Frans Timmermans: ‘Vandaag ben je de gebraden haan, morgen weer een krielkip’

De vrouw van Frans Timmermans, Irene, zegt soms: „Jij bedoelt het altijd goed, Frans.” Maar, zegt ze ook, dan komt het níet zo over. „Dan wil jij iets rechtzetten of uitleggen, en de toehoorder denkt: daar heb je die betweter weer.”

Timmermans vertelt het woensdagochtend, in zijn werkkamer in de Tweede Kamer. Hij lacht, maar niet heel vrolijk. Hij probeert het ánders te doen, zegt hij. Minder betweterig. Hij vindt ook dat dat steeds beter gaat. „Maar soms heb ik mezelf niet onder controle. Dan denk ik: waarom zíén jullie dit nu niet?”

Hoe probeert u het anders te doen?

„Ik moet het me elke keer weer realiseren: tone it down. Ik denk wel dat ik al wat rustiger ben geworden door mijn leeftijd. Al is dat misschien ook weer niet verstandig om te zeggen, dat het met mijn leeftijd te maken heeft.”

Waarom niet?

„Sinds mijn maagoperatie, in het najaar, voel ik me gezonder en fitter dan ooit. Maar je ziet: zodra er sprake is van een nieuwe linkse beweging, zijn er mensen die zeggen: dan moet een jong iemand die leiden. Mijn zoon zegt: ‘Pa, je moet niet zelf steeds over je leeftijd beginnen.’ Hij zegt dat vanuit communicatieperspectief. Dingen die waar zijn, hoef je niet altijd te zeggen als ze je kwetsbaar maken.”

Frans Timmermans liet in oktober zijn maag verkleinen, sinds die tijd is hij flink afgevallen. „Ik zeg tegen mijn zoon: Waaróm ligt mijn leeftijd gevoelig? Dan zegt hij: ‘Ja, dat is nu eenmaal zo. Mensen die mooi zijn, krijgen ook meer betaald. Dat is dat lizard brain-spul, het zit diep in onze hersenen. In ons reptielenbrein.’ Maar ik doe de dingen toch maar op mijn eigen manier, ook als het soms niet verstandig is. Zoals Job Cohen al zei: probeer het eens met de waarheid.”

En die waarheid is?

„Dat ik dit jaar 64 word.”

Op dinsdagavond, deze week, doet Timmermans mee aan een debat met premier Dick Schoof. Het gaat over Oekraïne, de Europese defensieplannen, en over Gaza. Israël is opnieuw begonnen met bombardementen op Gaza, er zijn zeker vierhonderd Palestijnen gedood. Timmermans vraagt Schoof om de aanval te veroordelen. Het is dan al laat, bijna elf uur. Schoof zegt dat het „de lijn van het kabinet is” om „langs diplomatieke weg” een nieuw staakt-het-vuren „te effectueren”. Bij elke nieuwe poging, bij de interruptiemicrofoon, praat Timmermans nét iets hoger en sneller. Hij zegt dat Schoof „ieder moreel gezag verspeelt” als hij „wat fout is niet fout wil noemen”.

Schoof kijkt Timmermans niet aan, hij begint opnieuw over „de kabinetslijn”. „En dat blijf ik herha…”

Timmermans praat door Schoof heen. Nu helemaal met een hoge, gespannen stem, hij spreidt zijn handen voor zich uit. „Waarom krijgt de minister-president niet gewoon over zijn lippen: ik ver-oor-deel wat Netanyahu heeft gedaan? Het is toch zo simpel als wat?”

Schoof: „Ik heb gezegd wat de lijn van het kabinet is.” Hij geeft Timmermans een kort knikje. Die draait zich om en loopt de grote debatzaal uit, hij is een tijdje weg.

De premier van dit land is zo gegijzeld door Wilders, dat hij niet eens meer een evidente misstand durft te veroordelen

„Ik kreeg het te kwaad”, zegt hij woensdagochtend. „Ik was niet boos, maar verdrietig. Dat we op een punt zijn aanbeland dat de premier van dit land zo gegijzeld is door Wilders, dat hij niet eens meer een evidente misstand durft te veroordelen. Wat zijn collega’s in de andere Europese landen allemaal wél doen.”

