N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Jaarverslag Aftredend bestuursvoorzitter Frans van Houten ontvangt voor het afgelopen jaar een salaris van 1,75 miljoen euro, waaronder 450.000 euro aan bonussen.
Philips ziet af van de bonussen voor topbestuurders over vorig jaar. Dat blijkt uit het jaarverslag van Philips dat dinsdag werd gepubliceerd. De raad van commissarissen en het bestuur zouden gezamenlijk tot deze beslissing zijn gekomen. Alleen de vertrokken bestuursvoorzitter Frans van Houten wil zijn bonussen niet afstaan.
Voor het afgelopen jaar ontvangt Van Houten, officieel nog tot en met april in dienst bij het bedrijf, een salaris van 1,75 miljoen euro, waaronder 450.000 euro aan bonussen. Vorig jaar hield de Philips-top nog vast aan het bonusbeleid, ondanks felle tegenstand van aandeelhouders. Topbestuurders hebben normaal gesproken recht op een bonus in cash, maar ook een bonus in aandelen die over een langere termijn geldt. Van beide bonussen zien de drie andere topbestuurders van het bedrijf, in tegenstelling tot Van Houten, af.
Bestuursvoorzitter Roy Jakobs spreekt van een „zeer teleurstellend jaar” voor zijn bedrijf. Philips voerde zowel in oktober als afgelopen maand ontslagrondes en een reorganisatie door. 10.000 mensen zouden daardoor de komende jaren hun baan verliezen. Het was ook een jaar waarin de zaak met de slaapapneu-apparaten Philips bleef achtervolgen. Naar eigen zeggen wil Jakobs met het bedrijf „in 2023 dringend maatregelen nemen om de patiëntveiligheid en -kwaliteit te versterken”.
„Wie had dat gedacht? „Stemmen blijkt te werken. Het is echt.” Alle twijfels die Joe Rogan had over de integriteit van de Amerikaanse presidentsverkiezingen lijken als sneeuw voor de zon verdwenen. Tijdens de verkiezingscampagne liet hij Donald Trump nog uitgebreid en zonder tegengas vertellen over de nooit bewezen fraude die tijdens de presidentsverkiezingen van 2020 zou zijn gepleegd. Rogan heeft zijn vertrouwen terug na de overtuigende overwinning van Trump, vertelde hij in de eerste aflevering na de verkiezingen van The Joe Rogan Experience. Of in ieder geval deed Trump het zo goed dat valsspelen door de Democraten onmogelijk was („Too big to rig”).
Als best beluisterde podcaster ter wereld, tevens komiek en vechtsportcommentator, heeft de 57-jarige Joe Rogan grote invloed. Zijn podcast-aflevering met Trump werd genoemd als belangrijk in diens overwinning. Bijzonder, want tot voor kort noemde Rogan zichzelf nog „politiek dakloos”. En politiek gezien valt hij inderdaad lastig te definiëren. In 2020 sprak hij nog zijn steun uit voor de progressieve senator Bernie Sanders. In de eindfase van de recente verkiezingen vond hij pas zijn politieke thuis bij de Republikeinse partij van Trump. In de laatste dagen van de campagneperiode ontving hij naast Trump ook vicepresident J.D. Vance en Elon Musk, techmiljardair en Trump-vertrouweling .
Met die optredens probeerden de Republikeinen jonge mannen te bereiken. Rogan zelf volgde de uitslagenavond met bevriende komieken die vaak ook hun eigen populaire podcasts hebben. Ook Tony Hinchcliffe was erbij, de man die onder vuur kwam te liggen door Puerto Rico tijdens een verkiezingsrally van Trump een „drijvende hoop afval” te noemen.
