Goedemorgen! Nederlandse gemeenten geven dit jaar meer geld uit dan vorig jaar. Ze hebben in totaal 80 miljard euro aan lasten begroot voor 2025, schrijft het CBS vanochtend. Dat is 7,2 procent meer dan in de begrotingen voor 2024. De stijging zit hem vooral in de sociale kostenpost. Daar valt onder geld voor de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), jeugdhulp, maatschappelijk werk en de aanpak van huiselijk geweld en vluchtelingenopvang. De uitgaven hieraan stijgen van 18,4 miljard euro naar 20,5 miljard euro. Wat ons verder opviel vanochtend:
De Japanse en Zuid-Koreaanse defensieaandelen schieten naar astronomische hoogten, schrijft de Financial Times. Ze profiteren van de verwachting dat Europese landen meer materieel uit Azië zullen kopen, nu ze minder kunnen rekenen op de VS.
Ook de goudprijs is vandaag opnieuw behoorlijk gestegen, nadat afgelopen vrijdag al een record werd gebroken. Dat meldt persbureau ANP. De prijs van goud steeg vandaag in Singapore tot boven de 3.015 dollar per troy ounce (31,1 gram). Vrijdag was dat nog net iets boven de 3.000 dollar. Oorzaak van de omhoogschietende prijs is de onrust in het Midden-Oosten, waar Israël afgelopen nacht opnieuw luchtaanvallen heeft uitgevoerd in de Gazastrook, waarbij honderden doden vielen. De onzekerheid in de wereldeconomie door de handelsoorlog van Trump speelt ook een rol in de stijgende goudprijs. Goud wordt gezien als een veilige, overzichtelijke belegging.
De Britse minister van Handel, Jonathan Reynolds, probeert vandaag in Washington onder de Amerikaanse importheffingen uit te komen,schrijft de Financial Times.
Dan nog even een update over de twee Amerikaanse astronauten die al negen maanden ‘vastzaten’ in het Internationale Ruimtestation, waar we gister ook over schreven in dit blog: ze zijn onderweg naar de aarde. Een Dragon-capsule van Space X, met de twee astronauten erin, ontkoppelde zich vanochtend vroeg van het ISS.
De goudprijs is extreem gestegen. Foto (AP Photo/Mike Groll, File
„Zijn hier geen geheim agenten van de Keniaanse regering aanwezig?”, vraagt een schichtige jongere vlak voor het gesprek met koning Willem-Alexander en koningin Máxima. Maar in de ontspannen ambiance van de woonkamer van de Nederlandse ambassadeur in de Keniaanse hoofdstad Nairobi, waar dinsdagochtend tien jongeren het koninklijk paar ontmoeten, verdampt de spanning snel.
„Mijn stem spreekt redelijkheid uit, geen hoogverraad”, begint woordkunstenaar Steve Biko (33). „De heersers van Kenia die ons behoren te beschermen, vermoorden ons. Maar we hebben geen vrees meer.”
We proberen jongeren te activeren tegen de regering, misschien vormen we later een politieke partij en neemt Gen Z de macht over
De koning maakte er geen geheim van dat zijn bezoek omstreden is. „We weten dat er twintigduizend petities zijn verstuurd om ons bezoek af te gelasten. Maar dit is een staatsbezoek, van het ene aan het andere land. Als je niet komt, keer je Kenia de rug toe.” Waarna Máxima beloofde de woorden van de tien jongeren te zullen overbrengen aan de Keniaanse autoriteiten.
Joshua Okayo (29) liet de uitnodiging van de Nederlandse ambassade voor een ontmoeting met het koninklijke paar aan zich voorbijgaan. „Het staatsbezoek legitimeert de schending van mensenrechten in Kenia”, zegt hij. „De koning schudt de hand van de Keniaanse president William Ruto en daar kleeft bloed aan. Sommigen van ons noemen degenen die wel met de koning spraken verraders.”
