Van één ontwikkeling kun je in deze tijd verzekerd zijn, en dat is dat het woord ‘onzekerheid’ prominent opduikt in elke economische prognose, analyse of discussie die er verschijnt of gevoerd wordt. Daarbij wordt al snel gewezen naar het onvoorspelbare beleid van president Donald Trump, die de Amerikaanse samenleving en economie op de schop wil gooien. Zijn bijna dagelijks wisselende aankondigingen en uitlatingen zijn voor iedereen moeilijk op waarde te schatten.
Toch moeten beleidsmakers, directies van bedrijven, voorspellers van de economie en beleggers op een of andere manier inschattingen maken. Welke impact heeft die onzekerheid op de economie? Is deze onzekerheid echt anders dan in andere tumultueuze perioden? Komt het alleen door Trump, of zijn er ook andere factoren die de onzekerheid aanjagen? En hoelang gaat deze onzekere tijd duren?
NRC sprak met een voorspeller van de economie, een topadviseur van grote bedrijven in de hele wereld en de hoofdeconoom van een grote belegger over hun inschattingen en hoe zij omgaan met onzekerheid.
Onzekerheid zichtbaarder in beleid dan op financiële markten
Álvaro Pereira, hoofdeconoom van de OESODe economisch voorspeller
‘We moeten oppassen dat we het lawaai niet laten overheersen’
Met de titel Steering through uncertainty (koersen door onzekerheid) boven de economische prognose voor de komende tijd gaf de OESO deze week aan in welk licht zij haar economische voorspellingen doet. „De onzekerheid in de economie en over handelsbeleid ligt op een heel hoog niveau”, zegt hoofdeconoom Álvaro Pereira. „Vooral de economic policy uncertainty index – die is gebaseerd op berichten van nieuwsmedia – ligt hoger dan tijdens de coronapandemie. Die grotere onrust is uitermate opvallend.”
Pereira is verantwoordelijk voor de economische vooruitzichten die de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) uitbrengt. Hij noemt de ‘outlook’ van deze week een van de moeilijkste die hij heeft moeten opstellen. „Tijdens de coronapandemie was het ook heel ingewikkeld, omdat we niet wisten of er een tweede golf zou komen. We hebben toen zelfs twee scenario’s opgesteld en gepubliceerd.” Ook nu heeft hij met zijn team twee scenario’s opgesteld, „omdat voortdurend dingen veranderden. Bijna elke dag. Het is dan heel moeilijk bepalen wat het juiste basisscenario is.”
Alleen dat laatste is deze keer geopenbaard. Uit die prognose blijkt dat de groei wereldwijd afneemt van 3,2 procent in 2024 naar 3,1 procent dit jaar en 3,0 procent in 2026. De groei in de VS neemt af van 2,8 procent in 2024 tot 2,2 procent in 2025 en 1,6 procent in 2026.
De huidige onzekerheid komt vooral voort uit de spanningen op handelsgebied, denkt Pereira, maar daarnaast ook uit de geopolitieke situatie met de oorlog in Oekraïne en de Gazastrook, de opkomst van AI en de energietransitie. „Er zijn veel investeringen nodig op allerlei gebieden, maar tegelijkertijd zijn de schuldenniveaus al hoog en dat geeft grote begrotingsrisico’s.”
In de berekeningen voor de voorspellingen neemt de OESO alleen de handelsmaatregelen mee die al aangekondigd en doorgevoerd zijn. Dus wel de inmiddels door de VS ingevoerde tarieven ten opzichte van China, Canada en Mexico en de tarieven op staal en aluminium uit de hele wereld. Dat heeft geleid tot bijstellingen van de groeiprognoses van Canada, Mexico én de VS. Maar nog niet meegerekend zijn de invoerheffingen en andere handelsbeperkende maatregelen die Trump op 2 april wil afkondigen tegen veel meer landen, waarbij ook Europa zal worden getroffen. „Omdat we niet weten wat er gaat gebeuren.”
Pereira ziet de onzekerheid weerspiegeld in het afnemende consumentenvertrouwen in verschillende landen en de dalende inkoopmanagersindexen, die aangeven dat de activiteiten en verwachtingen in de industrie afnemen. De onzekerheid zal zich vertalen in het niveau van investeringen, verwacht Pereira. „We kunnen dat op dit moment al zien aan de bewegingen op de aandelenmarkten. Dat heeft weer invloed op de besluiten van bedrijven om te investeren.”