Het publiek van de podcast bestaat volgens onderzoek voor 81 procent uit mannen, waarvan 50 procent jonger dan 35 jaar. Een directie link tussne de overwinning en Rogans podcast is nog niet gemaakt, maar uit exit polls blijkt dat Trump meer jonge mannen achter zich kreeg dan tijdens de vorige verkiezingen. De show van Rogan was niet de enige ‘bro-podcast’ waar Trump te horen was: de komende president ging onder meer ook langs bij komiek Theo Von, wetenschapper Lex Fridman en influencer Logan Paul.
Vlak voor de verkiezingsdag sprak Rogan officieel zijn steun uit voor Trump via X, het platform van Musk. De endorsement was geen verrassing voor iedereen die de recente aflevering met Trump had beluisterd. Daar sprak Rogan zijn waardering uit voor zijn gast en gaf hij hem alle ruimte om zijn bekende verhalen over fraude te vertellen. Geregeld was het ook een amusant gesprek. Op een gegeven moment doet Trump alsof hij niet weet waarom hij tijdens zijn presidentschap constant media-aandacht kreeg. „Omdat je veel wilde shit zei”, antwoordt Rogan droogjes. De twee hadden het in drie uur over UFC-vechters, ufo’s, falende media, windmolens en de moord op John F. Kennedy. Rogan is naast Musk-fan ook groot fan van Robert F. Kennedy jr., het neefje van de vroegere president die aanhanger is van complottheorieën over vaccins en mogelijk die minister van Volksgezondheid wordt in de komende regering Trump.
Linkse libertair
De gespierde, kaalgeschoren Joe Rogan (Newark, 1967) was al vroeg geïnteresseerd in vechtsporten, hij was taekwondo-kampioen en amateur-kickbokser. Zij sportschoolvrienden overtuigden hem om het als komiek te proberen. Van huis uit is hij links. „Mijn ouders waren hippies, zo ben ik opgevoed”, zei hij recent in zijn podcast. Volgens hem stond links vroeger voor vrijheid van meningsuiting en is dat nu niet meer zo. ‘Identiteitspolitiek’ en ‘censuur’ hebben hem een andere kant opgeduwd. Ook in het gesprek met Trump spreekt hij over „woke bullshit” waar jongeren volgens hem nu tegenin gaan. Zijn uitspraken plaatsen hem in de libertaire hoek.
Rogan begon eind jaren tachtig als stand up-comedian in Boston. Na een tijdje in New York vertrok hij naar Los Angeles en kwam zijn showbizzcarrière op gang. Hij kreeg een rol in de comedyserie NewsRadio, waarin hij vijf seizoenen een klusjesman bij een fictieve nieuwsradiozender speelde. Zijn personage was nar iegen zeggen een ietwat uitvergrote versie van zichzelf, inclusief interesse in complottheorieën. Later werd hij presentator van Fear Factor, een spelprogramma waarin mensen heftige fysieke uitdagingen moesten ondergaan. In 1997 begon hij als commentator van vechtsportorganisatie UFC. De kooigevechten van UFC zijn inmiddels razend populair. Hij raakte bevriend met de baas van UFC, Dana White, die tevens een vertrouweling is van Trump.
Lees ook
Dana White: de vechtsportpromotor die cruciaal was in Trumps campagne
Rogan presenteert zijn podcast sinds eind 2009. Grote ambities had hij niet, zei hij in een andere podcast: „Luister naar mijn eerste aflevering. We waren knetterstoned en hadden duizend luisteraars”. Maar hij was er vroeg bij en door de jaren heen bouwde een groot publiek op: op streamingdienst Spotify heeft hij 14,6 miljoen volgers, op YouTube 18,4 miljoen. Hij had tussen september 2020 en februari 2024 een exclusief contract met Spotify.
Controversieel
Al snel ontstond er controverse toen hij desinformatie over de coronapandemie en vaccins deelde. Muzikant Neil Young liet zijn muziek uit protest van de dienst verwijderen. Spotify sloot een nieuwe overeenkomst met Rogan, maar zonder exclusiviteit. The Joe Rogan Experience is sindsdien ook in zijn volledigheid te beluisteren via onder meer Apple Music, X en YouTube.