Willem-Alexander tijdens de welkomstceremonie bij State House.Foto Remko de Waal / ANP
Aalsmeer
Okayo is een van de meest zichtbare leiders van Gen Z, de aanduiding van zowel een generatie (geboren tussen 1995 en 2010), als van een protestbeweging in Kenia. Hij werd daags na een massabijeenkomst van Gen Z in juni ontvoerd en gemarteld door een nationale veiligheidsdienst. Meer dan zestig betogers werden geveld door politiekogels.
Die repressie brengt de koning in een spagaat. Hij arriveerde met een handelsdelegatie van vijftig zakenlieden en drie ministers; Nederland is de grootste handelspartner van Kenia in de EU, vooral vanwege de bloemen die dagelijks uit het land naar Aalsmeer worden gevlogen. „Dit bezoek gaat om geld verdienen, niet om mensenrechten”, sniert Okayo. „Een halfuurtje met jongeren praten is slechts een dekmantel.”
In Kenia is met de opkomst van Gen Z een nieuw hoofdstuk in zijn politieke geschiedenis geopend. Gen Z verscheen vorig jaar in beeld met een demonstratie waar tienduizenden mensen aan deelnamen, niet alleen in Nairobi maar door het hele land. Aangevoerd door creatieve digital natives protesteerden de jongeren tegen hogere belastingen en hekelden ze de corruptie van de politieke klasse die schaamteloos zichzelf verrijkt. De jongeren organiseren zich niet op basis van tribale afkomst, zoals gebruikelijk in de Keniaanse politiek. Ze zijn partijloos en opereren zonder leiders.
De regering van president William Ruto wist aanvankelijk geen raad met dit nieuwe verschijnsel. Ze stuurde het leger de straten op en huurde relschoppers in om bijeenkomsten van Gen Z te verstoren. Toen de golf van jeugdig verzet aanhield, begon de regering kopstukken te ontvoeren, te doden en te martelen. Ontvoeringen vinden inmiddels niet meer plaats, maar een aantal jongeren is nog steeds zoek.
De koning en koningin brachten op uitnodiging van president Ruto een driedaags staatsbezoek aan Kenia.Foto Remko de Waal / ANP
Democratie
Gen Z is niet de eerste generatie die ageert tegen machtsmisbruik. Kenia is een relatief vrij land, maar geen goed ontwikkelde democratie. Willy Mutunga (1947), voormalig activist en opperrechter, spreekt over een terreurbewind in Kenia. „Sinds de onafhankelijkheid in 1963 vinden hier schendingen van de mensenrechten plaats. Dat is niets nieuws”, zegt hij. Onder vorige dictaturen arresteerden de machthebbers politici en activisten en, hoewel onder valse voorwendselen, brachten ze hun met aanklachten voor de rechters. „Voor Ruto is de grondwet een ongemak, hij houdt zich niet aan uitspraken van gerechtshoven. Door de ontvoeringen maakt hij duidelijk aan Gen Z dat als ze nog een keer een opstand beginnen, ze worden gedood.”
Ze waren jong, onbevreesd en overal. Maar onder druk van de repressie protesteren de Gen Z-leiders sinds enkele maanden weer vooral van achter hun computers. Hoe wijdverbreid de roep voor afgelasting van het koninklijke bezoek precies is, valt daarom moeilijk in te schatten. De jongeren zetten hun verzet tegen Ruto voort in kleine gemeenschappen. „Ons actiemodel noemen we bullshit politiek”, vertelt activist Okayo. „We bezetten kantoren van corrupte volksvertegenwoordigers en laten hun telefoons vollopen met berichten. Zo proberen we jongeren te activeren tegen de regering, misschien vormen we later wel een politieke partij en neemt Gen Z de macht over in Kenia.”
Gen Z is deel van de opkomende middenklasse, met heel andere belangen dan het overgrote straatarme deel van de jeugd
Andere jongeren hebben zich afgekeerd van Gen Z. „Het zijn verwende kinderen”, schampert de sociaal werker Robert Ochola, zelf van de generatie van vóór de eeuwwisseling. „Je kunt mensen niet onderverdelen op basis van hun leeftijdsgroep, maar wel op basis van klasse. En Gen Z is deel van de opkomende middenklasse, met heel andere belangen dan het overgrote deel van de jeugd dat straatarm is. Je ziet nu al dat sommigen van Gen Z zich laten omkopen door de corrupte politieke klasse. Zo is het altijd gegaan in Kenia.”