Frans Timmermans kent Dick Schoof „al heel lang”, nog uit de tijd dat hijzelf staatssecretaris was van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Balkenende IV (2007-2010) en Schoof „een heel ambitieuze ambtenaar”. „Dat wisten alle bewindslieden: Dick Schoof is Dick Vooruit. Hij ging van de ene belangrijke functie naar de andere. Die man heeft ook heel veel kwaliteiten. Alleen: het zijn de kwaliteiten van een topambtenaar. Hij is geen toppoliticus.”

Schoof heeft nu wel de positie van een toppoliticus.

„Ja, maar daarom zit hij in Brussel ook altijd in zijn eentje aan tafel. Iedereen denkt: ‘Wie is die man? We kennen hem niet, we kennen hem niet uit onze politieke familie.’ De meeste mensen die daar aan tafel zitten, kennen elkaar al heel lang omdat ze in het Europees Parlement hebben gezeten, of samen in politieke partijen. Of omdat ze bestuurlijke functies hebben gehad. Niemand kent een ambtenaar uit zomaar een land.”

Wat voor indruk maakt Schoof op u? Oogt hij angstig?

„Nee, wel onzeker.”

Lange tijd liep Frans Timmermans zelf óók onzeker, zelfs „doodongelukkig” rond in Den Haag. Hij was in de zomer van 2023 teruggekeerd uit Brussel om van de nieuwe lijstcombinatie GroenLinks-PvdA de grootste partij te maken. Hij zou met al zijn ervaring de logische opvolger moeten worden van premier Mark Rutte, en tegelijk de fusie van de twee linkse partijen begeleiden.

Maar de PVV werd met 37 zetels de grootste en Geert Wilders nam de leiding in de formatie van een rechts kabinet, dat Schoof mocht leiden. GroenLinks-PvdA haalde 25 zetels en bleef in peilingen lange tijd rond dat aantal hangen. Dat hij zich zo ongelukkig voelde, noemt Timmermans zelf „een combinatie van werk, mijn gezondheid, mijn gezin”. „Ik vroeg me steeds af: wat heb ik ze aangedaan? We waren heel gelukkig in Brussel.”

In Den Haag stonden er voor Timmermans „allemaal heel getalenteerde mensen” klaar, die hem „volstopten met dingen die ik moest weten, moest zeggen. Je moet dit, je moet dat. En ik raakte er steeds meer door geblokkeerd.” En „natúúrlijk” vroeg Timmermans zich af: „Ben ik wel de geschikte persoon?” De kiezer beloonde anti-establishmentpartijen en GroenLinks-PvdA kwam met Timmermans, oud-Eurocommissaris, oud-minister van Buitenlandse Zaken, oud-Kamerlid. Hij wás het establishment.

Maar nu het in Den Haag bijna alleen nog maar over wereldpolitiek gaat, ziet iedereen, Timmermans zelf ook, hoe de stemming rond hem verandert. Ineens is zijn buitenlandse ervaring een voordeel. Hij wordt veel gevraagd om op televisie de geopolitiek te duiden. In de Tweede Kamer leek het er eerst nauwelijks toe te doen wat hij zei, nu wordt er naar hem geluisterd, ook door Wilders.

„Het is een rare ervaring”, zegt Timmermans. „Ik leef altijd in beelden uit de Klassieke Oudheid. Als iemand in Rome iets won, kreeg hij een lauwerkrans op zijn hoofd. En dan ging altijd wel iemand achter hem staan…” Timmermans stopt en zegt: „sic transit gloria mundi.” Zo vergaat de roem van de wereld. „Het is heel vergankelijk. Want zo is de politiek. Dat zeg ik ook voortdurend tegen mezelf. Vandaag ben je de gebraden haan, morgen weer een krielkip.”