In februari 2022 verwijderde Spotify zeventig oude afleveringen van The Joe Rogan Experience nadat een compilatie online verscheen waarin Rogan het n-woord gebruikt. Op Instragram bood hij daarvoor excuses aan: „Er zijn veel dingen uit oude afleveringen van mijn podcast waarvan ik zou willen dat ik dat nooit had gezegd.”
Afleveringen van zijn podcast duren meestal meer dan drie uur en gaan over allerlei onderwerpen, zolang de presentator het maar interessant vindt. Cannabis, paddenstoelen, bodybuilding, buitenaards leven, geestelijke gezondheid, het kan allemaal ter sprak komen. Naast collega’s uit de comedy-wereld ontvangt hij gasten uit allerlei vakgebieden. Zo was onlangs de Britse natuurkundige en tv-persoonlijkheid Brian Cox te gast om te praten over het heelal. Eerder ontving hij onder meer filmregisseur Quentin Tarantino, klokkenluider Edward Snowden en zangeres Miley Cyrus. De gesprekken zijn vaak ontspannen, Rogan ademt rust uit. Mede door de lange duur voelt het alsof je meeluistert bij interessante, soms onnavolgbare kroeg-gesprekken. Vijandig wordt het bijna nooit, ook omdat Rogan zichzelf niet als interviewer ziet. Hij wil vriendelijke gesprekken voeren met gasten die zichzelf zijn.
Voor nu ziet Rogan de toekomst rooskleurig in, vertelde hij in een van de afleveringen na de verkiezingen. „We hebben een kans om echte verandering teweeg te brengen”.
Terwijl Den Bosch zich opmaakte voor de viering van de elfde van de elfde, barstte dit weekend ook festival November Music voor nieuwe muziek los. Op talloze plekken in de stad vinden deze week zo’n honderd concerten plaats, waaronder enkele doorlopende installaties. Tot en met volgend weekend biedt November Music onder meer premières van Enno Poppe en Laura Bowler, optredens van de legendarische bassist Dave Holland en festivalartiest Elisabeth Hetherington én occulte elektronica van Animistic Beliefs.
November Music trapt al jaren af met een gloednieuw Bosch Requiem, speciaal voor de gelegenheid geschreven door een Nederlandse componist. Het idee van de traditionele dodenmis wordt daarbij behoorlijk opgerekt, wat doorgaans boeiende stukken oplevert. Componist Micha Hamel maakt het dit jaar wel heel bont: het Earth Workers Requiem/Jubilate dat hij samen met beeldend kunstenaar Jonas Staal maakte is een zes uur durende installatie in enkele zalen van het Noordbrabants Museum. Daar blijft het werk nog vier maanden staan. Voor de duur van November Music zijn er doorlopend live interventies van vier performers, en die zijn zeer de moeite waard.
Lees ook
Directeur Bert Palinckx vertrekt na 25 jaar bij November Music: ‘Ik had het ook prima gevonden als we heel klein waren gebleven’
Het requiem is een onomwonden aanklacht tegen de uitputting van de aarde door de mens en met name de fossiele industrie: de arbeid van allerlei ‘aardwerkers’ (planten, dieren, bacteriën) wordt in de vorm van olie opgestookt en geofferd aan het kapitaal. In de centrale zaal, tussen zwarte piramides getooid met fossielen en vaandels, verklankt een daverende geluidstape deze vernietigingscultus, terwijl óók (Jubilate!) de rijkdom en veerkracht van ecosystemen worden gevierd. ‘Earth workers of all times unite’, vrij naar Marx, is (bijna) de enige tekst, gezongen en gedeclameerd door Khadija Massaoudi, Jasper Schweppe en Inez Nuijten, die in het dagelijks leven ook klimaatactivist is.