De tien jongeren komen opgelucht en tevreden van het gesprek met het koninklijke paar. „We zijn geen verraders geworden door dit gesprek met de koning. We doen het voor ons vaderland”, zegt een van de jongeren. Maar in de vijandige omgeving van de Keniaanse politiek voelen ze weer angst. „We maken ons zorgen wat er met onze aanbevelingen voor beter bestuur gaat gebeuren.”
Koning Willem-Alexander bezoekt Thogoto Forest en maakt onder meer kennis met deze Keniaanse.Foto Remko de Waal / ANP
Lees ook
Keniaanse influencers grijpen staatsbezoek Willem-Alexander aan als politiek drukmiddel
Het verkorten van de tandartsenopleiding van zes naar vijf jaar gaat toch niet door. Dat schrijven de ministers Fleur Agema (Zorg, PVV) en Eppo Bruins (Onderwijs, NSC) aan de Tweede Kamer. Het omstreden plan, afkomstig van het vorige kabinet, stuitte op veel weerstand van de opleidingen en de tandartsen. Die vrezen dat het voorstel ten koste gaat van de kwaliteit.
In hun brief schrijven de bewindslieden dat „de verkorting van de opleidingsduur pas op een veel later moment leidt tot extra opleidingsplaatsen” en daarmee niet past bij de „urgentie” van het vorige kabinet om snel meer tandartsen op te leiden.
Het verkorten van de opleiding was bedoeld om geld vrij te maken om extra tandartsen op te leiden en zo het tandartsentekort tegen te gaan. Nederland telt nu zo’n 10.200 tandartsen. Over tien jaar is 42 procent gestopt: gemiddeld 428 per jaar. De meesten gaan met pensioen.
Eerst zou de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek moeten worden gewijzigd, waarna dan pas in het studiejaar 2033-2034 extra plekken op de opleidingen mogelijk worden.
Lees ook
Steeds meer tandartsen voeren een patiëntenstop in: ‘Mensen kunnen nergens terecht’
Gratis
Nu al hebben veel tandartsen een patiëntenstop ingevoerd, dat zal komende jaren alleen maar meer gebeuren. Pas afgestudeerde tandartsen willen vaak parttime werken. Tegelijkertijd neemt de vraag juist toe. De bevolking groeit, oudere mensen houden langer hun eigen gebit, de aandacht voor tandzorg voor kinderen is toegenomen – die komen dus ook vaker langs. Tot achttien jaar is de tandarts gratis.
Het vorige kabinet wilde het aantal opleidingsplekken laten stijgen van 259 naar 345, dat worden er nu 290. Het Capaciteitsorgaan, dat het kabinet adviseert over de benodigde opleidingsplekken tandheelkunde, had die 345 als minimum geadviseerd. Eind 2025 komt het Capaciteitsorgaan met een nieuwe raming, dan wordt gekeken of het aantal plaatsen moet worden uitgebreid. In de brief roepen ministers Agema en Bruins de opleidingen op tot dat moment mee te denken over het oplossen van het tekort.
Met het besluit van Agema en Bruins lijkt ook de komst van een extra tandartsenopleiding bij het Rotterdamse Erasmus MC van de baan. Er is minimaal een vijftigtal plekken nodig voor een levensvatbare opleiding, terwijl dat aantal nu blijft steken op 31. Nieuwe studenten onderbrengen bij bestaande opleidingen is dan goedkoper.
Lees ook
Steeds meer tandartsen voeren een patiëntenstop in: ‘Mensen kunnen nergens terecht’
Een groep Zuid-Afrikaanse onderzoekers op een afgelegen basis op Antarctica heeft een reddingsoproep gedaan nadat een lid van de groep een poging zou hebben gedaan een ander lid te vermoorden.