Het is warm in het zaaltje in Utrecht, zondagmiddag 9 maart. Buiten schijnt de zon, de terrassen zitten vol. „Jullie zitten hier maar in dit stinkende, donkere hol”, zegt schrijver Tommy Wieringa tegen een paar honderd leden van GroenLinks-PvdA. Veel zijn wat ouder, sommige komen van ver: Zuid-Holland, Drenthe, Zeeland. Het gaat die middag over Oekraïne, Wieringa heeft een stichting voor Oekraïne. Maar de meeste partijleden komen niet voor hem, ze wachten op Timmermans. Die komt vragen beantwoorden.

Het is zo druk dat Tommy Wieringa nauwelijks te zien is op het podium. Mensen spreken af om op de grond te gaan zitten, zodat iedereen hem kan zien. Na een tijdje gaan er toch weer mensen staan, er ontstaat irritatie. „De organisatiegraad is nog steeds heel laag bij links”, zegt Wieringa. Een man in de zaal roept terug: „Maar de solidariteit is hoog!”

Frans Timmermans houdt een kort praatje, waarin hij de wereldpolitiek uitlegt. Daarna gaat hij aan de rand van het podium staan, hij buigt zich naar voren, zijn vuisten gebald tegen elkaar aan, en zegt: „Mensen, houd de empathie vast.”

Er hangt een bezorgde sfeer in de zaal, over de wereld. Een man van in de twintig zit met een dilemma: Timmermans zegt altijd dat „het recht voor de macht moet gaan”. Maar moet het recht niet geschonden worden als dat Poetin kan stoppen? Een wat oudere man, die in de jaren tachtig actief was in de vredesbeweging, vraagt: „Waar blijft de grote vredesbeweging voor Europa en Oekraïne?” Een vrouw wil weten hoe Timmermans Russische propaganda op internet denkt te bestrijden.

„Ik heb niet alle oplossingen”, zegt Timmermans. Hij beschrijft de geopolitieke situatie. „Trump probeert te doen wat hij in 2020 in Afghanistan heeft gedaan: een vluggertje. Dan kan hij zeggen: ik heb vrede gebracht. Terwijl hij vijfduizend Taliban-strijders vrijliet, met als gevolg dat de Taliban de macht over konden nemen. Dat wil hij in Oekraïne opnieuw doen.” Timmermans’ manier van praten, zijn kennis en ervaring lijken de leden gerust te stellen.

In zijn werkkamer zegt Timmermans dat hij veel angst ziet voor oorlog, en dat zijn eigen kiezers zich extra veel zorgen maken: „Dat er een eind kan komen aan de aandacht voor diversiteit, de rechtsstaat, mensenrechten. Trump en Poetin zijn van de confrontatie, de machtspolitiek. Wie de macht heeft, bepaalt, wie geen macht heeft, ondergaat.”

U bedoelt: mensen hebben alle reden om bang te zijn?

„Er zijn ook mensen die in de René-van-der-Gijp-modus vervallen. Zo van: ah, stel je niet aan, doe alsof er niets aan de hand is, lekker koffie drinken.” Van der Gijp had in Vandaag Inside gezegd dat hij zich ergert aan „bangmakerij over een Derde Wereldoorlog. Laten we daar eens mee stoppen, joh.” Timmermans noemt dat „onverantwoordelijk”. „We moeten realistisch zijn over de bedreigingen, ik voel die verantwoordelijkheid heel sterk.”

Op 13 maart verspreidt GroenLinks-PvdA via sociale media een foto van Frans Timmermans met de tekst: „Een stap vooruit.” Maar Timmermans zit, op de foto. Hij draagt een bruin pak met een donkerbruin gilet. Zijn handen houdt hij gevouwen op schoot. Bij optredens draagt Timmermans nu steeds een spijkerbroek en sneakers.

De foto staat voor de nieuwe beweging die GroenLinks-PvdA wil gaan vormen, veel sneller dan eerder de bedoeling was. De partijbesturen willen fuseren, op het congres van 21 juni beslissen de leden daarover. Timmermans wil de nieuwe partij, die nog geen naam heeft, graag opnieuw leiden.