Strekking en vorm van het requiem zijn snel duidelijk, grote veranderingen doen zich niet voor. Maar het loont om je in het werk te nestelen. Na een paar uur, kijkend naar de rituele loopjes van de zangers en trombonist Koen Kaptijn, ondergedompeld in de dreunende, knisperende soundscape die steeds meer details prijsgeeft – koorzang, sirenes, klokgelui, een orgasme – begin je lijfelijk te resoneren met de diepe tijd. Je zou deze of gene politicus of losgezongen miljardair graag een weekje vastbinden aan zo’n piramide.
Boventonenspectrum
Op een andere plek in het museum, in de Statenzaal, creëerden F.C. Jongbloed en Ensemble 21 geleid door Aart Strootman ook een soort geluidsinstallatie. In a large open space van James Tenney is een subtiele verkenning van het boventonenspectrum van één enkele toon, door Strootman gespeeld op de éénsnarige elektrische contrabas die hij „vorige week even gebouwd” had. Met buisklokken, saxofoons, dwarsfluiten en elektrische gitaren creëerden de musici een gonzende soundscape die klonk als de paradijselijke tegenhanger van het Earth Workers Requiem.
‘Echte’ concerten biedt November Music ook, zoals dat van Ensemble Modern in het Theater aan de Parade. Het Duitse topensemble speelde in aanwezigheid van de componist het nieuwste werk van Georg-Friedrich Haas. Weiter und weiter und weiter…, waarin Haas afrekent met zijn familie van Oostenrijkse nazi’s, was een drie kwartier lange, continue acceleratie. Aan het einde legden de musici één voor één hun instrumenten neer en verlieten het podium, zoals in de Abschiedssinfonie van Haydn: je kunt altijd opstaan en weglopen, stelt Haas.
Voor het zover kwam, werd er dus versneld, volgens een onwrikbaar procedé: er is een versnellende puls, bepaalde instrumenten gaan halve noten spelen en die vormen vervolgens de nieuwe (nog steeds versnellende) puls. Dit concept, als van een slang die in z’n eigen staart bijt, klinkt schematisch, maar met zijn razende microtonale figuren en rigoureus uitgewerkte muzikale ideeën creëerde Haas een meeslepend, verbeten voortdenderend stuk.
Lees ook
Een requiem voor de aarde: niet omdat we uitsterven, maar omdat we worden uit-gestorven
De teleurstelling bij het team van Milieudefensie is zichtbaar. Directeur Donald Pols wrijft over zijn voorhoofd, en veegt daarna even langs beide ogen. Ze zijn een beetje rood. Hoofdadvocaat Roger Cox kijkt voor zich uit. Leden van het juridische team geven elkaar een knuffel, als troost.
Aan de andere kant, bij tegenpartij Shell, geven ze elkaar een hand. Ingetogen, een jubelstemming is niet zichtbaar. Maar de opluchting en de tevredenheid moeten groot zijn. Volgens Shell stond immers zijn eigen voortbestaan op het spel. En het vond de hele rechtszaak principieel een „verkeerde afslag”. Dit soort dingen moest je niet bij de rechter uitvechten.
Zojuist heeft het gerechtshof in Den Haag, na zes maanden wikken en wegen, zijn oordeel uitgesproken in het hoger beroep in de internationaal spraakmakende klimaatzaak tussen het olie- en gasbedrijf en de Nederlandse milieuorganisatie. Een oordeel waarnaar, naast Shell en Milieudefensie, ook tal van andere bedrijven en klimaatactivisten, binnen én buiten Nederland, reikhalzend uitkeken. Omdat dit ook voor hen van groot belang is. In Nederland zit Milieudefensie nu ook achter ING aan, omdat het financiële concern door de fossiele industrie te blijven financieren eveneens onvoldoende zou doen om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan.
Milieudefensie verliest dit keer op veel belangrijke punten. Dat is het tegenovergestelde van de baanbrekende uitspraak in 2021, tijdens de eerste behandeling van de zaak. Het oorspronkelijke vonnis, dat Shell zijn eigen uitstoot én die van zijn klanten per 2030 met minimaal 45 procent moet hebben verminderd (ten opzichte van 2019), is „niet toewijsbaar”, aldus het gerechtshof. En het wordt dus „vernietigd”. Daarmee is tevens een juridisch unicum ongedaan gemaakt: de uitspraak was de eerste wereldwijd waarbij de rechter een individueel bedrijf een vergaande reductieplicht oplegde.
