdam hoopt dat andere gemeenten volgen. En wil een signaal afgeven aan politiek Den Haag, waar de btw-verhoging op boeken nog altijd in de lucht hangt – het door het kabinet toegezegde alternatief ontbreekt vooralsnog. „Dit is ook een beetje een reactie daarop”, aldus Kasmi.

De bibliotheek zegt het effect op de leden- en bezoekersaantallen te willen monitoren. „Ik denk niet dat een gratis lidmaatschap het panacee is”, zegt Vlaanderen. „Maar ik denk wel dat het helpt om een groep binnen te krijgen. En hopelijk worden ze dan verleid om eens een boek te lezen.”

Delen

Mail de redactie