Omdat Trump drastische economische voorstellen doet die al decennia niet zijn doorgevoerd, vragen sommige economen zich af in hoeverre historische data achter hun modellen nog gelden. Pereira twijfelt daar niet zo aan. „Ook over protectionisme hebben wij voldoende data. Ik denkt dat beleidsmakers van nu altijd belangrijke lessen kunnen leren uit de geschiedenis.”
Meer zorgen maakt hij zich over „de grote hoeveelheid ruis” die het zicht op de werkelijkheid wegneemt. „Dat is op dit moment heel lastig. We moeten soms een stap terugzetten en proberen te begrijpen wat er gebeurt achter al dat lawaai dat Trump en anderen maken. We moeten ons daarvoor afsluiten om naar de echte belangrijke indicatoren te kijken.”
Of de onzekerheid lang zal aanhouden, durft Pereira niet te voorspellen. „Dat ligt helemaal aan het economisch beleid dat door overheden zal worden gevoerd. Maar het kan zeker nog een tijd voortduren.” Daarbij is de belangrijke vraag of er sprake zal zijn van een verdere mondiale fragmentatie, waarbij economische machtsblokken tegenover elkaar komen te staan. „We weten dat fragmentatie van de handel leidt tot veel slechtere economische prestaties van landen. Het zal niet goed zijn voor de wereldeconomie en leiden tot meer inflatie.”
Sven Smit, McKinseyDe adviseur van bedrijven
‘Bedrijven zijn een nieuwe taal aan het leren’
Aan de adviezen waar topmanagers hem om vragen, kan Sven Smit hun onzekerheid afmeten. Als topadviseur van McKinsey en voorzitter van de denktank van het consultantsbedrijf komt hij in bestuurskamers van grote bedrijven over de hele wereld. „Het is veel minder voorspelbaar dan voorheen waar ze het over willen hebben”, zegt hij. „Vroeger waren het misschien vijf issues van het bedrijf zelf. Nu zijn het die vijf issues en nog een hele lijst aan mondiale onderwerpen. Ze willen aftasten of ze op de juiste weg zijn.”
Volgens Smit is iedereen nog aan het leren wat er in de wereld gebeurt, welke richtingen worden ingeslagen door regeringen, en hoe de onzekerheid gaat landen. „De bedrijven zijn een nieuwe taal aan het ontwikkelen.”
Hij wijst op nieuwe ontwikkelingen zoals de ‘tariff war rooms’, die bedrijven hebben ingericht om verschillende scenario’s door te rekenen bij verschillende tariefmaatregelen en -hoogtes. „Alle stromen in de productieketen worden veel meer dan vroeger tot in detail bekeken. Als een bedrijf vier schakels teruggaat in de keten, weet het ook niet precies hoe vaak het product de grens passeert.”
Toch is de onzekerheid bij bedrijven volgens Smit minder groot dan soms wordt aangenomen. „Bedrijven zien goed welke richting het op gaat. Dat is heel belangrijk voor ze. De onzekerheid is er alleen over de mate en de snelheid van aanpassingen”, zegt Smit. „Ze zien dat er veel met tarieven zal gebeuren. Ze zien dat het meer gaat om bilaterale dan om multilaterale betrekkingen. Dat er veel zal gebeuren rond immigratie in de VS. Ze zien veranderingen in Europa, dat concurrerender wil worden, ze zien de investeringen in de defensie-industrie.”
Die duidelijke richting is voor bedrijven cruciaal, stelt Smit. „Iedereen is aan het puzzelen en aan het interpreteren. Bestuurders praten veel meer met elkaar, ze luisteren naar elkaar om te zien wat ze van anderen kunnen leren. Ze zijn veel meer bezig met geopolitiek dan voorheen.”
In één of twee jaar kan veel onzekerheid worden weggenomen
De belangrijkste vraag die ze zich volgens Smit nu stellen is of ze met langetermijninvesteringen nog even moeten wachten. „Wel of niet investeren in fabrieken in de Verenigde Staten? Het is zeker dat meer bedrijven dat zullen gaan doen. Maar hoeveel productie verplaatsen ze, wanneer doen ze het en kunnen ze de werknemers wel vinden?”
Daarbij is volgens hem vooral de vraag of bedrijven of regeringen kunnen waarmaken wat ze zeggen. „De regering-Trump wil het begrotingstekort drastisch terugbrengen. Dat kunnen ze wel willen, maar als je kijkt naar de geschiedenis dan is dat zelden gelukt. In Europa leeft de vraag of de Europese Commissie en de lidstaten kunnen uitvoeren wat ze nu beloven. Een jaar of vijf geleden werd er nog gedebatteerd over de vraag of Europa wel of niet een concurrentieprobleem had. Die discussie is nu wel voorbij. Maar worden de lidstaten het eens over de oplossingen die de Europese Commissie nu aandraagt en lopen die niet vast in de Brusselse of nationale bureaucratieën?”