Mensenrechten
Ontgoocheling bij Milieudefensie dus, dat bekrachtiging van het vonnis als cruciaal zag om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan. Milieudefensie stelt dat Shell met de verkoop van enorme hoeveelheden fossiele brandstoffen in hoge mate verantwoordelijk is voor levensbedreigende problemen als extreme hitte en overstromingen, die gebieden onbewoonbaar maken en oogsten laten mislukken, en schending van mensenrechten (het recht op leven). En dat Shell daar dus zo snel mogelijk paal en perk aan moet stellen. Ook bij andere klimaatactivisten zal vermoedelijk de teleurstelling overheersen. De zaak-Milieudefensie vs Shell heeft wereldwijd navolging gekregen, en veel van die klimaatzaken zijn mede gebaseerd op de juridische argumentatie van Milieudefensie.
Donald Pols spreekt buiten, kort na de uitspraak, een menigte journalisten toe. Ze willen een reactie op de historische uitspraak, en de nederlaag voor Milieudefensie in deze tweede ronde. De zaak wordt ook in het buitenland gevolgd, onder meer in de Verenigde Staten, waar veel grote oliebedrijven zitten, zoals Exxon en Chevron, en veel beleggers in die bedrijven. Pols zegt dat hij de uitspraak als een „tegenslag” ziet, maar dat de „strijd tegen bedrijven die voor gevaarlijke klimaatverandering zorgen doorgaat”. Hij ziet „genoeg aanknopingspunten” in het arrest „om Shell het vuur aan de schenen te blijven leggen”. Zijn team gaat zich nu „in alle rust beraden op eventuele volgende stappen”. Cassatie, bedoelt hij.
De activisten van de milieubeweging, die zich ’s ochtends nog in alle vroegte bij het Paleis van Justitie hadden verzameld en in goede stemming verkeerden, zijn nu terneergeslagen. Sommigen huilen. Ook hier knuffelt en troost men elkaar.
Voor Shell is het arrest een enorme opsteker. Het energiebedrijf zei eerder te vrezen voor zijn voortbestaan, en voor de gevolgen voor andere bedrijven in Nederland, zoals KLM, dat dan geen brandstof meer zou kunnen kopen. Ook was er zorg om het vestigingsklimaat in het algemeen, omdat al die klimaatzaken bedrijven huiverig zouden maken nog te investeren in Nederland. Werkgeversorganisatie VNO-NCW echode die zorg eerder al.
Volgens Shell werkte het eerste vonnis juist averechts voor het klimaat omdat, als Shell moet stoppen met de verkoop van fossiele brandstoffen, concurrenten in het gat zullen springen. En die concurrenten zijn soms nog ‘viezer’ dan Shell.
Parkeergarage
Directeur Frans Everts van Shell, die in de zaal zat, zei na afloop niet meteen te kunnen reageren. Zijn team verliet snel de rechtbank om het arrest verder tot zich te nemen. De Shell-mensen waren ’s ochtends via de parkeergarage binnengekomen, en niet langs de hoofdingang, waardoor ze de menigte Milieudefensie-activisten ontliepen.
Lees ook
Wat er op het spel staat in het hoger beroep van Shell
Het gerechtshof volgt ditmaal veel van de punten die Shell inbracht. Ja, oliebedrijven als Shell zijn met de verkoop van fossiele brandstoffen in hoge mate verantwoordelijk voor gevaarlijke klimaatverandering, aldus het hof. En ja, ook op Shell als private onderneming rust een zware plicht die gevaren zoveel mogelijk te beperken, omdat „mensenrechten doorwerking vinden in het privaatrecht”. Shell had tijdens het hoger beroep zelf veelvuldig betoogd dat het vooral aan overheden was plannen en regels te maken om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan.