Het was niet Timmermans, maar het jonge Kamerlid Habtamu de Hoop (26) die eind januari in een lezing in Almelo en een interview in NRC over die ‘nieuwe beweging’ was begonnen. De Hoop zei dat „de paringsdans” lang genoeg had geduurd. GroenLinks en de PvdA moesten zichzelf opheffen, er moest een geheel nieuwe partij komen.

Een week later verscheen Timmermans in Nieuwsuur, hij stond in de koffieruimte van de fractie en zei: „Het is goed is dat De Hoop hiermee naar voren is gestapt.” Timmermans moest reageren, hij had níet het initiatief.

Timmermans zegt nu dat de ophef over De Hoops uitspraken hem had verbaasd. Hij had het idee dat hij zelf al een paar keer hetzelfde had gezegd. Zoals een keer bij een ledenraad. „Dan zou je denken: dáár moet het toch wel opvallen. Maar blijkbaar viel het in het geheel van mijn speech niet op. Jullie weten hoe dat werkt: soms wordt iets een ding, soms niet.”

Het ging Habtamu de Hoop er vooral om dat het niet snel genoeg ging.

„Ik vond het zijn recht om dat te zeggen, en hij heeft het ook keurig van tevoren aan mij gevraagd. Ik zei: jij hebt dat recht. Ik vond het ook wel fijn dat hij vanuit zijn generatie zo nadrukkelijk naar voren stapte. Hij vertegenwoordigt met zijn uitlatingen een gevoel dat heel breed leeft.”

Had u achteraf niet liever zelf met zoiets willen komen?

„Ik leefde echt in de veronderstelling dat ik dat al een aantal keer had gedaan.”

In debatcentrum De Balie, vorige week zondag, is Timmermans gast in het programma Operatie Interview. Er zijn drie interviewers, de gast weet in dat programma vooraf niet wie het zijn. Het publiek krijgt hen al wél te zien: Ad Melkert, oud-partijleider van de PvdA, is er ook bij. Melkert is fel tegen de fusie met GroenLinks. Timmermans zit achter een kamerscherm met een koptelefoon op, luistert naar Bruce Springsteen, beweegt zijn knie op de muziek en zingt zachtjes mee.

Op één moment kan Timmermans op een tv-scherm zien dat Melkert er zit, maar hij kijkt niet. Nu zegt hij: „Ik wilde niet foetelen.” Foetelen is Limburgs voor: je niet aan de regels houden. „Gelukkig maar. Anders had ik bij de eerste twee interviews de hele tijd met Melkert in mijn hoofd gezeten.”

Melkert komt als laatste van achter het scherm tevoorschijn, Timmermans roept: „Ad! Ik wist niet dat jij ook al journalist was.” Melkert en Timmermans hebben elkaar al heel lang niet gesproken, Melkert heeft De Balie laten weten dat hij nooit de kans krijgt om zijn bezwaren tegen de fusie aan Timmermans voor te leggen. Dat is nu zijn doel. De zaal is stil, het publiek wil geen woord missen.

Melkert wijst steeds met zijn vinger naar Timmermans. „Laten we het beestje bij de naam noemen.” De zetels die NSC nu verliest in de peilingen, gaan níet naar GroenLinks-PvdA. Hij zegt: „Jij bent de oppositieleider die er bij de malaise in deze coalitie géén zetel bij krijgt. Ja, nu een beetje met Oekraïne omdat je dat hartstikke goed doet.”

Timmermans zegt dat hij alle linkse partijen sámen wel ziet groeien, „stap voor stap”. Hij noemt de Partij voor de Dieren en Volt. „Het is mijn taak ervoor te zorgen dat er bij nieuwe verkiezingen strategisch wordt gestemd.” En dan dus, hoopt hij, op GroenLinks-PvdA.

Het gesprek wordt venijnig als Melkert GroenLinksers neerzet als mensen die tegen auto’s en tegen vlees eten zijn. Timmermans zegt dat hij ook een „karikatuur” kan maken van de PvdA: „Een links merk van oude mensen die geen afstand kunnen nemen van wat hun grootouders belangrijk vonden.” Het klopt allemaal niet, vindt Timmermans. Ook niet, zegt hij, dat ze bij GroenLinks „allemaal in grotten willen wonen en op gras kauwen”.