Smit is optimistisch dat de onzekerheid relatief snel kan afnemen. „In één of twee jaar kan veel onzekerheid worden weggenomen. Als duidelijk is wat de handelstarieven worden, als de oorlogen over zijn, als duidelijk wordt hoe ver de voorgenomen deregulering in zowel de VS als Europa wordt doorgezet. Als het allemaal in gang is gezet, dan kunnen bedrijven er de komende tien jaar weer mee door.”
Martin Moryson, hoofdeconoom van DWSDe grote belegger
‘Onzekerheid zal onvermijdelijk verbonden zijn met hele regeerperiode van Trump’
De grote onzekerheid over de economie is terug te zien in de huidige schommelingen op de financiële markten, stelt Martin Moryson. Hij is hoofdeconoom van de grootste Duitse vermogensbeheerder DWS (beheerd vermogen ruim 1.000 miljard euro). „Je ziet het terug in de dalingen van de afgelopen weken van de aandelen op de Amerikaanse beurzen”, zegt hij. Hij wijst ook op de volatiliteitsindex van de beurzen, de VIX, die recent omhoog is gegaan.
De onzekerheid over economisch beleid is extreem, stelt Moryson. „Niemand kan goed inschatten wat Trump zal doen. In scenario’s vooronderstelt nog bijna niemand dat de regering-Trump hoge invoertarieven zal heffen op alle producten uit alle landen gedurende zijn hele regeerperiode. De verwachting is nog steeds dat er tarieven zullen komen, maar dat deze na onderhandelingen ook weer zullen verdwijnen of verlaagd worden. Maar Trump zegt tarieven ook te willen gebruiken om handelstekorten met individuele andere landen terug te dringen. Het is maar de vraag of dat mogelijk is. En als derde reden voor tarieven noemt hij het binnenhalen van inkomsten voor de overheid, waardoor belastingen verlaagd kunnen worden. Dat zit niet in ons scenario. Maar kun je daar zeker over zijn? Nee.”
Of het volgende pakket handelstarieven dat Trump heeft aangekondigd voor 2 april meer duiding zal geven en de onzekerheid zal reduceren, durft Moryson niet te zeggen. „Ik denk eerder dat de onzekerheid daarna alleen maar verder toeneemt. Hij zal heel hoog inzetten met tarieven in de hoop dat hij ze door onderhandelingen daarna omlaag kan brengen. Andere landen en financiële markten zullen daar voortdurend op blijven reageren.”
Die onzekerheid zal verlammend werken, verwacht Moryson. „Investeerders willen juist stabiliteit. Als je een fabriek wilt bouwen of een nieuwe toeleveringsketen wilt opzetten, wil je weten wat de spelregels zijn. Maar de spelregels veranderen nog van dag tot dag en dan ga je investeringen uitstellen. Als je die investeringsbeslissing zes weken uitstelt, zul je dat niet terugzien in economische groeicijfers. Maar als je die beslissing met een jaar uitstelt, dan zeker wel. Als bedrijven zeker zijn van de spelregels voor de komende vijf of tien jaar, zullen ze zich aanpassen.”
Voor consumenten ligt dat juist andersom, stelt Moryson. „De consument laat zich niet zozeer beïnvloeden door de onzekerheid over tarieven, maar juist door de hoogte van de tarieven. We weten dat de tarieven uiteindelijk zullen worden opgebracht door de consumenten.”
Of je nog bij alles op historische data kunt vertrouwen, weet Moryson ook niet. „Ik heb proberen te berekenen wat de impact van de huidige onzekerheid zou kunnen zijn op investeringen. Het boeiende is dat in het verleden eerst de investeringen afnamen en dan de onzekerheid toenam. Dat gold als een indicator voor een komende recessie. Nu gebeurt juist het tegenovergestelde. De onzekerheid neemt toe zonder dat er indicatoren zijn voor een komende recessie. De historische data zijn op dit punt dus een minder goede leidraad.”
Moryson denkt dat de onzekerheid in de economie en op de financiële markten nog geruime tijd zal aanhouden. „In ieder geval drie jaar en tien maanden, tot de volgende Amerikaanse president is aangetreden. Het zwaartepunt van onzekerheid kan veranderen. Van onzekerheid over handelsbeleid, naar onzekerheid over begrotingstekorten of over monetair beleid. Verzin het maar. Onzekerheid zal onlosmakelijk verbonden zijn met de regeerperiode van Donald Trump.”