Maar het hof gaat vervolgens niet mee in de eis van Milieudefensie dat er dan een concrete reductieplicht op Shell moet rusten om zijn uitstoot, en die van zijn klanten, met 45 procent te verminderen. Ten eerste omdat Milieudefensie bij die eis uitging van een „wereldwijd gemiddelde reductie” die volgens klimaatwetenschappers noodzakelijk is om de opwarming van de aarde ruim onder de 1,5 graad te houden – een grens die als ‘veilig’ wordt gezien, aldus het hof. Maar dat is dus wel een gemiddelde, dat geen rekening houdt met verschillen tussen wat bijvoorbeeld landen moeten doen, en wat verschillende bedrijfstakken moeten doen.
De ene fossiele brandstof is daarbij ook de andere niet, zegt het hof. Gas heeft bijvoorbeeld een lagere ‘CO2-intensiteit’ dan steenkool, en Shell verkoopt zelf geen kolen. Specifiek voor Shell betekent dit volgens het hof dat, als het bedrijf gas levert aan een klant die voorheen energie uit kolen haalde, dit weliswaar tot een toename van de emissies van klanten van Shell leidt, maar per saldo wereldwijd juist kan leiden tot een afname van de uitstoot.
Volgens het hof is een algemene norm van 45 procent niet fijnmazig genoeg om rechtstreeks op Shell te kunnen toepassen
„Dit illustreert dat een algemene norm van 45 procent niet fijnmazig genoeg is om rechtstreeks op Shell te kunnen toepassen”, aldus het hof. Exact die redenering gebruikte Shell zelf ook heel vaak tijdens de zittingen.
Het hof volgt Shell verder in de redenering dat het vonnis „niet effectief” is. Kort gezegd: omdat ook het hof denkt dat ,als Shell minder brandstoffen aan klanten gaat verkopen, concurrenten in het gat zullen springen. Milieudefensie bracht daar tijdens de zittingen tegenin dat concurrenten dat helemaal niet zo gemakkelijk zouden kunnen, omdat het bijvoorbeeld veel tijd kost de productie te verhogen. Maar volgens het hof is het „niet aannemelijk dat fossiele brandstoffen de consument niet meer zullen bereiken” met een reductieplicht voor Shell alleen.
Als het om zijn eigen uitstoot gaat, is Shell ten slotte al bezig die terug te dringen, aldus het hof. Daarbij was het de rechters „niet gebleken” dat Shell het doel van 45 procent niet zou halen. „Shell doet dus al wat Milieudefensie vordert.”
Videoverbinding
Om de samenvatting van het arrest uit te spreken namen de rechters iets meer dan een half uur de tijd, in een klein, vol zaaltje. De zaal zat zelfs zo vol dat een deel van de belangstellenden naar een andere ruimte werd verplaatst, om daar via een videoverbinding de uitspraak te volgen. Meer dan een uur was er niet voor, want de kern van de uitspraak moest wel publiek zijn vóórdat de aandelenbeurzen opengingen. Waren die beurzen al open, dan ontstond er mogelijk chaos. De koers van Shell daalde dinsdag direct na de uitspraak lichtjes, opmerkelijk genoeg.
Misschien is dat omdat Milieudefensie nog een cassatieprocedure overweegt. Maar directeur Pols wil daar dus niet op vooruitlopen. Aanknooppunten zei hij wel te zien. Daarmee bedoelt hij onder meer dat ook het hof bevestigt dat Shell een zorgplicht heeft om gevaarlijke klimaatverandering tegen te gaan. „Dat zet een precedent in werking voor andere rechtszaken.” Maar voor nu is het afwachten.
In alle vroegte, nog voor het hof het arrest uitsprak, heeft een woordvoerder van Milieudefensie gezegd dat hij sowieso blij is met „alles wat er tot nu toe is bereikt”.