Timmermans zegt woensdag dat hij „een boos iemand” tegenover zich had zitten. „Boos over van alles. Ook over mij.”

Zou het kunnen dat Ad Melkert een gevoel verwoordt dat leeft in uw partij?

„Ik denk dat ik dat gevoel veel meer te pakken heb. En ik heb het geprobeerd zondag… Ik schrok heel erg van de enorme haat bij hem tegen GroenLinks. Het is ook een miskenning van de achtergrond van GroenLinks. Uiteindelijk komt die partij, net als de partijen die in 1946 de Partij van de Arbeid hebben gevormd, uit dezelfde bron van de Franse Revolutie: vrijheid, gelijkheid, broederschap. En vergeet niet dat Ad Melkert zelf uit een van de partijen komt die zijn opgegaan in GroenLinks: de PPR.”

Er was in de zaal van De Balie overduidelijk sympathie voor hem.

„Ik hoorde achteraf dat die sympathie er ook voor mij was. Maar ik begrijp het, dat die er net zo goed voor hem was. Wij zijn natuurlijk een samenleving waarin nostalgie, en dat heb ik zelf ook, af en toe zó lekker kan zijn.”

U denkt dat dat was wat hij losmaakte in de zaal, nostalgische gevoelens?

„Ik denk het wel. Het is nestgeur. Het gevoel dat vroeger alles nog duidelijk en overzichtelijk was. En mensen zijn zó op zoek naar houvast.”

Bent u zelf iemand uit die oude tijd, waarnaar misschien terug wordt verlangd?

„Ja! Ik ben nog met mijn opa langs de deuren gegaan met folders van de Partij van de Arbeid. In het donker, mensen wilden niet dat de buurt zag dat zij een folder van de PvdA in de bus kregen.”

De wereld verandert en als we nog relevant willen zijn, moeten wij mee veranderen

U komt uit die goede oude tijd, en wilt nu zélf die nieuwe linkse partij gaan leiden. Snappen kiezers dat?

„Laat ik het nóg traditioneler maken. Ik ben van de school van Jean Jaurès (leider van de Franse socialisten die net voor de Eerste Wereldoorlog werd vermoord, red.). Die zei: ‘Door naar de zee te stromen, blijft de rivier trouw aan haar bron. Ik vind dat samengaan met GroenLinks stromen naar de zee is. En ik merk iedere dag aan de mails en ingezonden stukken in kranten dat het gevoel bij onze kiezers is: ‘Maak daar nou eens haast mee, want we hebben een fors tegengeluid tegen de PVV nodig.’ De wereld verandert en als we nog relevant willen zijn, moeten wij mee veranderen.”

In zijn werkkamer hangen portretten van sociaal-democratische leiders van vroeger: Willem Drees, Joop den Uyl, Wim Kok. Van Drees hangt ook een groot schilderij aan de muur, dat de PvdA-fractie in 1958 door Drees zelf werd aangeboden.

Hoe kunnen we zien dat u óók GroenLinks leidt?

Timmermans wijst op een glazen kast, waarin bokshandschoenen liggen. „Gekregen van Dwars (de jongeren van GroenLinks, red.). Ze vonden dat ik harder voor ze moest knokken.”

Bent u de leider die het licht uit gaat doen van de sociaaldemocratie?

„Nee, er komt een nieuw licht bij.”

Irene, Timmermans’ vrouw, zei een tijdje geleden tegen hem dat het goed was geweest dat ze waren teruggegaan naar Nederland. Dat vond hij „een enorme bevrijding”. „Ik heb me zó schuldig gevoeld.”

Hij vindt dat hij in de Tweede Kamer „zijn draai” gevonden heeft. Ongelukkig is Frans Timmermans allang niet meer.

Lees ook

Frans Timmermans: ‘Het zou voor iedereen goed zijn als de VVD niet regeert’

Delen





Mail de redactie