Dat heeft een Zuid-Afrikaanse regeringswoordvoerder bevestigd tegenover de BBC na eerdere berichtgeving door de Zuid-Afrikaanse krant The Sunday Times. Het gaat om een groep van ongeveer tien personen op de basis Sanae IV in Koningin Maudland, een door Noorwegen opgeëiste sector van het Zuidpoolgebied. De groep – drie wetenschappers, een meteoroloog, een arts en technici die het station draaiend houden – is daar sinds februari en zou vijftien maanden blijven, waarvan tien in volkomen isolatie.
Het gedrag van de aanvaller „is helaas geëscaleerd tot een diep verontrustend punt waarbij hij [naam] fysiek aanviel”, aldus een geanonimiseerde e-mail, waaruit de krant citeert. „Hij dreigde [naam] te vermoorden en schept een sfeer van angst en intimidatie, waarbij ik ook vrees voor mijn eigen veiligheid en me voortdurend afvraag of ik het volgende slachtoffer ben.” Er zou ook sprake zijn van seksuele agressie.
Het incident zou zich hebben voorgedaan na onenigheid over een wijziging in een rooster voor weerkundig werk.
Het station bestaat uit drie geschakelde capsules en ligt op een rotsachtige verhoging op 170 kilometer van de rand van de ijsplaat en bijna 4.000 kilometer van Kaapstad. In de Antarctische winter kan de temperatuur er tot meer dan 50 graden beneden het vriespunt dalen en bereikt de wind er hoge snelheden.
Volgens de regeringswoordvoerder is er onmiddellijk een noodplan in werking gesteld „ter bemiddeling” en om „de discipline” en „de verhoudingen op de basis te herstellen”. Het groepslid in kwestie zou intussen vrijwillig akkoord zijn gegaan met een psychologisch onderzoek en bovendien „schriftelijk spijt [hebben] betuigd”.
Invasieve biologie
Sanae IV, geopend in 1997 als opvolger van drie eerdere Zuid-Afrikaanse stations, is een van dertien poolbases in de Noorse sector. Daarvan zijn er zes het hele jaar bemand. Ze worden respectievelijk gerund door Noorwegen, Duitsland, Japan, Rusland, India en Zuid-Afrika.
Op Sanae IV wordt onder meer onderzoek gedaan naar invasieve biologie (door exotische soorten), geologie en de atmosfeer. Er is een ziekenboeg en plaats voor twee helikopters. Alleen bij het Noorse en het Russische station is een grotere landingsbaan voor verbindingen met de wijdere wereld.
Voorafgaand aan hun verblijf zijn alle kandidaten onderzocht op hun psychologische weerbaarheid in een polair isolement en geschikt bevonden. Dat dit geen garantie is, bewijzen eerdere incidenten op poolbases. Een berucht geval deed zich in 2018 voor op het Russische station Bellingshausen, waar een 55-jarige ingenieur een 52-jarige lasser aanviel met een mes omdat deze herhaaldelijk het einde verklapte van boeken die de ingenieur las. De lasser werd geëvacueerd naar een ziekenhuis in Chili en de ingenieur werd later gearresteerd.
De twee hadden in totaal al vier jaar op de basis doorgebracht, waar naast hun werk niet veel te doen was, behalve tv-kijken, fitness en boeken uit het bibliotheekje lezen. Bellingshausen, genoemd naar een Duitse poolonderzoeker, ligt op het grootste van de Zuid-Shetland-eilanden en is de enige nederzetting in het Zuidpoolgebied met een permanente Russisch-orthodoxe kerk.
„Het zijn vaak kleine dingen die een conflict veroorzaken” waardoor mensen in isolatie flippen, citeert de BBC een psycholoog. Gabrielle Walker, een Britse wetenschapper die zelf aan poolexpedities heeft deelgenomen, zei dat „nabijheid van collega’s een risico betekent”. „Je weet precies hoe ze hun koffiekop neerzetten, altijd met het oor in een bepaalde richting, of dat iemand eerst aan zijn neus krabt voor hij gaat zitten, en als er geen andere stimulus is, kan dat gaan irriteren”, aldus Walker.
Op het Russische Zuidpoolstation Vostok vermoordde een onderzoeker in 1959 een collega met een bijl nadat hij een schaakpartij had verloren. Daarna werd schaken voor Russen op Antarctica verboden omdat het te veel stress zou veroorzaken.